Vörður - 11.07.1925, Síða 4

4
V Ö R Ð U R
skipshöfn fyrir ánægjulega sam-
veiu og mundi ekki hafa neitt
á móti því að endurtaka hana
við tækifæri.
B. Sœm.
Heimamentun,
hnignun hennar og
viðreisn.
Erindi llutt á fundi U. M. F.
»Tindastóll« á Sauðárkróki 3. maí s. 1.
Ríkissjóðstillagið.
Sannast að segja er upphæðin
það allra minsta sem ríkissjóður
ætti að leggja til þessa mikla
velferðarmáls, að lyfta bóka-
kosli þjóðarinnar á hærra stig.
Og jeg gæti vel sjeð af fleiri
krónum til þess. Ró ætti að
komast af með þetta í fyrstu,
meðan reynsla væri að fást.
Með þessu fyrirkomulagi er þetta
fastákveðið tillag, og ríkissjóður
rekur enga útgáfu sjálfur, og
er það kostur að mínu viti,
því misjafnlega gefst ríkisrekst-
urinn nú á tímum. Hann á
þannig ekkert á hættu.
Meginatriði þessarar greinar
eru verðlaunin. Rað á að verða
melnaður allra bókaútgefenda,
að gefa út sem fjölbreyttastar
og bestar bækur, en sneiða hjá
ruslinu, sem spilt getur bóka-
smekk manna. Og þá viðleitni
til umbóta á vönduðum frá-
gangi og vali bóka á að verð-
launa. Og við skulum sjá, hvort
framleiðsla á rómanadóti minkar
ekki, þegar um verðlaunakepni
væri að ræða. Auk þess væri
þarna stórsparað fje þeirra ein-
staklinga, sem nú kaupa gjálfrið
og Ijettinginn eingöngu, þegar
það fengist ekki lengur. Enn
mætti á það benda, að verð-
launin yrðu í raun og veru
styrkur til útgáfu merkustu
ingjabrjef Frakka og íslendings,
samstjetta. Maður finnur hvern-
ig íslendingurinn hnoðar silt
brjef saman með höndum og
fótum, og verður þó ekki ann-
að en draflakirningur, — reynd-
ar með góðum kornum innan
um. Orðfæri Frakkans er hins-
vegar sljett og slípað, ljett og
Ijúffengt, og bersýnilega hrist
fram úr erminni; en innihaldið
kanske ekki meira en lóð.
Híbýlatilhögun og húsakynni
setja eins og klæðaburðurinn,
drætti í þjóðarsvipinn. Og ís-
land, með Reykjavík, þorpum
sinum og nýtísku-sveitabæjum,
minnir á nýlendu, þar sem torf-
bæirnir enn standa sem minj-
ar um frumbyggja landsins,
Danir eiga dómkirkjuna í Hró-
arskeldu, Norðmenn St. Ólafs-
kirkjuna í Frándheimi, vjereig-
um enga fortíð. En náttúra ís-
lands gaf torfbænum gamla svip
sinn, og einmitt í torfbænum
er visirinn fólginn til þjóðlegrar
húsgerðarlistar íslenskrar, hve-
nær sem vjer eignumst bygg-
ingarmeistara nógu snjallan til
að leysa úr læðingi þá fegurð
sem í honum er falin og gera
að markaðsgengri vöru á sviði
hærri byggingarlistar.
En síðan unga þjóðin reis úr
ösku hins forna íslands, er flest
sem bygt hefir verið markað
bókanna, og efiir þvi ætti eng-
inn að sjá.
Fáir ættu að telja eftir þær
þúsundir, sem ætlaðar eru til
að lækka verð á bókum. Þarna
er það, að ríkissjóður hleypur
undir bagga oft með efnalitlum
bókamönnum til þess þeim sje
kleift að kaupa bestu bækurnar.
Ættu allir að fagna þessu á-
kvæði. Og í andlegum skilningi
er það stórgróði fyrir þjóðar-
heildina, að hollar, fræðandi og
glæðandi bækur nái sem mestri
útbreiðslu.
6. gr. Best væri að birta bóka-
skrána siðla sumars, en þó með
nægum tíma, áður en lestrar-
fjelög og bókasöfn fara að kaupa
bækur. En haustið er aðalbóka-
kaupatími fjelaganna eins og
kunnugt er. Örfá orð gætu fylgt
hverju bókarheiti í skránni til
skýringar, því tæplega yrðu þær
ýkja-margar, sem Bókadóm-
nefndin gæti eindregið mælt með.
