Vörður - 27.09.1924, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
3
máli fremur andvígur framanaf,
eða alt til þess tíma, að hann
fjekk sjálfur atvinnu hjá Slátur-
fjelagi Suðurlands í Reykjavík.
þá brá svo við að áhugi hans
tók mjög að vaxa og að sama
skapi sem hann sá hvað hafa
mátti upp úr þvi, elnaði hon-
um sú sótt jafnan, uns hann
smokraðist inn í formannsstöð-
una við deildina hjer, en Páll
varð að láta af, og er það eng-
um manni launung að það var
fyrir undirróður, en sakir engar.
Svo er að sjá á »Samvinnu-
málum’ bænda«, að Kaupfjelag-
ið hafi verið Sláturfjel.deildinni
alveg einstæð hjálparhella og
bjargvættur. Skiftar hygg jeg
skoðanir deildarmanna myndu
verða um það, og mundi hitt
sönnu nær, að enginn hafi ver-
ið deildinni jafnóþarfari en ein-
mitt Kaupfjelagið.
Þykir mönnum það ekki leng-
ur geta dulist, að stjórn Kaup-
fjelagsins hafi smám saman
unnið að því, að deildin misti
alt sjálfstæði og sje nú orðin
að miklu leyti innlimuð í Kaup-
fjelagið. Það er og hverjum
manni fullkunnugt, að í sam-
bræðslufyrirtæki þessu, sem eng-
inn botnar nú fyllilega í, hefir
á hverju ári verið tekið stór-
fje af meðlimum Sláturfjelags-
ins, án þess að samþýkkis væri
leitað og í óþökk flestra. Mun
ekki ofmælt, að í þá hit sjeu
nú komnar um 50—60 þús. kr.
Allófróður er þorri manna um
það, hvað af fje þessu hefirorð-
ið, en pakkhús hafa menn sjeð
hjer og er af sumum látiö heita
svo, að það sje fyrir nokkurn
hluta þessa fjár. En ólíklegt er
þaö, ef satt er það, sem altalað
er hjer, að deildin hafi jafnan
orðið að borga sjerstaka húsa-
leigu fyrir afnot sín af því til
slátrunar. Skal ekki nánar út í
það farið, en ekki furðar mig á
því, þó stjórn Kaupfjelagsins sje
allómálhress þegar á þetta er
minst. En þetta ofbeldi, sem
hjer hefir verið beitt, hefir orð-
ið til þass að fæla marga frá
því, að slátra fje sínu í deild-
inni. Hafa þeir því horfið til
kaupmanna, enda hafa þeirgef-
ið prj'ðilega fyrir4 sláturafurð-
irnar og ekki lagt á menn neinn
aukakostnað, hvorki húsaleigu
nje annað. Sú óánægja ogtvístr-
un, sem komin er á meðal fje-
lagsmanna deildarinnar, er þvi
sprottin af áhrifum Kaupfjelags-
ins. Ef sláturdeildin hefði verið
alveg sjálfstæð og óháð, þá er
mjög liklegt, að kaupmenn hefðu
ekki haft neina slátrun hjá sjer;
hefði þá öllu verið slátrað í
deildinni og væri hún þá miklu
öflugri en hún er nú.
Einna fáorðastur er höf. um
ullina. Pað er eins og hann viti
það, að Kaupfjelagið þolir þar
engan samanburð, enda er það
og svo, því kaupmenn hafa yfir-
leitt borgað hana betur, og sum
árin hafa þeir gefið miklu hærra
verð fyrir hana, en Kaupfjelagið.
Árið 1920 gaf það til dæmis 1
krónu tæpa fyrir hvert kilogr.,
síðasta ár gaf það 20 aur. lægra.
Ef öll ull, sem flutt er hjeðan
úr Skaftafellssýslu hefði verið
seld Kaupfjelaginu bæði þessi
ár, þá hefðu eigendurnir tapað
á því 60—70 þús. krónum móts
við að selja hana kaupmönnum
hjer. Þetta myndi höf. telja lag-
legan skilding og vera gleiður
yfir, ef þaö gæti talist Kaupfje-
laginu til tekna, en fyrst svo er
ekki, þegir hann yfir þvi; við-
urkennir að eins að kaupmenn
borgi ullina eins hátt og Kaup-
fjelagið, og lætur sem hann
undrist það mjög. Kemst hann
að lokum að þeirri niðurstöðu,
að þeir hljóti að yfirborga hana
og skaðist því á kaupunum. Út
af því fyllist hann vandlætingu
mikilii og telur það mjög synd-
samlegt athæfi af kaupmönnum.
