Vörður - 11.07.1925, Side 2

2
V Ö R Ð U R
G. ÓI., hafði sett leiðarþingið
og nefnt til fundarstjóra Jónas
Bjarnason frá Litladal, skýrði
hann frá ýmsum lögum er sett
voru á síðasta alþingi. Þótti
mörgum að vanda sá lestur
þingm. nokkuð þur og leiðin-
legur, höfðu víst fæstir gert ferð-
ina til að hlusta á hann. Kendi
að vonum nokkurrar gremju og
óánægju hjá þingm. við saman-
burð á aðsókn að þessum fundi
og hinum leiðarþingunum. Væri
ekkert ólíklegt þó hann liti svo
á, að fylgi hans og álit sem
stjórnmálamanns mundi ekki
vera neitt sjerlega mikið í kjör-
dæminu.
Næstur flutti Jónas Jónsson,
lVa klt. ræðu. Kendi þar meiri
æsingar og öfga, en hinir ró-
legu bændur hjer eiga að venj-
ast. Ræðumaður veittist sjer-
staklega að Pórarni Jónssyni í
fyrstu ræðu sinni í sambandi
við ritdeilu þeirra undanfarið,
svo mjög, að slíkt virtist hafa
verið meginerindi hans á fund-
inn. Mun þó varla orka tvímæl-
is, að Þ. J. sje með mikilhæf-
ustu mönnum á þingi nú um
skeið og beri mjög af stjettar-
bræðrum sínum þar, siðan Pjet-
ur Jónsson frá Gautlöndum leið.
Skal hjer á fátt eitt drepið af
því er fram kom í ræðum Jón-
asar. Hann talaði um blöðin.
Taldi Morgunblaðið aðalblað í-
haldsflokksins. Aðaleigendur og
stjórnendur þess væru útlend-
ingar. Gjafablaði væri útbýtt
handa bændadeild Morgunblaðs-
ins, o. s. frv. Póttist alt vilja
gera fyrir bændur, sjerstaklega
þó kaupfjelögin og »sambands«-
bændur. Virtist ekki telja stærri
útgerðarmenn eða verslunarstjett
landsins (utan kaupfjelaganna),
eiga neinn tilverurjett eða laga-
vernd skilið o. fl. — alt margend-
urtekin Tímaspeki. Sagði, að
Bjarni frá Vogi hefði spurt
Framsóknarflokkinn, á síðasta
þingi, hvað hann vildi bjóða í
fylgi silt. Gaf þannig í skyn
að Bjarni hefði boðið sig til
kaups, og íhaldsflokkurinn mundi
hafa boðið hæst. »Sorglegasta
málið á þingi«, hvað Jónas hafa
verið afnám einkasölu ríkisins
á tóbaki og steinolíu. Virtist
sorg ræðumanns einlæg og al-
varleg í þessu sambandi, mun
það engan undra, er stjóinmála-
feril hans þekkja og skoðanir.
Frá sjónarmiði róttæks sósialista
eða kommunista var þetta, sem
stefnuatriöi, í raun og veru sorg-
legt og stórfeldur ósigur, en frá
þessu sjónarmiði einu gat þarna
verið um sorglegan atburð að
ræða. Þá lofaði ræðumaður
mjög ræktunar- og landnáms-
sjóðsfrumvarp sitt frá síðasta
þingi, og reyndi að tala þar
mjög til tilfinninga bænda en
síður skynsemi, og varaðist mjög
að láta þá finna kommúnisma-
bragöið að frumvarpinu, sem
þó erfitt er að leyna. Að einum
fundarmanni, velmetnum bónda
úr vestursýslunni, sem Htils-
hátlar tók fram í meðan Jónas
talaði, vjek hann þeim prúð-
mannlegu ummælum, að hann
væri »leigudýr Berléme’s« (líkl.
átt við Berléme stórkaupmann
hinn danska).Fundarmennsýndu
annars þessum ræðumanni, eins
og öðrum á fundinum, þá sjálf-
sögðu kurteisi að gefa gott hljóð
yfirleilt.
