Vörður - 27.06.1925, Qupperneq 2

r
4
2
V ö R Ð U R
♦oooooooooooooooooooooog
g VÖRÐUB kemur út
O á laugardögum
Ritstj ó rinn:
Kristján Albertson Túngötu 18.
S í m a r : O
1452, 551, 364.
Afgreiðslan:
Laufásveg 25. — Opin
5—7 siðdegis. Sími 1432
Verð: 8 kr. árg. ö
Gjalddagi 1. júlí.
8
♦OOOOOOOOOOOOOQOOOOOOOO*
Enn kom þvi stjórnin hjer
að.
Pessari nefnd leist það fært
að taka Ræktunarsjóðinn frá
Ríkisveðbankanum fyrirhugaða
og eyðileggja hann þar með.
Stjórnin fjellst á þetta.
Annars voru ýms ákvæðiþörf
og góð úr upphaflega frumvarpi
stjórnarinnar tekin upp í frum-
varp það, sem nefndin samdi.
Loks samdi svo stjórnin frv.
það, sem fyrir þinginu lá.
Nú er auðvitað ekki þægilegt
að neita Íhaldsílokknum og
stjórn hans um öll afskifti af
þessu, en þá segja þeir :
En stjórnin tók allan kjarn-
an úr málinu og lagði þaðþann-
ig fyrir þingið.
Hjer skýtur nú dálítið skökku
við. Satt er það að vísu, að
stjórnin dró úr ákvæðum nefnd-
arfrumvarpsins um fjáröflun
handa sjóðnum i byrjun. En á
hitt er ekki minst, sem bæði
var frá hinu upphaflega frumv.
stjórnarinnar i frumvarp þetta
komið, og svo þær umbætur,
sem stjórnin gerði á frumvarp-
inu.
Stjórnin dró að vísu úr fjár-
söfnun þeirri, sem Búnaðarfje-
lagsnefndin hafði stungið upp á,
en bæði orkar það mjög tví-
mælis, hvort í raun og veru
hafi verið verið þörf á meira
fje í upphafi en stjórnarfrv. fór
fram á — það leiðir reynslan í
ljós — og svo væri það eítir
reynslunni bjer, ekki mjög hygg-
in stjórn, sem í slíku áhuga-
máli, vildi ekkert eftir skilja
handa þinginu til aðgerða og
umbóta. Sjest það best á fjár-
lagameðferð þinganna, og svo
er um flest stórmál, að heppi-
Iegt er og hyggilegt, að skilja
eftir nokkurt svifrúm.
Nei, stjórnina mun nokkuð
erfitt að ásaka með rökum i
þessu máli, eða hafa af henni
aðalheiðurinn af því.
En þá kemur meðferðin á
þinginu.
Hvor flokkurinn lagði þar
meira til, ef litið er á þessa tvo
stóru flokka þingsins ?
Þar verður ekki öðru svarað
en karlinn sagði, þegar hann
átti að úrskurða hvor væri hærri
vexti prófasturinn eða sýslu-
maðurinn og vildi hvorugan
styggja: Þið eruð hvor öðrum
hærri 1
Báðir þessir flokkar sýndust
hafa áhuga á að gera málið vel
úr garði, og var þó ótrúrra alt
hjá Framsókn.
Tryggvi Pórhallsson spilaði að
vísu út stóra trompinu þegar
hann bar fram frv. um Ræktun-
arsjóð hinn nýja, en í því var
bara ekkert nýtt, heldur var
það búnaðarfjelagsnefndarinnar
plagg óbreytt með öllu, frumv.
pg greinargerð, og var sama
sem það hefði aldrei fram kom-
ið á þinginu, þvi nefndin lagði
stjórnarfrumvarpið tilgrundvall-
ar. En það sem hún vildi úr
hinu nota, jafn aðgengilegt í
nefndarálitinu eins og þó það
væri .prentað og tölusett sem
skjal og stæði á þvi: Flutnings-
maður Tryggvi Þórhallsson.
En annað var nokkuð merki-
legra.
Tíminn hefir oft hamast mjög
gegn »Grimsbylýð« og öðrum
efnamönnum. En í þessu máli
hikaði Tryggvi ekki við aðgera
tilraun til að koma hjer á því,
sem jafnan hefir þólt svívirði-
legast við auðugar stjettir og
háskasamlegast, og það er skatt-
frelsi hinna riku.
