Vörður - 29.08.1925, Page 2

2
V Ö R Ð U B
oooooooooooooooooooooo*
[ VÖRBUR kemur út g
á 1 augar d ö g u m
| Ritstj ó rinn: ö
[ Kristján Albertson Túngötu 18. g
S í m a r : O
[ 1452, 561. 8
[ A f g r e i ð s l a n: g
Laufásveg 25. — Opin O
5—7 síðdegis. Simi 1432 8
[ V e r ð: 8 kr. árg.
Gjalddagi 1. júlí. ^
'OOOOOOOOOOOOOQOOOOOOOO?
ekkert virkilegt pund fáist und-
ir 26 krónum. Þetta telja menn
óeðlilegt ástand, sem verði að
breytast, hvað sem kostar. Og
þetta er að þvi leyti rjelt, að ef
gullinnlausn væri upp tekin á
þessum grundvelli þá gætu ekki
sömu lög sem áður, gilt um
gullþyngd peninganna allra. En
það er rangt að því leyti, aö
þegar um pappírsgjaldeyri einn
er að rœða hefir hann ekkert eðli-
legt verð annað en það, sem á-
kveðst af kaupmœtti hans.
Þetta sjest best ef vjer athug-
um til hvers menn kaupa er-
lendan gjaldeyri. Jeg kaupi t.
d. danskar krónur til þess að
kaupa fyrir þær í Danmörku,
og til einskis annars eru þær
mjer nýtar. Hve mikið vil jeg
þá gefa fyrir danska krónu?
Auðvitað miða jeg það við það,
sem. jeg fæ fyrir krónuna í Dan-
mörku móts við það, sem jeg
fæ fyrir verö hennar hjer. Ef
jeg t. d. fæ jafnmikið fyrir 1
krónu danska í Danmörku eins
og fyrir 2 krónur íslenskar á
íslandi, þá gef jeg 2 ísl. kr. fyr-
ir eina danska (og er þá litið
frá öllu öðru en beinlínis sjálfu
veröinu). Þetta er hið svokall-
aða kaupmáttar-jafngengi, og
það er hið eiginlega eðlilega verð-
hlutfall milli peninga tveggja
landa. Auðvitað er ýmislegt, sem
kemur hjer inn og raskar hinu
hreina kaupmáttar-jafngengi, en
það gildir sem regla engu að
síður. Að segja, að íslensk og
dönsk króna hljóti og eigi ávalt
að gilda jafnt, er því ekkert
annað en segja að danskt og
islenskt verölag hljóti og eigi
ávalt að vera hið sama, en
auðvitað nær það engri átt.
Framtíð trygginga
hjer á landi.
Éftir Brynjólf Stefánsson.
Siðustu áratugirnir verða á-
reiðanlega í framtíðinni taldir
merkilegt tímabil í sögu lands-
ins. Má segja, að á þeim hafi
fyrst sjest verulegur árangur af
starfinu til andlegrar og efna-
legrar viðreisnar landsins eftir
margra alda kyastöðn og ósjálf-
stæði á flestum sviðum. Á þess-
um árum hefir mörgum um-
bótum veriðkomiðíframkvæmd
og þó vjer sjeum enn í mörgu
eftirbátar annara þjóða, þá hafa
þó nú skapast skilyrði fyrir að
koma í framkvæmd mörgum af
þeim framfarafyrirtækjum, sem
nauðsynlegt er að ráða til lykta
á næstuuni. Eitt af slíkum fram-
farafyrirtækjum eru almennar
innlendar tryggingar, og er til-
gangurinn með línum þessum
að athuga aðstöðu vora til þess
máls og gefa stutt yfirlit yfir
Þetta verða menn þá að sætla
sig við, að »eðlilega« fasta verð-
hlutfallið er farið með gullmynt-
fætinum veg allrar veraldar, og
það er ekki annað en firra að
halda þvi fram að einmitt þetta
sama hlutfall hljóti að gilda
áfram og eigi að nást hvað sem
tautar. Sagan sýnir þetta líka
átakanlega. Fyrir nokkrum öld-
um var fránki og pund ster-
ling jafnháar upphæðir, sem sje
pd. silfurs. Báðar rýrnuðu stór-
kostlega, en fránkinn svo miklu
meira, sem raun ber vitni um.
Dettur nú víst engum í hug að
fránki og pund verði »eðlilega«
að gilda jafnt, hvað þá, að
nauðsyn beri til að keyra hvort-
tveggja upp í pd. silfurs. En
það er ekkert annað en tima-
lengdin, sem hjer hefir slófgað
tilfinninguna, og i raun rjettri
er það engu »eðlilegra« að t.
d. íslensk króna jafngildi öðr-
um Norðurlandakrónum eða sje
0*4803 grömm peningagulls, ef
verðlags • hlutfaliið sýnir alt
annað.
