Vörður - 20.06.1925, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
3
á kostnað fátækrar alþýðu. Og
yður hefir sárnað það hve illa
yður var launað »hólið«, að nú
skyidi yður vera stefnt fyrir það
— nú ætti að snúa út úr öllu
lofi yður um »gengisbrask«
»Kveldúlfs« og gera úr því
»ærumeiðingar« og fá yður
dæmdan í sekt! Svona grátt
ætlaði »auðvaldið« að leika yð-
ur — alsaklausan!
Skömmu eftir að þjer urðuð
fyrir þessari óvæntu stefnu fyrir
»hól« yðar um »Kveldúlf«, varp-
ið þjer fram þeirri spurningu í
blaði yðar »hvort hlutafjelög,
sem eiginlega eru að eins fjár-
munaleg fyrirbæri, geti yfirleitt
orðið fyrir ærumeiðingum, hvort
hægt sje að tileinka þeim slíkar
mannlegar eigindir sem heiður
eða æru, — hvort þau sjeu ekki
eftir hlutarins eðli ærulaus®.
Furðuleg eru þessi ummæli
yðar, hr. ritstjóri. Ef einn mað-
ur rekur fyrirtæki, þá mun yð-
ur vist sýnast sem hann eigi
rjett á að verja æru sína gegn
blaðasvívirðingum, en ef tveir
menn eða fleiri eiga fyrirtæki
óg nefna það hlutafjelag, þá
virðist yður leika vafi á því
hvort ekki sje heimilt að svi-
virða þá, saka þá um að þeir
láti almenning blæða til þess
að geta grætt sem mest sjálfir
o. s. frv.
Jeg hefi reynt að víkja lítið
eitt að rökfimi yðar og hugs-
unarhætti, herra ritstjóri. Dóm-
arinn, sem dæmdi í máli
Kveldúlfs gegn yður, gat ekki
fallist á það, að framkvæmda-
mönnum þjóðfjelagsins bæri
skylda til að taka það sem
»hól«, að þeim væri brugðið
um, að þeir ynnu gegn alþjóð-
arhagsmunum í gróðaskini. Hon-
um virðist ennfremur hafa þótt
sem hlutafjelög væru ekki æru-
lausir dauðir hlutir, líkt og
steinar eða viðardrumbar, sem
vaxið ört fyrst eftir að landnám
hófst, og þær hafa staðið
með mestum blóma á 11., 12.
og að nokkru leyti 13. öld. En
á 14. öld virðist þeim hafa
hnignað. Eftir lýsingu, sem varð-
veist hefir, hafa alls verið 280
bæir á Grænlandi og íbúatalan
hefir vfst í hæsta lagi verið 1500
—2000 manns.
Hvaða ástæður geta legið til
þess, að bygðirnar lögðust í
eyði eftir að hafa staðist svo
lengi ? Ein helsta ástæðan hlýt-
ur að hafa verið sú, að sam-
göngum við Noreg og umheitn-
inn hrakaði stöðugt eftir mið-
bik 14. aldar. Síðast vitum við
til að skip hafi komið frá Græn-
landi 1410. Eftir það hefir tek-
ið fyrir aðllutning á vörum, og
GrænlendÍDgar hafa ekki lengur
getað verið án ýmissa nauðsynja
sem Ijettu þeim baráttuna fyrir
lífinu, svo sem járns til verk-
verkfæra og veiðivopna, viðar
til bátagerðar, ef til vill líka
penings, til þess aö eudurnýja
bústofninn.
En svo alvarlegt sem þetta
var, þá getur það eilt þó tæp-
lega skýrt endalok nýlendunnar.
Því aldalöng einangrun hlýtur
að hafa alið þetta fólk upp til
þess að bjargast af eigin ramm-
leik áu þess að eiga alt undir
fátiðum og oft óábyggileg-
urn samgöngum við umheiminn.
hver gæti barið á og sparkað í,
svo sem honum sýndist. Dóm-
aranum hefir vist skilist sem
menn, gæddir lifi og lilfinningu,
stjórnuðu slikum hlutafjelögum,
bæru ábyrgð á ráðstöfunum
þeirra og framkvæmdum og
hlytu heiður af eða vanheiður
— og því væri ekki leyfilegt að
lala um þær opinberlega svo
sem hverjum sýndist.
Hafið þjer nú nokkuð gelað
lært af þessum dómi, hr. rit-
stjóri? Jeg vona að svo sje, og
þá veit jeg að við getum orðið
sammála um, að kenslugjaldinu
hafi verið vel varið, og jafnvel
þó að það hefði verið 50 kr.
hærra en það var.