Hann vildi lofa mönnum að
eignast með tíð og tíma upp
undir 20.000.000 krónur, sem
væru undanþegnar skatti.
Fetta fólst í tillögu þeirri, sem
hann barðist fyrir, að gera jarð-
ræktarbrjefin skattfrjáls.
Það var drepið sem von var.
En þá reyndi hann við næstu
umræðu að bjarga þó þeim,
sem keyptu brjef 1. flokks, og
það gæti numið nokkrum milj-
ónum ef vel gengi.
En það var líka drepið, sem
von var.
Petta má kalla tromp, miklu
fremur en hitt.
En nú hefjast grimuklæddar
árásir þeirra bændavinanna á
þessi lög.
Jónas Jrá Hriflu reynir að
fleyga málið í Etri deild með
frumvarpi sinu um landnáma-
sjóðinn. Kjör þau, sem hann
býður þar, áttu að sýna hvílíkt
flan það væri, að setja á stofn
Ræktunarsjóðinn.
Enóburðurinn var ekkisetturá.
Þá reynir Sveinn i Firði á
síðustu stundu, þegar sjeð var
fyrir, að málið varð ekki drep-
ið eða stöðvað, að skemma
frumvarpið svo, að þingmeiri-
hlutinn og stjórnin hefði sem
minstan veg afmálinu.Búskapn-
um og jarðabótunum varð að
fórna fyrir svo háleitan tilgang.
Ræktunarsjóðurinn mátti nú
ekki hafa sina eigin stjórn.held-
ur átti að hverfa inn í Lands-
bankann, felast. þar vendilega.
Af þessu varð þingiðað ganga
dauðu.
Til sigurs varð að bera mál
þetta yfir torfærur þeirra Tíma-
manna.
Pað er ekki furða þó Fram-
sóknin þykist eiga allan heiður
af þessu máli I
íhaldsflokksstjórn bar það fram.
íhaldsþingmaður er Jramsögu-
maður nejndarinnar, sem vann
mest að málinu, og höfuðkempa.
íhaldsflokkurinn fylgdi málinu
óskiftur og kveður niður sending-
ar Timamanna málinu til spillis.
En samt segja þeir: Fram-
sóknin á allan heiðurinn af
rnálinu.
M.
íldagará ,8kallagrími‘,
Framh.
Það var mikið og fjöbreytt lff
þarna niðri og mergð af fiski,
en við yfirborð sjávarins bar lít-
ið á því, að svo væri, þar var
lítið að sjá nema öðru hvoru óð
stórufsinn uppi i smáum og
stórum torfum, og það er karl
sem hann að synda; þar sem
hann fer með fullri ferð með
bakuggana upp úr, eru sporða-
köstin svo mikil, að sjórinu er
eins og sjóðandi hver. Annars
var hann þar i æti, elti augna-
sílistorfurnar, (það eru smávax-
in krahbadýr) upp um allan
sjó, alveg upp í yfirborði og
vesalings »sílið« varð þar milli
tveggja elda, öðrum megin ufs-
inn og hinum megin ritan, sem
hamaðist að tíua þessa smæl-
ingja upp úr sjónum, með sinum
vanalega gauragangi. Svartbak-
ur og fýll, sem líka var þarna
á ferðinni, gat ekki lagt sig nið-
ur við slíka smámuni og lofuðu
ritunni að gerja. Einu sinni er
jeg var frammi á skipi, kallaði
skipstjóri til min ogsagðiaðjog
skyldi sjá nokkuð, sem væri fyr-
ir framan skipið. Jeg klifraði
upp á hvalbakið og sá að skip-
ið hjelt (vaipan var úti) beint
inn í afarmiklu ufsatorfu ufs-
inn var í óða önn að fiska
og fór sjer hægt, en þegar skip-
ið var rjett komið að torfunni,
Af íslensku
menningarástandi.
Inngangur.
Taormina. Siklley.
Júni 1925.
Enginn sem haidinn er af
siðferðisbábiljum eða fagurfræð-
ishleypidómum, nýtur að hálfu
þeirrar dýrðar -er felst í ásýnd
hlutanna. Jeg játa að jeg er ó-
fullkominn skoðari, að því leyti
sem mjer hættir til að amast
við ýmsu, sem fyrir augun ber.