Innan um alt þelta er höf. svo
aö þvæla um það að Kaufje-
lagið, með aðstoð Sambands ís-
lenskra samvinnufjelaga, hafi
bætt markaðinn á innlendum
afurðum, og þá ekki hvað sist
ullarinnar. Er all einkennilegt,
að maðurinn skuli ekki hafa
vit á að þegja um þetta, þar
sem nú er upplýst, að Samband-
ið hefir með allri sinni mark-
aðsleit orðiö fegið að selja ull
sína millilið eins og Berléme
hinum danska, er Tíminn kall-
ar svo, og telur sem kunnugt
er stórhættulegan og hið mesta
mannhrak sem enginn íslend-
ingur megi hafa nein mök við.
Þá er alllangt mál um smjör
og skinnasölu Kaupfjelagsins.
Er það • ómerkilegur samantín-
ingur af^lekkingum og ósann-
indum, svo sem greinin er öll,
og til jeg varla ómaksins vert
að eltast við það. Er þar grobb-
að af því, að fjelagið hafi tekið
að sjer sölu á folaldaskinnum
og kálfsskinnum, sem hjer hefðu
aldrei gengið í verslanir áður.
Þetta eru ósannindi þó lítið sje,
því þessháttar skinn hafa verið
keypt hjer í búðunum, síðan
verslun hófst í Vík. Ennfremur
er gefið í skyn, að það hafi
gjört sjer að verslunarvöru ein-
hverjar skinnategundir, sem höf.
tilgreinir ekki hverjar sjeu.
Kunnugir hjer vita ekki hvaða
skinn þetta geta verið, nema ef
vera kynni, að það hefði náð í
einhverja snepla af Jónasi og
Tryggva og gjört sjer verslun-
arvöru úr, því svo rækilega
hafa þeir verið húðflettir hjer
á fundum, að eigi er ólíklegt,
að eitthvað hafi þá legið eftir,
sem Kaupfjelagið hafi þá hirt.
Ef svo er, þá er líklegt að þetta
geti orðið arðsöm verslunarvara
fyrir Kaupfjel. því þar er ekki
hætt við neirini samkeppni, og
fær það þá fyrst einsamalt að
ráða verðinu. (Framh.)
Utan úr heimi,
Hlárokhómeiui og Sjián-
vc»rjar. Nú um langt skeið
hefir staðið styrjöld millum Spán-
verja og Marokkó og hefir hin-
um fyrnefndu veitt miður. Eftir
þvi sem síðustu fregnir herma,
sýnist nú orðið vonlaust, að
Spánverjar vinni bug á upp-
reisninni.
Spánverjar hafa varið til styr-
jaldar þessarar ógrynni fjár, og
er mjög mikil óánægja meðal
Spánverja út af hrakförum þess-
um og tilkostnaði.
Er það ætlun margra, að end-
irinn verði sá, að bylting verði
í landinu og Primo de Rivera
verði að hröklast frá völdum.
Hefir löngum gengið upp og
niður á Spáni og hagur ríkisins
er að ýmsu leyti erfiður og
menningu alþýðunnar er mjög
ábótavant.
\ ^
Borgaraslyrjöldin í
Kína heldur áfram og eru lík-
ur heldur fyrir, því að uppreisn-
arherinn nái Shanghai á sitt
vald. — Ekki er þó talið, að
þeim Evrópumönnum, sem þar
dvelja, sje nokkur hætta búin,
því að stórveldin hafa sent
fjölda skipa lil að vernda þegna
sína. Talið er að yfirleitt muni
það skifta sáralitlu máli fyrir
hagsmuni kínverska ríkisins
hverir ofan á verði.
Fundurinn í Qenf. Enn
hafa engin stórtlðindi gerst þar.