Enn er eitt sem jeg vildi
minnast á. Þegar blað yðar
hinn 24. maí í fyrra skýrði frá
því að »Kveldúlfur« hefði stefnt
því, þá sagði það að iitsljóri
þess hefði »sjaldan orðið jafn-
ánægður sem þá, er sáttakæra
þessi kom, og því heitir hann
af þessu tilefni íslenskri alþýðu,
öllum verkalýð og þeim öðrum,
er beðið hafa tjón við gengis-
fallið, að upp úr þessu máli
skuli reynt að hafa eins miklar
upplýsingar um gengisbraskið
og unt er, þótt það kosli rekst-
ur til hæstarjettar«. Sama dag
og næslu daga á eftir skorið
þér á menn í auglýsingu að
gerast kaupendur að Alþ.bl.
»frá deginum í dag«, svo að
þeir geti »fylgst með í mála-
ferlunum úl af gengisbraskinu«.
Jeg efast ekki um það, að
blaði yðar hafi bæst hundruð
nýrra kaupenda fyrir þessar
auglýsingar, það má nærri geta
að margan hefir þyrst í að sjá
flett ofan af »Kveldúlfs-hringn-
um«, sem undanfarið hafði leik-
ið alþjóð manna svo svívirði-
lega, að því er blaði yðar sagð-
ist frá.
En hvað hefir nú orðið úr
Grænlendingar sjálfir virðast
ekki hafa átt haffær skip, þeir
höfðu ekki í landi sínu efnivið
til að byggja þau. Eftir aðGræn-
lendingar höfðu af fúsum vilja
gengið Noregskonungi á hönd
um miðja 13. öld, var verslun-
in 1294 gerð að einskonar kon-
unglegri einokun. Eftir það hefir
alt verslunarsambandið verið í
því fólgið, að konungsskipið
»Kuorr« frá Björgvin sigldi til
Grænlands, oft svo að mörg ár
liðu milli ferða. Þessi »Knorr«
fórst, og auk þess vantaði kon-
ungsvaldið oft fje til þess að
gera hann út, og því kom það
fyrir, að svo liðu langir tímar,
að ekki kom skip til Grænlands.
Menn hafa hugsað sjer þá
skýringu á endalokum norrænu
bygðanna, að stórstreymi Eski-
móa bafi flætt inn í Suður-
Grænland, borið Norðurlanda-
búana ofurliði og útrýmt þeim.
En mjer virðist það ósennilegt.
Það er í fyrsla lagi víst, að
Eskimóarnir voru í Grænlandi,
og þá líka í Suður-Grænlandi,
löngu áður en hinir fyrstu ís-
lendingar komu þangað. í öðru
lagi hafa Eskimóar hvergi ver-
ið herskáir, jafnvel ekki á norð-
urströnd Ameríku, þar semlnd-
íánar oft rjeðust á þá og ræntu
þá. Það má vera að stundum
hafi slegið i bardaga með Eski-
mónm og íslendingum, og þá
efndum þessa loforðs, sem þjer
gáfuð »íslenskri alþýðu, öllum
verklýð og þeim öðrum, er beð-
ið hafa tjón við gengisbrallið«
og alveg sjerstaklega öllum
nýjum kaupendum? Blað yðar
hefir steinþagað um allan gang
þessa máls fyrir dómstólum,
þangað til það nú fyrir nokkr-
um dögum skýrði frá því, að
ummæli þess um »Kveldúlf«
hefðu verið dæmd dauð og ó-
merk og ritstjórinn sektaöur
fyrir þau.
Svo fór nú um sjóferð þá.
Fyrst þungar sakargiftir —
alþýðunni blæðir undan hrammi
auðvaldsins. Hátíðlegt loforð
um að fletta ofan af hinum
ægilega »Kveldúlfs-hring« frammi
fyrir rjettvísinni. Svo löng, löng
þögn — í heilt ár. Loks nokkr-
ar línur á 4 síðu, ummæli
blaðsins dæmd að vera upp-
spuni einn, og hann svo ill-
kynjaður, að ritstjórinn er sekt-
aður fyrir.
Ætlið þjer að kosta upp á
»rekstur til hæstarjettar«?
Allir nýjir kaupendur frá því
í fyrra munu bíða þess með
eftirvæntingu, að sjá hvort úr
því verður. Því það var satt að
segja lítil ánægja að fylgjast
i blaði yðar með málarekstrin-
um fyrir undirrjetti.
Með virðingu
Kristján Albertson.
Mál S í. S,
gegn Birni Kristjánssyni.