Sumt er synd gegn fegurðarhug-
myndum mínum, sem lista-
manns, sumt gegn hinni kristnu
siðferðisvitund minni. Dómar
lislamannsins eru miskunnar-
lausir og hann sjest hvergi fyrir
(ef hann dæmir á annað borð),
siðferðispostulinn er hinn grimm-
asti harðstjóri, ef hann fær að
ráða, — en báðir eru ófull-
komnir skoðarar.
Vjer myndum okkur ósjálf-
rátt einhverskonar málstað
(point) gagnvart hverju fyrir-
brigði er sjónum vorum mætir
á hinu »lithverfa trafi« — »that
those who live call Life« (sem
lifendur nefna líf), svo að jeg
minni á nýprentað snildarverk
eftir Bretann Maugham [W.
Somerset Maugham: The Pain-
ted Veil. Maí 1925.]. Viö óskum
að þetta eða hitt mætti fara
annan veg en á horfðist. Við
förum ofan í treyjuvasana eftir
siðgæðiskvaröanum og fegurðar-
mæiinum til að skella á alt
sem fyrir verður (án þess að í
því sambandi sje nauðsyn á að
taka fram, að flest siðahugtök
okkar eru ekki öðru háð en
hjegómlegum venjum og feg-
urðarhugmyndirnar hvarflandi
lískuútstreymi). Við mæðumst
út af því hvað hjtt og þetta sje
rangt og ljótt, ófullkomið og ilt.
Við erum í hug og hjarta svo
geysifjarri hinum fullkomna
skoðara, sem fórnar höndum
og dáist að hverjum hlut fyrir
þá skuld eina að hann skuli
vera til, og eignast loks þetta
andlátsorð: »Pað sem jeg sá var
óviðjafnanlegt« (Tagore).
Jeg dvaldi á íslandi árlangt
sem áhorfandi. Hlutlaus skoðari,
dáði jeg ásýnd ótal hluta. En
sem hluthafi í íslensku þjóðerni,
varð jeg margra hluta vís, sem
mæddu og hreldu. Og þelta er
sem reikna má mjer til ófull-
komleika.
Þjóðerniseinstaklingar, sam-
grónir staðháttum, og menn
yfirleitt i hverju samfjelagi sem
er, og þátt taka í fjelagsmálum,
háðir eru fjelagsafkomu, eiga
störfum að sinna, verða að láta
sig stjórnmál skifta og kanski
flokkapólitik, eru þólt gáfaðir
sjeu og merkilegir, miður hæfir
til að líta heild þá, sem þeir
hrærast meðal, í ólitaðri birtu,
þ. e. a. s. hlutdrægnislaust.
Gestsaugað kann að vera glögt,
en ®engu síður hefir þótt við
brenpa, að vitlaust hafi gestir
sagt af íslenskum staðháttum,
og kanski engir vitlausara. Gest-
urinn sjer margt; en það er
valdast hver gesturinn er. Út-
lendingurinn sjer fyrirhrigði
manna best, en hann dregur
rangar ályktanir, því að hann
þekkir eigi orsakirnar til fyrir-
brigðanna. Jeg þykist hafa haft
ýmis skilyrði til að gera óhlut-
drægar athuganir, þar eð jeg
dvaldi á landinu hálft sem
gestur og hálfvegis heimamaður,
með auga gestsins og kunnug-
leik heimamannsins, hafði eng-
an þann starfa með höndum
er staðbindi mig, en umgekst
fólk af öllum stjetlum jafnt,
stóð utan allra sjerflokka og þó
nákunnur ýmsum meðlimum
og leiðtogum af fleslum flokkum
í landinu, og þótti því ekki ó-
sjaldan, sem jeg fyndi, ef svo
mætti segja, slagæð þjóðlífsins
undir fingurgómum mfnum.
En þegar jeg fjalla nú um
íslenskt menningarástand, eins
og það stendur mjer fyrir sjón-
um, þá get jeg ekki ábyrgst
nema að þau orð kunni að
falla, sem einhverjum myndi
þykja miður, en við því verður
ekki gert; samviska mín er- að
því leyti hrein, að jeg skrifa
ekki með því markmiði að
hrella neinn, — og heldur ekki
til að gleðja neinn, fremur en
verkast vill; jeg sltrifa að eins
til að segja álit mitt um ýmsa
hluti, ef nokkur skyldi láta sig
varða.