því eitt er áreiðanlegt: Bóka-
kaup einstaklinga og fjelaga
vrðu eingöngu bygð á umsögn
og meðmælum þessarar nefndar,
en fáir mundu fleygja peningum
fyrir ruslið. Með þessu fyrir-
komulagi yrði hætt að kaupa
þvættinginn, þá yrði hætt að
gefa hann út. Og það er merg-
urinn málsins!
Hvað mundi vinnast'I
Trúa mín er það, að bóka-
kostur lestrarsafna og einstakl-
inga mundi taka miklum breyt-
ingum til bóta. Ljelegasta sögu-
drasl, útlent og innlent, mundi
hverfa úr hillunum, en úrvals-
skáldsögur, frumsamdar og þýdd-
ar, eftir snjöllustu höfunda, koma
í staðinn. Minna yrði gefið út
af bragðlausu ljóðagutli, en góð-
skáldin yrkja meira, þegar meira
seldist af þeirra bókum. Verð-
launavonin mundi knýja bók-
sala, að leggja út í útgáfu fróð-.
legustu fræðirita. Slík rit yrðu
sama gelgjusvipnum og annað
með þjóðinni. Reykjavíkurbæ er
hrúgað upp úr haldlausum
timburhjöllum, mestmegnis; al-
þingishúsið litur út eins og járn-
brautarstöð í sveitaþorpi, heil
hverfi hafa risið upp á fáum
missirum, án þess að bygginga-
fræðingur eða fagurskygnt auga
hafi nærri komið, — ýmist
bygð í kýrlaupastíl eða sykur-
kassastíl. Fáein ný verslunarhús
eru risin upp í miðbænum, til-
komulaus, köld, smekklítil og
nokkrir einkabústaðir andlausir
og kaldir ásýndum; þó virðist
vera að myndast við Laufásveg-
inn ofanverðan dálítið hverfi,
með eftirminnilegum svip. En
Reykjavík hlýtur að taka öðr-
um eins stakkaskiftum á næstu
fimtíu árum, eins og hinum
seinustu, eða meiri; kumbalda-
smíðinogtimburbjalladótið hlýt-
ur að víkja fyrir fyrirbrigðum
sem krafist geta rjettar innan
vjebanda listarinnar og verð-
skuldað að kallast byggingar. í
»nýlendu«-fátinu hefir skapast
velmegun, og það fer ekki hjá
því að sú velmegun ali menn-
ingu í fyllingu tímans; menn
hætta að tjalda til einnar næt-
ur. Snjöllum byggingameistur-
um verða fengin fje og ráð, ka-
þólskir byggja gotneska dóm-
kirkju, mótmælendur aðra í
griskum krosstíl o. s. frv.
Halldór Kiljan Laxness.
hlaðin myndum, eins og tiðkast
um vandaðar fræöibækur út-
lendar. Bækur í [náttúruvísind-
um, á borð við »Naturens Vid-
undere« mundu ryðja sjer til
rúms, og flest af myndarlausu
»ágripunum«, bæði í blöðum
og smápjesum, hverfa úr sög-
unni. þá yrði betur og skýrar
sýnt inn í sögu og líf þjóðanna
en áður. Mannkynssagan fengi
líf og liti, ef til vill með svip-
uðu útliti og »Gyldendals illu-
strerede Verdenshistorie«. Og
ótrúlega víðtæk og margþættuð
fræðsla um framfarir nútímans
og uppgötvanir fyrr og síðar —
nokkurskonar »Opfindelsernes
Bog« — bæri þjóðinni að aug-
tim og eyrum. Heimspeki, fag-
urfræði, þjóðmegunurfræði, leik-
rit, sálvísindi o. m. fl. fengi að
koma í föt íslenskunnar smám-
saman, betur en orðið er, þólt
dálitla nasasjón hafi alþýða
fengið af sumum þessum fræð-
um. Á öllum sviðum bókment-
anna mundi þekkingin vaxa og
útsýnið víkka. En þetta yrði
ekki í skjótri svipan, hægt og
hægt færðist það í áttina, en
bráðlega hlytu áhrifm að sjásl:
Skilningssvið alþýðu mundi
þenjast út með auknum fróð-
Ieik; þá yrði bókasmekkur og
dómgreind stórum heilbrigðari
og skýrari, þegar hugmynda-
svæðið víkkaði. Yfirleitt yrði
andlegur vöxtur meiri og mátt-
ugri en áður; og sannfæring
min er það, að hugsunarhátt-
urinn yrði göfugri og þjóðin i
einu orði sagt: betri.