Rjottlætiskrafan.
En þó að þetta sje nú kann-
ske alt saman rjett, þá er það
samt hróplegt ranglæti. Jeg hefi
átt 10000 krónur, sparaðar í
svéita míns andlitis á árunum
1900—1914. Jeg á þær í banka
í fullu trausti þess að rikið,
sem sett hefir bankanum lög og
eftirlit, og sem vernda á mig
og eignir mínar, sjái svo unr
að mjer sje óhætt að geyma fje
mitt þar. Ríkið tekur innlausn-
arskylduna af bankanum og
afnemur þar með gullmyntfót-
inn í veruleikanum, en jeg er
samt rólegur, þvl jeg treysti
því, að ríkið fari ekki að svifta
mig lögmætri eign minni. En
svo skeður þetta samt. Fyrir
þessar aðgeiðir lækkar krónan,
og er svo loks »stýfð« t. d. í
70 aurum, og jeg fæ 7000 kr.
af minum 10000 kr., eða ef jeg
fæ 10000 kr. talsins, sem senni-
legt er, þá er þyngd þeirra í
gulli ekki nema sú sama sem
7000 krónur áttu að vera, og
kaupmátturinn eítir því.
En ríkið svarar: Jeg get ekki
hvernig tryggingamálum vorum
yfirleitt er komið sem stendur.
Innlendar tryggingar eru enn
þá á bernskustigi hjer á landi
í sambandi við það sem tíðk-
ast hjá öllum nágrannaþjóðum
vorum og enda flestum menn-
ingarþjóðum heimsins. Trygg-
ingaþörfin er þó og hefir verið
hin sama hjer og annarsstaðar,
en meðan engin innlend fjelög
voru til, voru menn neyddir til
að tryggja hjá útlendum fjelög-
um, sem umboðsmenn hafa hjer,
og þær áhættur, sem útlendu
fjelögin vildu ekki taka að sjer,
hafa fram á þenna dag orðið
að vera ótrygðar. Fyrir aðeins
10 árum var þannig ástatt um
allar greinar trygginga, en á
þessum síðasta áratug hefir á-
hugi margra af okkar beslu
mönnum vaknað fyrir því að
koma á fót innlendum trygging-
um á sem flestum sviðum.
Grundvöllurinn undir öllum
tryggingum og aðalmarkmið
þeirra er eins og allir vita það,
að heill fiokkur manna, sem
sameiginlegt eða samskonar tjón
látið þig fá meira. Jeg varð að
breyta lögunum. Það er með
öðrum orðum í vissu falli gjald-
þrola yfirlýsing, afskrift skulda.
En lítum nú nokkru nánar á
rjeltlætiskröfuna.
Það geta fleiri komið með
slíkar kröfur, og þær á hinn
bóginn.
Allir sem skuldir hafa stofn-
að á lággengistímanum koma
og segja: Jeg fekk 10000 krón-
ur sem giltu ekki meira en
7000 í raun og veru eftir gull-
þyngd. Á nú að fara að neyða
mig til þess að borga þessar
10000 kr. með gullveröi, eða
sem svarar rúmum 14000 krón-
um með því peningaverði, sem
var, þegar jeg fjekk lánið. Þetta
er óneitanlega líka nokkuð at-
hugavert mál. Og svo má spyrja,
hvort nokkur ástæða sje lil þess
að hækka eign þeirra, sem
grætt hafa verðlitlu krónurnar
þannig að þær fái gullverð.
Rað er hætt við því, að ef
vjer viljum gera öllum »rjetl« í
þessum efnum, þá komumst
vjer hvorki fram nje aftur, en
verðum áttaviltir í þeirri þvögu
allri. Það er svo oft, að ekki
er hægt að bæta úr skeðu rang-
læli. Pað er ekki hægt að drepa
og lífga svo aftur ef maður sjer
aö skaði var að drepa.
Vjer verðum að horfa á þetta
atriði frá skynseminnar sjónar-
miði sem hagfræöilegt atriði, en
ekki samt gleyma því, að
»honesty is the best policy«, að
það að gera rjelt er líka skyn-
samlegt, og liður í hagfræðinni.
Erflðleikarnir við að hækka
gjaldeyrlnn.