MacDonald og Herriot komu
þangað báðír og heilsuðust og
kvöddust mjög innilega, en ann-
ars var talið að ýmislegt hefði
þeim borið á milli, einkum í
því, að MacDonald leggur aðal-
áhersluna á gerðardóm sem
skapi og skeri úr öllum þrætu-
málum, sem upp kunnaað koma,
á millum ríkja og leitt geta til
ófriðar, Herriot hins vegar hefir
litla trú á gerðardómum, envill
að stórveldin geri með sjer hern-
aðarbandalag líkt og Robert Ce-
cil hefir stungið upp á.
Það merkasta sem gerst hefir
til þessa á fundinum, eru um-
ræðurnar um upptöku Þjóð-
verja, Tyrkja og Rússa í al-
þjóðasambandið og samþykt,
sem ein undirnefndin hefir gert
um það, að boðað verði lil al-
menns afvopnunarfundar 15.
júní n. k. og skuli öllum þjóð-
um heimilt að senda fulitrúa á
þá ráðstefnu.
Aftaka itérveður geysaði
yfir mikinn hluta Danmerkur,
einkum Jótland, dagana 10.—
12. sept. og hlaust stórtjón af.
Uppskeran eyðilagðist stór-
kostlega, hús hrundu, skip fór-
ust og margt manna druknuðu.
Skaðinn er metinn á tugi milj-
óna króna.
Y illijálmur þýskalaudi.
keisari á nú i máli við þýsku
stjórnina um borðfje sitt. --
Heimtar hann 20 miljónir gull-
marka á ári, en stjórnin vili að
eins gjalda honum 5,7 miljónir
gullmarka.
Dómstólarnir eiga að skera
úr deilunni.
Flojd Qeorge hefir nýiega
farið mjög hörðum o.iðum um
samning þann, sem Mac Donald
gerði við Rússland fyrir skömmu.
— Taldi hann með öllu óvið-
eigandi, að sú þjóö nyti láns-
trausts hjá nokkru ríki, sem gerði
alt sem i hennar valdi stæði til
að vinna eðlilegri verslun og
viðskiftum mein. — Spá sumir
því, að Mac Donald geti jafnvel
orðið hált á samningi þessum
og muni ef til vill verða að fara
frá völdum út af honum.
FrófcssorCalmutte, fræg
ur franskur læknir og formað-
ur Pasteurstofnunarinnar í Par-
ís, þykist hafa fundið upp lyf,
sem geri ungbörn ómóttækileg
fyrir berkla.
Frægur norskur sjerfræðingur
í berklasjúkdómum, Heitmann
er nýkominn frá París og var
þar við tilraunir sem gerðar
voru með lyf þetta og telur
hann lyfið örugt, reyndust þau
börn, sem lyfið var reynt á, ó-
móttækileg.
Sennilega er þó ekki enn
nægileg reynsla fengin fyrir
þessu en mikill sigur væri unn-
inn ef lyfið reyndist örugt.
Kristjaiuublööin segja frá
því, að nýlega hafi verið boðað
til Ijelagsmyndunar, sem hafi
að markmiði að vinna að nánu
menningarsambandi millum Nor-
egs Færeyja og fslands.
Dæmdir i Itfstíöarfaiis-
clsi voru nýlega 2 barnungir
synir tveggja miljónamæringa í
Chicago. Höföu þeir gert sjer
það til dægrastyttingar að myrða
leikbróður sinn 12 ára gamlan,
sem einnig var sonur miljónara.
Áður en dómurinn var kveð-
inn upp yfir þeim, höfðu þeir
setið alllengi í varðhaldi og
voru hinir rólegustu. Höfðu á-
gæta matarlist og buðu blaða-
mönnunum, sem fengu að heim-
sækja þá í fangelsið, að veðja
við þá 100 dollurum á móti
sömu upphæð, að þeir yrðu báð-
ir dæmdir til dauða.
Almenningur beið með mik-
illi eftirvæntingu eftir því, hvern-
ig dómurinn mundi falla ogvar
óspart veðjað um það, hvort
þeir mundu dæmdir til dauða
eða ekki.