Pá tók til máls fjármálaráð-
herra Jón Porláksson og flulti
mjög snjalla l1/* klt. ræðu. Ját-
uðu það ýmsir hinir merkustu
menn af pólitiskum andstæð-
ingum hans eftir fundinn, að
ræður hans hefðu verið ein-
hverjar hinar allra bestu erþeir
hefðu heyrt stjórnmálalegs efn-
is. Þar gátu menn heyrt að var
maður sem talaði af áhuga og
þekkingu um fjármál þjóðar-
innar, maður sem heflr lagt sig
í verk sitt af kostgæfniog strangri
alvöru, maður sem ekki verður
annað sjeð um en eigi skilið
óskorað traust og virðingu þjóð-
arinnar í þeirri stöðu sem hann
nú er. Var hressandi eftir þá
þolinmóðu sjálfsafneitun sem
fundarmenn fyrir kurteysissakir
urðu á sig að leggjaundirnæstu
ræðu á undan, aðhlusta áþenna
ræðumann. Skýrði hann ítar-
lega frá fjárhag landsins á all-
mörgum umliðnum árum, gerði
skýra og ljósa grein fyrir fjár-
málastefnu sinni og íhalds-
flokksins, talaði allítarlega um
ýms hinna stærri mála á síð-
asta alþingi, og leiðrjetti jafn-
framt ýmsar villandi frásagnir
5. landskjörins í næstu ræðu á
undan.
Næsti ræðumaður var Pórar-
inn Jónsson. Að gefnu tilefni
varð hann mjög að beina ræðu
sinni að J. J. og svara ýmsum
árásaratriðum hans. Varð J. J.
þá allsekur um hið sama er
hann vitti hart bjá öðrum áður,
því ekki gat hann nú stilt sig
um að þverbrjóta fundarreglur
með því að taka fram í fyrir
ræðum. mörgum sinnum bæði
undir þessari ræðu P. J. og þó
einkum siðar á fundinum, því þá
mátti heita samtal milli þeirra
er í\ J. hjelt síðustu ræðu sína,
enda saumaði hann þá aliþjett
að J. J. og kom honum oft í
talsverðan bobba út af fyrri um-
mælum í skrifum hans um Þór-
arinn T. d, hafði J. J. sagt að
enska lánið hefði á sínum tima
verið tekið að meira eða minna
leyti til þess aðfullnægja eyðslu-
loforðum P. J. Spurði nú P. J.
hver þessi loforð hefðu verið.
Varð J. J. ógreitt um svar, en
til þess að láta það þó eitthvað
heita, nefndi hann launalögin
frá 1919, þar sem Þórarinn
hefði verið framsögumaður. Pá
minti hann Jónas á, að hann
hefði í þessu máli sem fram-
sögumaður nefndarinnar talað
jafnt fyrir munn Framsóknar-
manna sem annara, í nefndum
beggja deilda hefðu starfað sam-
an 12 þingmenn eða nær ^/i hl.
þingsins. Petta er aðeins tekið
sem eitt dæmi af mörgum, til
þess að sýna hvers kyns voru
árásir J. J. á Pórarinn.
Þessu næst talaði Tryggvi
Pórhallsson. I öndverðri ræðu
sinni lýsti hann því yflr skýrt
og skorinort, að öll sin »stjórn-
málamenska snerist um hag
bænda og landbúnaðara. Pótli
vist öllum þeim bændum og
öðum er á hlýddu, sem annað-
hvort væri nú ræðumaður sjer-
staklega að reyna að geðjast
áheyrendum (bændum) með
þessu, eða þá hitt, sem miklu
líklegra er, að stjórnmálamaður-
inn í Tryggva mundi vera lit-
ilsháttar og bröngsýnn. Góður
stjórnmáltun.^ur eða alþingis-
maður tyrir^land og þjóð er sá
einn, sem lætur sjer af óhlut-
drægri einlægni ant um alla at-
vinnuvegi og allar stjettir lands-
ins, sem annars hafa tilveru-
rjett. Petta vita húnvetnskir
kjósendur, bændurnir. Og þeir
vita meira. Peir vita vel að ef
tilslakanir þær við útlendinga
á fiskiveiðalöggjöf landsins, sem
sumir forkólfar Framsóknar-
flokksins virtust ráðnir á sinum
tíma til að gera gegn tilslökun
Norðmanna á kjöttolli, hefðu
komist í framkvæmd, og inn-
lendi útvegurinn þar með farið
i mola, þ á mundi hafa þyngst
að miklum mun byrði bænda-
stjettarinnar. Eitt var það í
ræðu Tryggva, sem vakti al-
menna furðu. Hann komst svo
að orði um Sigurð Sigurðsson
frá Kálfafelli, að hann áliti þann
mann hafa gert samvinnufje-
lagsskapnum á landi hjer mest-
an skaða, allra manna. Þetta
rökstuddi ræðumaður ekkert.
Pessi maður, Sig. Sig., virðist
hafa allra manna skýrast og
♦OOOOOOOOOGOOOOOOOOOOOO*
o
V ö K Ð U » kemur út
á laugardöguru
R i t s t j ó r i n n :
Kristján Alberison Tungötu 18.
Símar :
1452, 551, 364.