Erfiðleikarnir við að hækka
gjaldeyrinn hafa verið prjedik-
aðir svo háum lónum, að varla
er þörf að leggja hjer mikla á-
herslu á þá hliðina. En það
skal íúslega jálað að þeir eru
miklir. Bæði hækkunarráðstaf-
irnar sjálfar, svo sem háir vext-
ir, íhald um lánveitingar (og
líklega innílutningshöftll) og
annað slikt er þungt á atvinnu-
vegum og einstaklingum. Og
takist þessar ráðstafanir, koma
eiga á hættu, leggja allir eitt-
hvað af mörkum, þannig að
samanlögð tillög allra hrökkvi
til að bæta þeim einstaklingum
innan flokksins tjónið, sem fyr-
ir þvi verða. Það tjón, sem gæti
orðið hverjum einstökum þung-
bært eða óbærilegt, kemur Jjelt
niður þegar öll heildin ber það,
og tryggingarnar- miða þannig
í þá ált að hver beri annars
byrðar, án þess þó að nokkur
góðgerðablær sje yfir, þar sem
enginn veit fyrirfram hver fyrir
óhappinu kann að verða. Þó að
hver fyrir sig liti að eins á eig-
in hag, vill hann gjarna vera
með í tryggingunni, þar sem
hann veit ekki fyrirfram nema
óhappið geti hent sjálfan hann.
Það fyrirkomulag tryggingarinn-
ar, sem beinast lægi við, væri
nú það, aö þessi flokkur mynd-
aði með sjer fjelag, gerði upp
t. d. um hver áramót alt það
tjón þeirrar tegundar sem trygg-
ingin nær til, sem allir fjelags-
menn til samans hafa orðið fyr-
ir á árinu, og jafnaði því svo
niður á fjelagsmenn. Þetta fyr-
afleiðingarnar, sjálf gjaldeyris-
hækkunin, líka hart niður.
En þelta alt saman má líka
mikla fy^rir sjer um of. Sömu
atvinnuvegirnir, sem þessi verð-
hækkun gjaldeyrisins kemur
harðast niður á, hafa áður
spunnið silki á gjaldeyrislækk-
uninni. Þelta er eins og með
kaupmenn á verðlækkunartíma.
Þeir verða þá að borga aftur
það, sem þeim græddist á verð-
hækkuninni. Þetta er eins og
hver önnur skuld, sem auðvit-
að er þægilegast að borga ekki,
en heiðarlegra að borga. Hjer
kemur líka rjettlætið og gerir
sínar kröfur.
Þá hafa menn »reiknað« það,
hve miklu hækkun gjaldeyris-
ins megi nema mest á ári til
þess að þjóðin þoli það, og eftir
því er svo reiknað, hve lengi
þessi þrautatími standi yfir. En
reynslan kemur og slær hjer í
borðið. Ensk reynsla, sænsk
reynsla og islensk reynsla hefir
mótmælt þessu, og nú síðast
dönsk reynsla og norsk, ef
hækkun sú, sem orðið hefir ný-
lega, helst til frambúðar. Sagan
hefir marg sýnt það, að áföllin
eru ekki jafn »drepandi«, sem
af er látið. Mæíti sína það með
mörgum dæmum ef pláss væri,
en verður slept nú. Jeg heí í
sjálfu sjer enga tilhneyging lil
þess, að gera lítið úr hækkun-
arörðugleikanum, en einhliða
má ekki líta á þetla mál frem-
ur en önnur, en það er gert,
þegar málið er að eins skoðað
frá bæjardyrum úlflytjenda. Það
eru líka margir, sem búa liinu-
megin i daluum og hafa alt
aðra útsýn. Það eru allir þeir,
sem af fastri peningaborgun
lifa og allir þeir, sem sparað
hafa saman fje. Og ef gert er
lítið úr þeim, sem spara saman
fje og þeirra rjettur talinn rýr
á móts við framleiðendurna, þá
mælti kanuske spyrja hverjir
eigi fjeö, sem atvinnuvegirnir
starfa með, á hverju lángeta
bankanna byggist og hvað bag-
fræðin segði um það, ef raeDii
hætlu að spara og leggja upp.
Erflðleikarnai* við að siýía nú.
