Vörður - 09.10.1924, Qupperneq 3

V ö R Ð U R
3
undirrjettardóminn. Mun mörg-
um sýnast svo, að óþarfa misk-
uusemi hafi hjer verið sýnd af
dómsmálaráðherra þeirra jafn-
aðarmannanna, því að fáir glæp-
ir eru öliu viðbjóðslegri í augum
flestra manna heldur en mis-
þyrmingar á smábörnum.
Þess má að iokum geta, að
hjónin reyndu til þess að fá
höföað sakamál gegn stúlkunni
sem kærði og komu fram með
ýmsar sakargiítir á hendur
henni,' en lögreglan komst að
raun um, að þær væru allar
tilhæfulausar og einungis gerðar
í hefndarskyni fyrir uppljóst-
runina.
Brennivíiiid og Kúsiar.
Rússar hafa nú afnumið bannið
hjá sjer gegn sölu og tilbúningi
þjóðdrykks þeirra Vodka, sem
er brennivfn unnið úr kartöflum.
— Jafnframt eru þeir að búa
sig undir það, að framleiða
spiritus í stórum stíl líkt og
var fyrir styrjöldina en þá gaf
spiritusframleiðslan þeim 900
inilj. rúbla á ári.
Cterðardómurinn millum
Sviss og ítala, sem getið var
um í síðasta blaði er þannig
skipaður, að hvort ríkið fyrir
sig tilnefnir 1 mann sem sæti
á i dóminum, en auk þessara
tveggja skulu svo 3 menn frá
erlendum ríkjum eiga þar setu.
Viiji annaðhvort ríkjanna eða
bæði ekki sætta sig við úrskurð
hans skal alþjóðadómstóllinn í
Haag gera út um deilumálið og
er úrskurður hans bindandi.
Keisari Kúulandi, Eins
og menn muna sáu Bolsarnir
einhvernveginn fyrir hinum
gamla Rússakeisara og siðan
hafa þeir ekkert verið að burð-
ast með keisara. — En nú fyrir
stuttu siðan heflr einn af rúss-
nesku keisaraættinni Kyrill stór-
fursti, tilnefnt sig sem keisara
Rússlands.
Kyrill þessi dvelur i útlegð
og virðast fremur íitil Iíkindi
til þess, að þessi sjálfsútnefning
hans muni hafa miklar afleið-
ingar í för með sjer. — Að vísu
lofar hann »rauða hernum« og
alþýðunni því, að ef þau vilji
styrkja sig ti) valda, þá muni
verða haldið fast við rjetttrún-
aðinn og keisarinn muni fyrir-
gefa öllum og elska alla.
MannfækkuninísYeitum
og
' Yöxtur kaupstaðanna.
Fyrir nokkrum áratugum síð-
an, mátti svo heita að engir
kaupstaðir væru til hjer á landi.
Meginþorri allra íbúa landsins
bjó í sveitum, en að eins sár-
lítill hluti í kaupstöðum og sjó-
þorpum.
Á þessu hefir orðið mikil
breyting nú síðustu tvo ára-
tugina.
þrátt fyrir hina miklu fólks-
fjölgun í landinu hefir fariö svo,
að fólkinu hefir fækkað að mun
í sveitum, en fjölgað stórkost-
lega í sjóþorpum.
í stærstu kaupstöðum lands-
ins Reykjavík, Hafnarfirði, ísa-
firði, Siglufirði, Akureyri, Seyð-
isfirði og Vestmannaeyjum eru
nú tæpir 33 þús. ibúar, þar af
í Reykjavík einni rúm 20 þús.
eða freklega Vs hluti allrar þjóð-
arinnar. —
Mun ekki of í lagt, að í kaup-
stöðum, kauptúnum og sjávar-
þorpum sjeu nú um 45 þús.
íbúar, en í öllu landinu er
fólksfjöldinn nú tæp 98 þús.
Síðan -1920 hefir fólkinu fjölg-
að um rúm 3. þús. og alla
þessa fjölgun hafa kaupstað-
irnir gleypt og meira til, því að
láta mun nærri, að fólki í sveií-
um hafi fækkaö um 200 manns
á ári þessi síðustu 4 ár.