Afgreiðslan:
Laufásveg 25. — Opin
5—7 síðdegis. Sími 1432
§ V e r ð: 8 kr. árg. §
Gjalddagi 1. júli. §
§0000000000000000000000?
best frælt með skrifum sinum
um samvinnufjelagsskap með
ýmsum þjóðum, og verður illa
skilið hvernig slíkt má til skaða
verða hjer á landi.
Umsögn þessa ræðumanns um
Pórarinn Jónsson sem alþingis-
mann var allmjög á annan veg
en flokksbróður hans, Jónasar.
Unnihann Pórarni verðugs sann-
mælis fyrir góða þingmennsku-
hæfileika og góða samvinnu í
þinginu. Par sem Þórarinn og
Tryggvi eru andstæðingar í
stjórnmálum, þá voru ummæli
T. Þ. um Þ. J. Jónasi vini hans
óþægilegt svar gpgn árásunum á
Þórarinn. Mun Tryggvi hafa
vaxið í auguin til heyrenda fyrir
þennan drengskap, en Jónas
að sama skapi minkað.
Auk þeirra ræðumanna, er nú
hafa nefndir verið, og sem töl-
uðu tvisar og sumir þrisvar,
tóku til máls á fundinum þess-
ir: Runólfur bóndi Björnsson á
Kornsá, Sigurður bóndi Bald-
vinsson, sama stað, Hafsteinn
bóndi Pjetursson Gunnsteinsstöð-
um og Jón bóndi Jónsson í
Stóradal.
Runólfur talaði um Framsókn-
arflokkinn og þótti eitt eftirtekta-
verðast f ræðu bans. Hann
skýrði frá að hann hefði átt ein-
hvern þátt f komu Jónasar frá
Hriflu á fundinn. Þenna mann,
sem svo mikið væri umtalaður,
mundi gott að menn sæu og
heyrðu persónulega. Setti hann
Af íslensku
menningarástandi.
Taormina, Sikiley.
II. Bylting.
En það hefir orðið bylting og
ótrúlegustu hlutir gerst.
Roskinn Islendingur hefir lif-
að meiri þjóðfjelagsbyltingu i
orðsins fylsta skilningi en nokk-
ur rússneskur bóndi. Menn, sem
íbernsku fengu grásleppuhrogna-
ost í dúsuna sína og upp voru
aldir í hlóðabrælu, f það mund
sem Reykjuvik var eigi meiri
heimsborg en svo, að tfðindum
sætti ef maður átti frakka, þeir
hinir söu. u stjáka nú á mal-
bikinu í Austurstræti að kvöldi
dags, á boxcalfstígvjelum frá
Lárusi Lúðvigssyni, vafðir ljóm-
anum úr búðargluggunum hjá
Haraldi Árnasyni og Agli Jak-
obsen. Frakkinn, sem fyrir fæst-
um áratugum skýldi ekki ann-
ara herðum en landshöfðingj-
ans, biskupsins og fárra höfð-
ingja annara, á köldum tilli-
dögum, er nú ekki að einsorð-
inn hversdagsflík innanbúðar-
mannsins, hve nær sem hann
sjest á strætinu, tíu mánuði
ársins, ef ekki tólf, heldur einn-
ig utanbúðarmannsins, ogmeira
að segja orðin sunnudagaflík
verkamannanna á eyrinni. —
Þetta er talandi vottur um þjóð-
fjelagsbyltingu, sem samsvarar
hvorki meira nje minna en því,
að Reykjavlk hefði flutst til á
hnettinum, c. 25 gráðum sunnar.
Fram á seinni hluta aldar-
innar sem leið, var Reykjavík
eins og hvert annað fátækra-
þorp (nokkrir kotrassar, hver
ofan i öðrum og sjórin lífsvon
íbúanna), að öðru leyti en þvf,
að þar höfðu nokkrir embættis-
menn verið seltir niður, og við
þeirra hlið fáeinar opinberar
stofnanir, snöggar og snauðar.
í einu vetfangi hefir bærinn
tekið þeim stakkaskiftum, að
miðaldra Reykvíkingur iunfædd-
ur, er nú orðinn sem útlending-
ur í sínum eigin bæ. Alt er
orðið nýtí; hinu gamla hefir
verið umturnað miskunnarlaust
og rótað burt, frá þjóðminjum,
eins og Steinkudysi og Batterí-
inu, niður í öskuhauga, — ný
borg verið bygð í sama flaustr-
inu og kanadiskur nýlendubær.