Eins og mörgum er í fersku
minni gaf Björn alþm. ICristjáns-
son seint á árinu 1922 út bækl-
ing, sem hann nefndi Verslunar-
ólagið. Gerði hann þar sjerstak-
lega fyrirkomulag kaupfjelag-
anna og Sambands ísl. sam-
einkum vegna þess að hinir síð-
arnefndu hafi beitt harðýðgi við
frumbyggjana, sem þeir hugðu
vætti og tröll, sem í sögunum
eru ekki kallaðir annað en tröll
eða skrælingjar, og þá sennilegt
að Eskimóarnir hafi varið sig
eða hefnt sin. En þeir höfðu
engin skilyrði til að geta út-
rýmt þeim. Þeir eru ekki »a
fighting race«.
Eftir að uppgröftur kirkju-
garðsins á Herólfsnesi hefir
veitt oss svo óvænta fræðslu um
lífskjörin á síðustu tímum hinna
norrænu bygða, þá hlýtur sú
ágiskun að vera úr sögunni um
aldur og æfi, að Eskimóarnir
hafi útrýmt kynfrændum vorum.
Það þarf hvorki stríð eða yfir-
gang til þess að skýra það,
hvernig svo Iitið og veiklað
þjóðfjelag líður undir lok, og
þessir vesalings einangruðu og
máttþrotnu Grænlendingar hafa
vist ekki látið svo ófriðlega, aö
það hafi getað freistað Eskimó-
anna til árása, jafuvel þólt þeir
hefðu verið herskáir í eðli. Og
ekki verður sjeð að þeir hafi
getað unnið neitt við að ráðast
á þá.
(Próf. Nansen sýnir því næst
frain á, að engar ástæður sjeu
til að halda að veðrátta hafi
versnað svo mjög í Grænlandi
á 14. og 15. öld, að það hafi
gert út af við norrænu nýlend-
vinnufjelaga að umtalsefni. Taldi
hann á því allmikla galla og
benti sjerstaklega á og sýndi
fram á með ljósum rökum.hversu
hinar víðtæku samábyrgðir
kaupfjel.manna gætu reynst
hættulegar almenningi. Enn-
fremur benti hann á hvaða leið-
ir hann teldi heppilegaslar til
að bæta úr göllunum.
Riti þessu svöruðu Sambands-
menn fyrst með hamrömmum
persónulegum árásum á höfund
bæklingsins í blöðum sínum, en
síðan birtust tvær langar rit-
gerðir um málið í Timariti isl.
samvinnufjelaga og var þar gerð
tilraun til þess að hnekkja rök-
um Bj. Kr. Reit hann þá annan
bækling, er hann nefndi Svar til
Timarits isl. samv.jjel. Þótti Sam-
bandsmönnum nú ekki hlýða að
halda áfram rökræðum um mál-
ið og varð það þá að ráði, að
S. t. S. höfðaði skaðabótamál á
hendur Bj. Kr. Taldi það hann
með ritum þessum hafa gert
samábyrgðir kaupfjelaganna tor-
tryggilegar i augum almennings,
fælt menn frá kaupfjelögunum
og kaupfjelögin frá því að ganga
í Sambandið, spilt lánstrausti
þess hjá bönkunum o. s. frv.
Krafðist það að sjer yrði til-
dæmd halj mitjón króna i skaða-
bœtur og enn fremur að 75 til-
greind ummæli i bæklingunum,
46 í Verslunarólaginu og 29 í
Svarinu, yrðu dæmd dauð og ó-
merk og loks að Bj. Kr. yrði
dæmdur í þyngstu refsingu sem
lög leyfa (6 mánaða fangelsi)
fyrir þessi ummæli.
Undirrjettur dæmdi málið á
þá leið, að 6 ummæli voru
dæmd dauð og ómerk, en að
öðru leyli var Bj. Kr. »5ýknað-
ur« algerlega.
Var málinu þá skotið til
Hæstarjettar og var það dæmt
þar 17. þ. m. Dómur Hæsta-
rjettar var á þá leið, að B. Kr.
urnar, en þeirri skoðun hafa
sumir hallast að).
Vjer vitum að Grænlendingar
lifðu á kvikfjárrækt, á dýra-
veiðum og fiskveiðum. Fæstir
þeirra hafa vitað hvað korn
var og það er sýnt, að það
muni aldrei hafa verið flutt inn
svo nokkru nemi. Það kolvetni
sem þeir þurflu að fá í dag-
legri fæðu sinni, fengu þeir í
mjólkinni, og þeir átu líka dá-
lítið af grænmeti, t. d. hvannir,
ýmsar mosategundir og ber
(mest krækiber). Þeir höfðu
sauðfje og geitur og dálítið af
nautpeningi. Þeir námu land
inn af fjörðunum og reistu þar
bæi sína, til þess aö geta heyjað
handa fjenaði sínum. En á þessu
ráði var sá galli, að vænlegra
var að búa úti við hafströndina
til fiskiveiða og seladráps.