I. Saratal út af beinasleggju.
Jeg var á ferð í Borgarfjarð-
arsýslu nokkru eftir veturnætur,
fótgangandi og einn saman. Var
yndislegt á margan hátt að rölta
úti á landsbygðinni, fjarri reyk-
víkskum kaffikvöldum, grammó-
fónum og dagdómum, einn og
alfrjáls í blessuðum hauststill-
unum, villast um skógivaxna
hálsa, vaða ár sem tóku f kálfa,
drepa síðan á dyr góðbænda tii
náttstaðar. Það var einhvern
dag, að jeg beið eftir ferju á
bæ nokkrum og sat úti undir
vegg á tali við gamlan mann.
Par lá fyrir fótum okkar sljett-
ur steinn, kringlóttur með gati á.
— Hverskonar steinn er þetta?
spurði jeg.
— O, það er gamall sleggju-
haus, var svarið. Pær eru nú
ekki tíðkaðar meir. í mínu
tók hanu svo mikið yiðbragð,
að það var eins og þúsundir
hnífa ristu sjóinu í lengjur, þeg-
ar fiskarnir þutu allir í eina átt
undan skipinu, en sjórinn varð
eins og í drifi. í torfunni hafa
verið mörg þúsund ufsar.
Jeg hafði nóg að gera, að at-
huga þetta og svo fiskinn, og
svo gat jeg með góðfúslegri að-
stoð loftskeytamannsins— Guðm.
Jónmundssonar, prests, — safn-
að töluverðu af gögnum til ald-
ursrannsókna á ufsa og kolateg-
undum. Fengum við til þess
gott afdrep frammi víð hvalbak-
ið, þetta dásamlega skýli og
verja fyrir menn og skipiðsjálft,
sem án þess mundi ekki þola
helminginn af þvi, sem því er
boðið. Jeg fór nú að venjast
sjónum og gat bjargað mjer
sæmlega um skipið, hvar sem
var og sneitt hjá hætlunum,sem
allstaðar eru fyrir viðvaninginn,
En skipverjár litu líka eftir mjer
eins og óvitakrakka, aldursfor-
manninum á skipinu, og köll-
uðu til mín, ef þeim þótti jeg
fara of ógætlega. Annars varjeg
mest í kring um ílatningsmenn-
ina, til þess að athuga fiskinn
jafnharðan og hann var slægð-
ur, gá að dýrum þegar varpan
kom inn og þess á milli upp í
stýrishúsi, hjá skipstjóra. Að
loknu dagsverki, bauð sá þráð-
lausi mjer stundum upp á að
hlusta í heyrnartól loftskeyta-
stöðvarinnar og fjekk jeg þá að
heyra dansmúsikkina á Savoy-
Hotel f London, eða ýmsa aðra
sönglist og ræðuhöld, já, meira
að segja heyrði jeg gamlan kunn-
ingja, Big Ben, klukkuna miklu
á Parlamentshúsinu í London,
slá sin vanalegu slög. Pá varð
mjer öllum lokið og hugsaði
með mjer: mikið geta mennirn-
ir fundið npp. Hver hefði trúað
þessu fyrir 20 árum, svo að
ekki sje farið lengra aflur í tim-
ann I
ungdæmi voru barin með þeim
bein.
— Til hvers var verið að
berja bein í yðar ungdæmi?
— O, þau voru barin til
manneldis, auövitað. Pað hefir
ekki altjent verið önnur eins
velmegan í landi og á yðar
uppvaxtarárum. í mínu ung-
dæmi liföi fólkið á beinastrjúgi.
— Pólti það sælgæti?
— O, það þótti fullgóður
matur. Fólk var ekki betra
vant; það var ekki matvant;
og það vann betur að mat sín-
um en nú. Beinunum úr harð-
ætinu var haldið saman á sumr-
in; þau voru geymd þangað til
um hægðist að vetrinum og
tími vanst til að mylja þau;
svo voru þau sett í súr. Öll
bein voru jetin f mínu ungdæmi,
frá hraunum og niður í fisk-
bein.
— Eitthvað hefir þó verið
jetið annað en bein?
— Já, o, það held jeg; o,
margt var nú jetið.
Jeg inti enn eftir.
— Jú, harðfiskur var oftast
til og viðbitsögn, grasagrautur
og kálistingur, og nýr fiskur
ef eitthvað veiddist, og þá helst
í sjávarsveitum. Ketmatur sást
á helgum, að minsta kosti á
ríkari heimilum; en þegar fram
á föstu Ieið, fór að siga á björg-
ina bjá öllum almenningi.