Þegar dómurinn var kveðinn
upp var æsingin svo mikil í
fólkinu, að fjöldi vopnaðra mannia
varð að fylgja dómaranum til
40
sem vænta má alt nokkuð óvissar tölur.
Elektrónur þessar renna íukta bauga
innan kerfa sinna með undraflýti. Fer
braði þeirra jafnvel upp í ^ af hraða
Ijóssins eða um 10000 km á sek. og
snúningar á sekundu hverri komast
upp í 70 miljónir. Alt er þetta furðulegt
mjög.
Eigi vita menn hvað heldur elektrón-
unum á brautum sínum, en ljóst er- að
til þess þurfa einhver feikna öfl, sem
búa innan atomsins. Nú hefir radíum
einna ílestar elektrónur í atómum sinum
— hefir það sem kallað er mesta atóma-
þyngd. Jafnframt því virðast heimskerfi
þessi komin í upplausn. Hin miklu en
óþektu öfl geta ei lengur haldið elek-
trónum sínum í skefjum og þau breyta
um legu eða fljúga burt með likum
hraða og þau höfðu á brautum sínum.
Við það losnar með vissum hætti bund-
iu orka, sem ummyndast í hita í svo
stórum stíl að undrum sætir.
Mörg eru þessi svonefndu geislamögn-
uðu efni. Radíurn er alkunnast en þó
.einna fágætast. Öllum er það sameigin-
legt að þau eru að leysast upp og breyt-
ast í eðlisljettari og einfaldari fruinefni.
Líkt og risaeðlur fornaldarinnar dóu út
fyrir stærðar sakir, svo farast uú þessir
heimar, þegar þeir eru orðnir of viða-
41
miklir til þess að samsvara sfnum stað-
háttum. En nýjir heimar risa á rústum
þeirra. Þá orku, sem fer að forgörðum
við byltingar þessar inn í djúpum efn-
isins, hefir mönnum lítt tekist að hag-
nýta, en að líkindum notar náttúran
hana f stórum stíl til þess að lýsa hin
miklu djúp himingeimsins og hita hnetti
þess.
Niðwrlag.
22. Eigi geta þó efni sem altaf eru í
upplausn viðhaldið orku heims um enda-
lausa tíð. Um síðir tæmist hún. Að
lokum sloknar sólin og sólkerfið frýs í
hel. En nýr heiinur og ný jörð rís að
likindum á rústum þess.
En hver verður hitalind hins nýja
heims, ef öll geislamögnuð efni hafa
sundrast löngu fyrir tilveru hans? Með
hverjum hætti myndast þau eða geta
þau myndast á ný?
Menn búast við að svo sje. Úr því
sólkerfi hefir náð fullurn þroska virðist
alt ganga til eyðslu og viðhalds, En á
fyrri tilverustigum sinum hljóta þau að
safna kröftum á einn eða annan hátt.
Við samdrátt efnanna í myndum sól-
kerfanna eykst sí og æ þrýsting og hiti.
Efnin fergjast æ meir og meir í iðrum
hnattanna. Við þennan sívaxandi hita
42
og rnikla þrýsting er talið líklegt að ný,
eðlisþung, geislamögnuð og feikna orku-
mikil efni myndist í stað þeirra sem
áður hurfu. Úr skauti náttúrunnar er
þá sprottinn nýr heimur með nýjum
lifsöflum.
En hve mikið á þá sólin ólifað? Hve
mörg ár eða aldir? Veit nokkur það?
Nei. Þekking nútíðarmanna getur eigi
lejrst úr því. Líklega skiftir það biljón-
um ára. — Jörðin verður skammlifari,
en gömul þó. Enn þá lifir mannkynið
lengst inn í myrkrum fornaldarinnar,
og heyir stríð við lágar hvatir og fávísi.
Langt er enn til hádegis i æfi mann-
kynsins.
Stundaglas sólkerfanna læmist hægt,
og beri eigi slys að höndum, þá gefast
mannkyninu enn þá óralangir-tímar til
starfs og fullkomnunnar.
Ásgeir Magnússon.
iStíRfiaréur cJóttsscn.
Smiðjustíg 11
kennir teikningu og heitnasmíðar
í vetur.