Þegar nú samgöngur við um-
heiminn tóku að leggjast niður
á 14. öld og stöðugt varð örð-
ugra að auka kvikfjár- og naut-
peningsstofninn eða endurnýja
hann eítir hallæri, þá hefir bún-
aði Grænlendinga hrakað, þeir
hafa stöðugt orðið háðari fiski-
veiðum og sela- og hvaladrápi
og lífið inni í fjörðunum hefir
orðið örðugra með hverju ári.
En til veiða sköruðu Eskimóar
fram úr þeim. Kajakar þeirra
voru Ijettir og þeir höfðu har-
púna með blöðrum. Það er því
var algerlega sýknaður af kröfu
S. í. S. um skaðabœtur, en 3
ummæli um forkólfa Sambands-
ins voru talin móðgandi fyrir
þá. Voru þau ómerkt og skyldi
stefndi greiða 100 kr. í sekt
fyrir þau. Auk þess voru 6 um-
mæli ómerkt, án þess því fylgdu
nokkrar sektir. En 66 af hinum
stefndu ummælum þótti hvorki
ástæöa til að merkja nje láta
Bj. Kr. sæta sektum fyrir þau.
Málskostnaður i hjeraði skyldi
falla niður, en Bj. Kr. greiða
200 kr. upp í málskostnað fyrir
Hæstarjetti.
Hjer fer á eftir sá kafli úr
dómi Hæstarjettar, er fjallar um
ummæli þau er sektað var fyrir:
»í ummælum þeim í riti gagn-
áfiýjanda, Verslunsrólagið, bls.
47, sem átalin eru, er komist
svo að orði:
»Og vel má búast við, að þeir
menn setji öll járn í eldinn til
þess að halda við ástandinu
sem er, sem búnir eru að búa
svo vel í haginn fyrir sig við
kaupfjelagsmenskuna, að þeir
njóti nú sumir sennilega hæstu
launa alira manna í landinu, t.
d. við Sambandið«.
í þessum orðum felst aðdrótt-
un um, að starfsmenn Sanbands-
ins, ótiltekið hverjir, kunni ef
til vill að misbeita stöðu sinni
í.eiginhagsmunaskyni. Samskon-
ar aðdróttun felst einnig í þess-
um ummælum á bls. 18 í
Svari áfrýjanda til Tímarits ís-
lenskra samvinnufjelaga, er einn-
ig hafa verið átalin:
»En um þetta hafa nútíðar-
forkólfarnir ekki hugsað, þeir
virðast hugsa aðeins um það,
að troða sjer sjálfum fram með
olnbogaskotum og steyttum hnef-
um. Dæmin eru líka deginum
ljósari«.
Hvorttveggja þessi ummæli
eru meiðandi fyrir menn þá, er
sennilegt, að að minsta kosti,
nokkur hluti norrænu ibúanna
hafi lært af Eskimónm og smám
saman tekið þeirra lifnaðarháttu
upp, blandað blóði við þá og
flust út að hafinu, þar sem auð-
veldara var að afla sjer viður-
væris. Og við blóðblöndun hafa
afkomendur þeirra orðið Eski-
móar, meðan hinir, sem eftir
urðu inni í íjörðunum, áttu
stöðugt erfiðara með að fleyta
sjer fram.
Þannig hefir mjer virst eðli-
legast að skýra endalok hinna
fornu norsk-íslensku bygða á
Grænlandi. Því er nú kaidið
fram, að grafarrannsóknirnar í
Heijólfsnesi afsanni þessa skýr-
ingu, þar sem þær ekki hafi
leilt í ljós bein áhrif af Eski-
móa-menningunni. Fötin eru að
mestu leyti al-evrópsk að sniði
og hauskúpur þær, sem fundist
hafa, bera engin einkenni blóð-
blöndunar norræna kynsins við
Eskimóa.
En þessar mótbárur virðast
mjer lítt sannfærandi. Þar sem
kaþólska kirkjan taldi það ó-
fyrirgefanlega synd að blanda
blóði við heiðingja eða taka upp
þeirra lifnaðarháttu, þá væri fá-
sinna að ætla að allir norrænir
Grænlendingar hafi gerst Eski-
móar og gifst inn í ættir þessara
heiðingja og trölla. Það hafa á-
reiðanlega verið margir, sem