Niðurlagsírð.
tslensk þjóð hefir varðveitt
frægasta mál Norðurlanda. Iiún
hefir eignast þá ritsnillinga, sem
mentamenn stórþjóðanna dást
að. Og verk þeirra hefir hún
varðveitt frá glötun að mestu.
Samt hefir hún orðið að búa
við sárustu neyð og »dapran
deyð« ísa, elds og kúgunar
valdsmanna. Og hingað er kom-
ið fram á 20. öldina, og útlit
fyrir, að frægasta einkennið,
bókmentaþroskinn, sje að úr-
ættast. Sorablandin Ijettingsrit,
»blandi lævi« í hreinar lindir
bókmentanna.
En þetta má ekki verða. »Á
skal að ósi stemma«, og þótt
það ltosti dálítið fje, má smá-
sálarskapurinn ekki halda um
skildinginn, því það er meira í
veði en margur hyggur.
Sjálfsmentun heimilanna og
siðferðisgóðir og fræðandi skól-
ar, eru beittustu vppnin því til
varnar, að íslenski ættstofninn
verði að skríl þegar stundir líða.
Margeir Jónsson.
Eftirmálsorð. Eftir ósk minni,
voru áóurgreindar tillögur tekn-
ar til umræðu á fundínum og
fengu þær blásandi byr hjá
ræöumönnum. Og að tilstuðlan
formanns fjelagsins hr. Eysteins
Bjarnasonar, var svofeld tillaga
borin upp og samþykt í einu
hljóði.
»Fundurinn samþykkir, að
tillögur þær sem hr. Margeir
Jónsson hefir borið fram til við-
reisnar heilbrigðum bókmenta-
smekk íslensku þjóðarinnar beri
að styðja og taka til álita sem
fyrst af þingi og stjórn«.
M. J.
+
8íra Brynjólfur Jónsson
frá Ólafsvöllum
er nýlátinn hér í bænum. Verð-
ur hans nánar minst í næsta
blaði.
Ur Skagaflrði.
Brjef úr Skagafirði herma
mjög á annan veg frá fundum
Jónasar frá Hriflu þar í sýslu
en Timinn. Fundirnir voru 2,
annar á Lýtingsstöðum en hinn
á Hólum. Á Lýtingsstaðafund-
inum talaði enginn af hálfu
Tímamanna nema Jónas og
fundarstjórinn (Sigurður Pórð-
arson á Nautabúi), sem að eins
sagffi fáein orð undir fundarlok.
En gegn Jónasi töluðu þeir Jón
alþm. á Rignistað, sjera Arnór i
Hvammi, sjera Trgggvi Kvaran
á Mælifeili og Eirikur Guðmunds-
son bóndi í Ytra-Vallholti. Brjef
úr hjeraðinu segja, að andmæl-
endur þessir hafi gert harðan
aðsúg að Jónasi og hafi hann
átt í vök að verjast og neydd-
ist meðal annars til að afneita
jafnaðarmönnum, en fáir trúðu
og þólti sem fortíðin mælti á
móti honum.
Fundarmenn undruðust mjög
er J. J. sagði í ræðu sögu um
það, að þegar lækniskona, sem
nýflutt er til Reykjavíkur kvaddi
vinkonur sinar á Rangárvöllum
í Hvolhreppi, hafi hún á ferð
sinni milli bæja stundum orð-
ið að taka með sjer kaffi, syk-
ur og kaffibrauð og gefa vin-
konum sínum, til þess að þær
gætu aftur gefið henni »kaffi og
með því«. Sagðihannsöguþessa
sem merki um menningarástand
þar sem kaupfjelög væru ekki.
Sjera Tryggvi á Mælifelli reis
þegar upp og andmælti sögunni
harðlega, kvaðst þekkja flesta
eða alla bæi á þessu svæði, þar
væri menningarástand ágætt og
gæti því sagan ekki verið sönn.
Erfitt er að skilja, hvað þessi
saga kemur landsmálum við, en
rjett er að Rangvellingar og
Hvolhreppsmenn viti hvernig
Jónas talar um þá í fjarlægum
landsfjórðungum. Mun það sem
betur fer, vera eins dæmi, að
maður, sem telur sig sljórn-
málamann, noti fundi sína til
þess að bera óhróðurssögur
landsfjórðunga á milli, en vita-
skuld trúir enginn þessari sögu
nje öðrum slíkum. Sögumaður
er sá eini sem kámast á þessu.