Flestum hugsandi mönnum
mun standa beigur af þessari
öru fjölgun í kaupstöðunum,
samfara fólksfækkuninni í sveit-
um, enda liggur í augum uppi
hve skaðlegt og óheppilegt það
er ýmsra hluta vegna.
Ef litið er á það frá sveit-
anna sjónarmiði, þá eru alvar-
legustu afleiðingarnar af fólks-
fæðinni þar, að yrkingu lands-
ins og búskapnum yfirleitt hlýt-
ur að miða lítið áfram og jafn-
vel fara hnignandi sökum mink-
andi vinnukraft.
Fjöldi bænda, sem áður höfðu
stórbú og fjölda fólks í heimili,
verða nú að draga saman seglin,
minka búin og hætta að mestu
öllum búnaðarframkvæmdum á
jörðum sínum. — Er hvoru-
tveggja, að fólkið fæst ekki til
vistar á lieimilin, að minsta
kosti ekki árlangt og svo er
hitt, að það er orðið svo dýrt,
að tæplega borgar sig að halda
það nema á bestu jörðunum.
Er því svo komið, að margar
af stærri jörðunum ganga nú
úr sjer árlega og liggja ónotað-
ar aö miklu leyti. — Liggur
nærri að manni súrni sjáldur í
augum, þegar sjá má á haust-
lagi, að sláttulokum, grasið liggja
i legum á engjum bænda, en
tóftirnar illa uppbornar og vita
jafnframt af því, að fjöldi fólks
hefir um sláttutímann gengið
atvinnulaust, eða því sem næst,
í stærri kaupstööum landsins.
En afleiðingarnar af fólksleys-
inu í sveitunum eru fleiri en
þessar, þó ekki sjeu þær ef til
eins örlagaríkar.
Vegna fólksfæðarinnar á
sveitabæjunum, er heimilisiðn-
aðurinn aö mestu leyti lagður
niður. — Eugin stúlka er til þess
að vinna úr ullinni svo að bændur
neyðast til þess að selja hana
óunna og kaupa svo fándýra
dúka og ljereft til fata.
Vegna fólksfæðarinnar fer
heimilismenningunni sífelt hrak-
andi.
Einyrkinn hefir engan tíma
til lestrar. Bóndinn er önnum
kafinn mestan hluta dagsins
við gegningar og húsfreyjan við
eldhússtörfin og þjónustu.
Áður fyr voru heimilin svo
vel skipuð af vinnandi fólki,
að ávalt var nokkur tími af-
gangs til bóklegrar iðju, en nú
er hann enginn orðinn. — Og
vegna þessarar fólksfæðar heim-
ilanna er vafasamt hvort þau
eru lengur orðin fær um að
hafa barnafræðsluna á hendi,
sem væri þó það besta ef tími
til kenslu væri nógur.
Sú hælta vofir því yfir, að af
fólksfækkun sveitanna leiði það,
að alþýðumenningunni hraki að
stórum mun og kyrkingur komi
í allan sveitabúskap vorn, en
þá er illa farið.
í sveitunum hefir verið alt
fram á þenna dag kjarni þjóð-
arinnar.
þar hefir fæðst og þroskast
hið kjarnmesta og besta i þjóð-
lífi voru. — lslensku bændurn-
ir hafa skilið það betur en
nokkur önnur stjett landsins
hve mikils virði iheldnin er við
menninguna, mál og siði for-
feðranna.
Pessvegna má eDgin maður,
sem vill þjóð vorri og landi vel
horfa með rólegum augum á
hnignun sveitabúskaparins og
sveitamenningarinnar því að
undir vexti og þroska þess er
heill og framtið þjóðar vorrar
komin. (trh.)
íbúatala
í kaupstöðum, sýslum og
verslunarstöðum, með
fleirum íbúum en 300, árin
1920 og 1923.