Fornu höfðingjabústaðirnir eru
týndir, rifnir eða gleymdir mitt
í öllu nýjabruminu. Og þar sem
menningin átti ekki aðra full-
trúa á íslandi fram eftir síðustu
öld, fyrir utan Hafnar-íslendinga,
en nokkra flakkara uppi um
sveitir og latínuskólaræfilinn á
hrakhólum suður á Nesjum, þá
hefir Reykjavik f skjótri svipan
eignast hvað eina, sem heims-
borg hentar, ekki að eins há-
skóla og kvikmyndahús, heldur
einnig footboll og hómosexúal-
isma. Lýsingá Reykjavik fyrir 50
árum er jafnannarleg ritsmíð
og athuganir Trolzkis á rúss-
nesku borgaralífi á dögum keis-
arans eða Leiðarvisir Bædekers
um Pompei. Og þegar jeg lít á
Reykjavík eins og hún er nú,
og ímynda mjer ísland Reykja-
víkur-laust, eins og það var fyr-
ir nokkrum árum, þá á eg bágt
með að gera mjer þess grein, að
nokkur Islendingur skuli geta
orðið smeykur þó einhversstaðar
einhversstaðar sje talað um
byltingu.
III. Ytra útllt.
Eu þóttýmsir blómviðir heims-
menningarinnar hafi skotið rót-
um á íslandi, þá eru þó ár-
sprotarnir skjóttaldir enn sem
komið er, ef svo mætli taka til
orða; alt er á gelgjuskeiði. »Par-
venu«-menningin, nýgræðings-
hátturinn lýsir sjer á hverju
strái. Og það er vafasamt hvort
alt hefir lífsskilyrði sem reynt
hefir verið að gróðursetja og
hvort ýmsar hugsjónir þjóðar-
innar eru annað en skýjaborgir,
(sbr. skógræktina hjá Rauða-
vatni).
Pjóðarásýndinni mætti helst
líkja við svip skólapilts úr sveit,
sem stendur á gelgjustiginu milli
náttúrubarns og mentamanns;
hálfleikinn, glundroðabragurinn
og ósamræmið má sfn þar mest.
Mann getur næstum furðað á
þvi, ef litið er á islenskt hóp-
andlit, hve drættirnir í heildar-
svipnum eru veilir, einstakling-
arnir lftt markaðir ákveðnum
sjereinkennum, hreinum linum,
svipfestu, prrsónuleik.
Maður, sem feröast meðal er-
lendra þjóða, og þá helst þeirra,
sem standa á gamalfestum grund-
velli um vitsmunalff og stjórn-
arfar, hlýtur alstaðar að veita
athygli einstaklingum með furðu
skýrt mörkuðum sjerkennum,
svo þykja mætti sem persónur
þeirra væri blátt áfram lifandi
likamning eða samþjappaður
kjarninn úr anda og eiginleikum
heils kynstofns, heillar þjóðsögu,
eldgamallar erfðamenningar;
það bregst ekki að þessi ramma-
svipfesta læsi sig í eftirtekt
manns.
En sje yfirleitt hægt að tala
um nokkurt einkenni-á nútfma-
íslendingnum, þá er það svip-
leysið. Maður sannfærist best
um þetta við að lenda í enskum
stórbæ eftir nokkurra mánaða
íslandsdvöl. Svipleysi íslendings-
ins verður manni aldrei ljósara,
en af því að virða fyrir sjer
hin skarpt mörkuðu, sjerkenni-
legu, persónulegu andlit Bret-
ans.
Pað er í rauninni ekki eitt
öðru fremur sem markar látæði
íslendingsins og útlit jafnvægis-
skorti og ósamræmi, eða dreg-
ur fjöður yfir svip og festu í
persónuleik hans; alt hjálpast
að. Tvent fer þó ekki hjá að mað-
ur reki augun i, strax, ef kom-
ið er úr einhverri annari vest-
urevrópiskri höfuðborgtilReykja-
vfkur — einu má gilda hvort
það er París eða Luxembourg:
fyrst og fremst hvað íslending-
ar eru klæddir sniðljótum og
höldalegum fötum, hitt, hvað
þeir eru illa kliptir. Þótt mað-
ur dirfist ekki að bera lslend-
inga saman við Suðurlandabúa,
til dæmis Itali, sem yndisþokk-
inn er meðfæddur og glæsileik-
inn liggur í blóðinu, þá hafa
íslendingar lakar, þótt ekki sje
lengra farið en líkja þeim við
Norðmenn og Þjóðverja, sem
annars eru kauðalegastar þjóðir
í útgangi af öllum Evrópuþjóð-
um fyrir vestan Rússland.
Víðast hvar hjá útlendri mið-
sljelt mundi það snyrtileysi í
klæðaburði go hárafari þykja
hneyksli og ókurteisi, sem tíð-
ast er hjá körlum af íslenskri
»miðstjett«.