Á Hólafundinum munu flestir
Tímamenn sýslunnar hafa ver-
ið saman komnir, en þóvarþar
einnig allsnörp andstaða gegn
J. J. Gegn honurn töluðu þar
Jónas læknir Krisijánsson og
Einar hreppstj. frá Brimnesi. Á
fundinum veittist J. J. að Jón-
asi lækni að fyrra bragði og
minlist meðal annars á áskor-
anir þær, sem honum bárust í
vetur um að taka aftur umsókn
sína um Vestmanneyjalæknis-
hjerað. Dró hann í efa að á-
skorununum hefði valdið löng-
un manna um að halda honum
áfram sem lækni, heldur væru
áskoranirnar af pólitiskum toga
spunnar. En heldur er það ó-
viturlegt, að segja Skagfirðing-
um þetta, því að enginn er þar,
sem ekki veit, að það var hin
heitasta ósk Skagfírðinga að
hann færi ekki burtu, enda er
það ekki ofmælt, að hann sje
virtur og elskaður sem læknir
og í hávegum hafður sem fjelags-
bróðir og maður. Jónas frá
Hrifiu hefir í þessu gert sig ber-
an um ósannindi i augum allra
ibúa læknishjeraðsins og verð-
ur þá ekki sagt, að hann hafi
til einkis um Skagafjörð farið.
Dönsku stúdentasöngvararnír
komu hingað á miðvikudags-
morgun í björtu og fögru veðri.
Mikill mannfjöldi hafði safnast
safnast saman á hafnarbakkan-
um til þess að bjóða þá vel-
komna. Borgarstjóri flutti ræðu
til þeirra og söngflokkur K.F.U.
M. söng. Formaður Danska Stú-
dentasÖDgfjelagsins, hr. Abra-
hamsen svaraði af skipsfjöl með
snjallri ræðu, þar sem hann lýsti
þeirri aðdáun á íslandi, sem
verið hefir sterkasta hvötin til
ferðar þeirra fjelaga. Sungu þeir
svo: »Ó, Guð vors lands«. —
Sama kvöld hjeldu þeir íyrstu
söngskemtun sína og var þeim
tekið af miklum fögnuði af á-
heyrendum. Var ungur og frísk-
ur þróttur í söng þeirra og öll
meðferð lags og Ijóða vönduð
og fáguð. Eftir samsönginn hófst
kvöldverður á »Hótel ísland«,
sem Stúdentafjelag Reykjavíkur
hafði stofnað til til þess að
fagna söngvurunum. Var þar
margment og glalt yfir borðum.
Formaður Stúdentafjelagsins,
Kristján Albertson, mælti fyrir
minni dönsku stúdentanna, en
Abrahamsen svaraði og mælti
fyrir minni ísl. stúdenta. Próf.
Ágúsl H. Bjarnason talaði fyrir
minni Danmerkur, en danski
sendiherrann, de Fontenag, þakk-
aði og mælti fyrir minni íslands.
Biigel lögmaður, einn af söngv-
urunum, hjelt fyndna ræðu fyrir
minni ísl. kvenna o. s. frv. Á
eítir borðhaldi var dansað fram
undir morgun. — í dag eru
söngvararnir á Pingvöllum. Á
mánudag hefst för þeirra kring-
um land. Er ekki að efa, að
þeir muni hvarvetna vekja
mikla gleði með söng sínum.
Gullbrúðkaup átlu 7. þ. m.
merkishjónin Egjól/ur Runólfsson
og Vilhelmina Egjólfsdóttir að
Saurbæ á Kjalarnesi.
Davíð Stefánsson skáld frá
Fagraskógi er nýkotninn til bæj-
arins að norðan.
Guðbrandur Jónsson hefir nú í
síðasta mánuði unnið að ritgerð
sinni um Hólakirkjn, sem byrj-
að var að prenta íyrir nokkrum
árum í Safni til sögu íslands,
og lokið við hana. Fyllir verk
þetta stórt skarð í sagufræði-
bókmentum vorum. G. J. er hinn
lærðasti maður hjerlendur í
miðalda-kirkjufræði og mikill
fengur í riti hans.
Sveinbjörn Högnason frá FIvoli
í Mýrdal, hefir lokið embætlis-
prófi í guðfræði við háskólann
í Kaupmannahöfn með hárri 1.
einkunn.
Leiðrjetting. í auglýsingu um
guðlastsbækling BrynjólfsBjarna-
sonar (»Vörn í guðlástsmálinu.
íhaldsstjórnin gegn Brynjólfi
Bjarnasyni«) í siðasta tbl.stendur,
að hann fáist á »afgr. blaðs-
ins« — en á að vera »afgr. Al-
þýðublaðsins«.
Prentsmiðjan Gutenberg.