Kaupstaðir: 1920 1923
Reykjavík 17,679 20,148
Hafnarfjörður 2,366 2,579
ísafjörður 1,980 2,099
Siglufjörður 1,169 1,335
Akureyri 2,575 2,871
Seyðisfjörður 871 933
Vestmannaeyjar . . . 2,426 2,708
Samtals 29,056 32,673
Stjslur:
Gullbr,- og Kjósars. 4,278 4,074
Borgarfjarðarsýslu . 2,479 2,445
Mýrasýslu 1,880 1,834
Snætellsnessýslu . . . 3,889 3,735
1920 1923
Dalasýslu 1,854 1,869
Barðastrandarsýslu . 3,314 3,252
ísafjarðarsýslu .... 6,327 6,258
Strandasýslu 1,776 1,711
Húnavatnssýlsu . . . 4,273 4,200
Skagafjarðarsýslu . . 4,357 4,216
Eyjafjarðarsýslu . . . 5,001 5,117
Pingeyjarsýslu .... 5,535 5,504
Norður-Múlasýslu . . 2,963 2,979
Snður-Múlasýslu . . . 5,222 5,464
Austur-Skaftafellss. . 1,158 1,114
Vestur-Skaftafellss. . 1,818 1,845
Rangárvallasýslu. . . 3,807 3,745
Árnessýslu 5,709 4.603
Samtals 65,634 65,085
Verslunarstaðir:
Keílavík 509 599
Akranes 928 1,042
Borgarnes 361 357
Sandur 591 593
Ólafsvík 442 459
Stykkishólmur .... 680 599
Patreksfjörður .... 436 482
Pingeyri 365 396
Flateyri . 302 359
Suðureyri 317 297
Bolungarvík 775 776
Hnífsdalur 434 436
Biönduós 365 332
Sauðárkrókur 516 533
Ólatsfjörður 329 396
Húsavík 628 671
Nes í Norðfirði . . . 770 839
Eskifjörður 619 710
Búðir i Fáskrúðsf. , 461 556
Vik í Mýrdal 276 310
Stokkseyri 732 711
Eyrarbakki 837 810
Samtals 11,665 12,263
(Úr Hagtiðindunum)
Breska •tjórnin legir af
sjer. Eftir síðustu símfregnum
að dæma, má telja víst að breska
stjórnin segi af sjer og nýjar
kosningar fari fram innan skams.
Áslæðan til þessa er aðallega
talin sú, að stjórnin ljet undan
falla að hegna kommúnista-rit-
stjóra nokkrum, sem skorað
hafði á hermenn og herforingja
að hlýða ekki skipunum stjórn-
arinnar, er þær gengju út á það
að bæla niður verkföll.
Ennfremur er mikil óánægja
í Englandi gegn stjórninni vegna
versiunarsamnings hennar við
Rússa.
Gjalddagi, ,?arðar“ var
I. júlí.
13
unarmagnið 4.405.854 str.pd. og ágóði
156.341 str.pd., en 1907 er verslunarm.
komið upp í 7.603.460 slr.pd. og ágóði
298.197 str.pd. Vöxtur sambandsins síð-
ustu árin sjest greinilegast á töflunni
bls. 12 og geta menn af henni ráðið,
hvort ekki miðar áfram innan skosku
kaupfjelaganna.
Samband enskra
samvinnufjelaga.
Það var stofnað árið 1864 og sama
ár gengu í það 394 fjelög og hlutá og
innlánsfje, er nam 773.304 str.pd. Að
20 árum liðnum, árið 1884 eru gengin
i sambandið 1291 fjelög og þá er hluta
og innlánsfje orðið 9.488.442 str.pd. En
1921 er hluta og innlánsfje komið upp
i 23.287.749 str.pd.
Varasjóðir og aðrir sjóðir þess námu
sama ár 30.403.592 str.pd. í verkalaun
voru greiddar rúmar 5 milj. str.pd., og
og verslunarmagn það ár var um
80.000.000 str.pd. Arðsömustu árin voru
1916—17, Á þeim tveim árum var út-
borgaður arður er að meðaltali nam
1.300.000. En svo er að sjá að síðustu
árin hafi arðurinn farið minkandi, því
1920 er hann enginn. Þá er tap 64.220
str.pd. og 1921 er tapið enn þá meira
14
4.551.235 stivpd. Sambandið á um
13.500 ekrur af ræktuðu landi í Eng-
landi og þar að auki allmikið ræktað
land í Indlandi og i Ameriku.