Menn tala stunduni svo, sem
irkomulag hefir líka líðkast
sumstaðar og gerir enn, og eru
slík fjelög nefnd gagnkvæm
tryggingarfjelög (gensidig For-
sikring). Ýmsir annmarkar hafa
þó kotnið í Ijós við þelta trygg-
ingafyrirkomulag, annmarkar
sem sennilega myndu sýna sig
bjer líka. Stofnun og rekstur
slíkra fjelaga krefst mikillar
framtakssemi einstakra manna
og erfitt þar sem ekki er því
þjettbýlla að safna svo stórum
flokki manna sem æskilegt er
við allar tryggingar. Ennfremur
gerir það trygginguna óaðgengi-
legri að fjelagsmenn geta ekki
vitað nákvæpnlega fyrirfram hve
há tillögin verða, ef öil tjón á
að bæta að fullu. Verða fjelög-
in því að safna varasjóði lil að
geta mælt árum þar sem tjónin
fara fram úr áætlun. Þess vegna
er iðgjaldatryggingin miklu al-
gengari, þar sem hver einstak-
lingur greiðir fyrirfram ákveðna
upphæð (iðgjaldið) og fær fyrir-
fram ákveðna upphæð ef tjón
ber að höndum. Fjelag það
(hlutafjelag eða fjelag rekið af
engir örðugleikar sjeu á því að
stýfa gjaldeyrinn og taka upp
gullinnlausn og það jafnvel hve-
nær sem vera vill. Það sje ekk-
ert annað en ákveða, að í stað
þess að móta 2480 kr. úr 1 kg.
af skiru gulli skuli framvegis
móta úr því t. d. 2823 kr. og
taka svo upp gullinnlausn á
þeim grundvelli. Gullverðlag er
þá endurreist á nýjum grund-
velli og allar upphæðir breytast
ósjálfrátt. Þ. e. a. s. ekkerl
breytist. Gjaldeyririnn helst að
eins áfram í sama veiði, sem
liann hefir nú.
En þelta er ekki eins einfalt
og út lítur í fyrslu, og mundi
tæplega vera lengi að færa
mönnum heim sanninn um það,
að fjármálahnúlarnir veiða
sjaldan höggnir heldur verður
að bisa við að leysa þá þó erf-
itt sje.
Fyrst er nú sálfræðilega hlið-
in á þessu máli. Þelta kann
einhverjum að þykja meir en
litið undarlegt að lala um sál-
arfræði í sambandi við fjármál.
En það er nú einmiít ekkeil
undarlegt. Sálárfræði og fjármál
eru nátengd hvort öðru, og fjár-
málamaðurinn verður að vera
góður sálarfræöingur, annars
hlekkist honum á fyr eða síðar.
Verður þetla strax Ijóst þegar
þess er gætt, að í fjármálunum
er ekki um dauðar vjelar að
ræða, heldur lífið sjálft, menn-
ina. Traust eða vantraust,
hræðsla eða ró eru stórveldi í
heimi fjármálanna. Banki getur
hrunið uin örlög fram ef hræðsl-
an grípur viðskiftamennina, og
það má oft bjarga banka meö
því einu að sefa óltann, þó að
enginn eyiir sje lagður af mörk-
um. Rjettarmeðvilund, erfða-
venjur og skoðanir eru öfl, sem
reikna verður með.
Stýfing gjaldeyris án knýjandi
orsaka mun alt af reka sig á
fastan múrvegg í þessa áttina.
Menn vilja oft bera ótrúlega
miklar byrðar lieldur en láta
af skoðun sinni eða breyta í
þá ált, sem þeim finst gegn eðli.
Að segja alt í einu: íslensk
króna skal verða lægri en krón-
ur hinna Norðurlandanna, verða
rikinu), sem tekur tryggingarn-
ar að sjer, verður við iðgjalda-
trygginguna að beru þann halla,
sem af því hlýst, ef samanlögð
tjón fara fram úr áætlun, og
þar sem mikil samkeppui er í
hverri tryggingagrein, þannig aö
hvert fjelag vill bjóða sem besl
kjör, ríður hverju fjelagi á að
hafa þá éætlun, sem farið er
eftir við ákvörðun iðgjaldanna,
sem ábyggilegasta. Nú er ein-
göngu hægt að byggja slíka á-
ætlun á reynslu liðna tímans
um tjón þeirrar tegundar, sem
tryggingin nær til. Það verður
því eitt af fyrstu verkefnunum
við stofnun innlendra trygginga-
fjelaga að safna svo nákvæm-
um og ábyggilegum skýrslum
frá síðustu tímum, sem hægt er,
um tjón þau, sem fjelagið tekur
að sjer að tryggja. Verður nán-
ar vikið að þessu atriöi síðar í
sambandi við líftryggingarnar.
Það er nú að vísu svo, að
þessu aðalmarkmiði trygging-
anna, sem lýst hefir verið hjer
að framan, verður náð. þó trygt
sje hjá útlendu fjelagi, svo fram-