Einn af þektustu samvinnumönnum „
Þjóðverja Heinrich Haufmann sagði í
fyrra meðal annars um ensku samvinnu- sn*
heildsöluna: vBreska samvinnan er sú a
sterkasta og stœrsta i heimi. Enska sam- £
vinnuheildsalan, er stœrsti verksmiðjueig-
andi, stœrsti jarðeigandi og stœrsti jarð-
rœktari í rikinu. En samt er það svo,
að þegar maður ber saman bresku
samvinnuheildsöluna við verslunar og
iðnaðarmagn breska ríkisins í heild
sinni, sjer maður, að hið fyr nefnda er
að eins lítið brot af hinu síðar nefnda
og fenn er langt í land, þar lil »demo-
kratiska« samvinnan er komin svo
langt á þroskabraut sinni, að hún geti
komið í stað fyrirkomulags einstakl-
ingsins og »kapitalismans«, sem nú
stjórnar heiminum og veldur stríðum«.
Eftirfarandi tafla sýnir' meðlimatal Qe-
laga heildsölunnar, innborgað hlulafje,
verslunarmagn og arð frá stofndegi til
ársins 1922.
15
b
3 *
l> o O V-4 Oi CM o tO
cð o, n O l> Oi rf CD CD Oi tH CM Sí
5 m’ CD Oi CM CO TH
-f <M OO CD oo co to
a> tð CM rf o oo
£ H Tfí 1923.

g co Oi co 00 o
tO S Oi 1"> oo co CM co
§ S 00 O OÍ 00 co 00 H CD oi cD rfí U, *C
3 to co CM -f co o co 00
w .2 co o to T—' ■Tf 00 u_
fe " oo I> CD CD co to o co to
> v—« CM o oo
<D
to v—4 l> Oi oo 00 00 2
to co Oi to o
£ c. ■'f o o l^* co 00
h oi CD co o o co o
co oo 00 co .
A ~ a 05 T-1 -f 00 CM CM CM Oi > «
a u cc Q)

rt 'Ó l> co CD CD CM 1-H CD ><
co <M Oi to JZ3
g a n co to co o to Oi Tf to
E B a oo vh _ Oi __ to _ K
CD CM Oi co 3 co to P, 03 <U
45 w CO CM o TH to CM •H' co
05 05 o.
o, o, cc co <U X3

s o O o O
Ui oo cn CM CM
'< oo oo oo o Oi Oi Oi Oi -—V *s
vH rH T-1 t-4 TH TH ^**1 * T
Reikningsskil.
Þaö er venja þessara heildsölufjelaga,
að þau leggi fram alla reikninga sina
árlega fyrir almenningssjónir, og eins
og sjest hjer að framan, eru reiknisskil
erfiðu áranna lögð fram án þess að
nokkuð sje undandregið.
Bresku samvinnumennirnir eru sem
sje ekki smeykir um það, að keppi-
16
nautarnir gjöri sjer mat úr reiknings-
skilagreinum þeirra. Enda eru bresku
keppinautarnir ekki á hælunum á sam-
vinnumönnunum á þessu sviði. Sam-
kepnin þeirra á milli liggur í alt öðru.
Hún er eingöngu um reksturfyrirkomu-
lagið á fyrirtækjunum, hjá báðum að-
iljum. Pað má segja, að samvinnumenn-
irnir hafi nær eingöngu gefið sig við
því, að byggja upp fjárhagslegt skipu-
lag, og að þeim hafi tekist það, má
ráða af þvi, sem að framan er greint.
Blöð og skólar.
Bresku samvinnumennirnir eiga all-
mikinn blaða kost, og í þeim ræða
þcir áhugamál sin. Eru blöð þeirra
mjög útbreidd meðal þjóðarinnar. Blöð-
in er sá skóli, er samvinnumennirnir
sækja í mesta fræðslu um áhugamál
sín. í*að má segja að' þau sjeu sá eini
skóli, er veitir víðtækasta fræðslu um
þessi efni, því að sjerskóla hafa þeir
ekki, er veitir almenna verslunarfræðslu
þ. e. hina »teoristisku« fræðslu, sem
versiunarskólunum einum er ætlað að
veita. Frá fyrstu tímum samvinnunnar
hafa fræðslumálin verið eitt af aðal-
málunum, er forgöngumennirnir beittust
fyrir. Það var Robert Owen er stofnaði