Vörður - 03.10.1925, Blaðsíða 1

1Jtgeíandi : Miðstjórn íhaldsflokksins.
III. ár.
Reykjavík 3. okt. 1925.
41. blað.
Listamannasjóður íslands
Vorið 1906 ákváðu þeir Árni
Eiríksson (þáverandi formaður
Leikfjelags Reykjavíkur), Jón
Sigurðsson frá Kaldaðarnesi, Sig-
uröur Sigurösson frá Arnarholti
og Þorkell Þorláksson stjórnar-
ráðsrítari að efna til samskola
í því skyni að styrkja íslensk-
ar listir. Átti Sigurður skáld
Sigurðsson frumkvæði þessarar
hugmyndar.
Var þegar hafin fjársöfnun til
væntanlegs listamannasjóðs.
Skrárnar yfir hina fyrstu gef-
endur til sjóðsins sýna, að með-
al þeirra var þorrinn af
mentamönnum, embættismönn-
um og kaupmönnum Reykja-
vikur. Pað fje sem í upphafi
var gefið til sjóðsins — hefir
síðan legið á vöxtum og nemur
nú rúmum 1400 kr.
Á hvítasunnudag í fyrra boð-
uðu þeir, sem nú eru á lífi af
stofnendum sjóðsins, nokkra af
hinum fyrstu gefendum til hans
á fund við sig. Var þar ráðgast
um framtíð sjóðsins og kosin
nefnd til þess að semja uppkast
að skipulagsskrá fyrir hann.
19. júní sama árs var svo skipu-
lagsskráin samþykt á fundi, sem
boðaður hafði verið í blöðun-
um öllum þeim, er upphaflega
gáfu fje til sjóðsins. Er hún á
þessa leið:
Skipulagsskrá
fyrir
Lintamaniiasjód íslands.
I. Almenn ákvæði.
1. gr. Sjóðurinn heitir Lista-
mannasjóður íslands. Hann er
stofnaður á hvítasunnudag 1906,
af samskotaíje, og nemur nú
kr. 1400.
Sjóðurinn skal standa undir
yfirráðum Stúdentafjelagsins í
Reykjavík.
2. gr. Tilgangurinn er sá 1)
að styrkja íslenska listamenn til
framfara í list sinni, einkum til
utanferða, 2) að sæma þá, er
fram úr skara, heiðurspeningi
úr gulli.
II. Um sfcjórn sjóðsins.
3. gr. Stjórn sjóðsins hefir á
hendi sjerstök 5 manna stjórn-
arnefnd: Stjórn Stúdentafjelags-
ins í Reykjavík, ef hún er skip-
uð 3 mönnum, en 3 menn úr
henni, er hún kýs sjálf, ef hún
er skipuð fleiri mönnum, og 2
menn aðrir, annar úr flokki
styrkveitinganefndar (sbr. 5. gr.),
en hinn úr flokki merkisnefndar
(sbr. 10. gr.), og tilnefnir hvor
nefnd sjálf manninn. Meðan
styrkveitinganefnd er ekki til,
skal merkisnefnd kjósa 2 stjórn-
arnefndarmanna úr sínum hóp.
4. gr. Stjórnarnefndin skal
leitast við að afla sjóðnum fjár
á allan þann hátt, er henni þykir
við ejga. Hún skal gera stú-
dentafjelaginu reikningsskil í
febrúarmánuði ár hvert fyrir
umliðið almanaksár. Á þeim
fundi skal kjósa 2 endurskoð-
unarmenn. Ársreikningana skal
birta í B-deild Stjórnartíðinda.
Fje sjóðsins skal ávaxta í
aðaldeild Söfnunarsjóðsins.
III. Um styrkveitingar.
5. gr. Á sjdðfundi fjelagsins í
febrúarmánuði, sbr. 4. gr., kýs
fjelagið 5 menn í styrkveitinga-
nefnd, til 6 ára.
Styrkveitinganefnd er einráð
um úthlutun styrks úr sjóðnum,
innan þeirra takmarka, sem sett
eru í 6. og 7. gr., sbr. og 2. gr.,
og á fundum hennar ræður afl
atkvæða í öllum málum. Nefnd-
in setur nánari reglur um alt,
er að styrkveitingum lýtur.
í nefndina má kjósa utanfje-
lagsmenn, enda vilji þeir takast
starfið á hendnr.
Nú verður sæti nefndarmanns
autt áður en kjörtími hans er
á enda, og skal þá kjósa mann
í hans stað fyrir þann tima,
sem eftir er kjörtímabilsins.
Styrkveitinganefnd skal kosin,
þegar sjóðurinn er orðinn svo
stór, að veita má styrk úr
honum, sbr. 6. gr.
6. gr. Styrki má ekki veita
fyr en höfuðstóll sjóðsins nemur
50,000 kr. Þá má fara að verja
helmingi ávaxta til styrkveitinga.
Regar sjóðurinn er orðinn
100,000 kr., má verja s/3 árs-
vaxta, en úr því sjóðurinn er
orðinn 200,000 kr., má verja 8A
ársvaxtanna í þessu skyni.
7. gr. Syrk úr sj'óðnum má
að eins veita íslenskum lista-
mönnum, skáldum, málurum,
myndhöggvurum, leikurum.söng-
skáldum, söngvurum, hljómlist-
armönnum, húsameisturum.
Skulu þeir einir koma tilgreina,
er nefndin telur skara fram úr
að gáfum og getu, ogmánefnd-
in lýsa yfir því, fyrir hvaða
verk eða frammistöðu styrkur-
inu sje veittur.
IF. Um heiðnrspeniDg Lista-
mannasjóðsins.
8. gr. íslenska listamenn (sbr.
7. gr.), þá er sjerstaklega skara
fram úr öðrutn í einhverri grein,
má sæma heiðurspeningi úr gulli,
og er svo til ætlast, að sæmdar-
merki þetta hljóti afburðamenn
einir.
Veitingu heiðursmerkisin skal
takmarka svo, að þegar fram
líða stundir, verði það í mesta
lagi 10 menn, sem merkið bera
samtimis, aldrei fleiri.
9. gr. Gerð heiðurspeningsins
skal vera sem hjer segir: Hann
skal gera af gulli. Stærðin skal
vera sú, er 1. mynd1) sýnir. Á
framhliðina skal marka list-
gyðjuna eftir Thorvaldsen, sjá
1. mynd. Á bakhliðina skal marka
sveig af birkiblöðum og á hann
ártalið 1924, en innan í sveign-
um skal letra': Palmam qui meruit
ferat, sjá 2. mynd1). Á röndina
skal letra nafn þess, er sæmdur
er, og ártalið, er hann hlýlur
sæmdina.
Rennan heiðurspening skal
bera í bláu bandi og liturinn
hinn sami blái litur og í orðu-
bandi Fálkaorðunnar.
10. gr. Á sjóðfundi sinum í
febrúarmánuði, sbr. 4. gr., velur
stúdentafjelagið 5 manna nefnd,
merkisnefnd, og ræður sú nefnd
ein og íhlutunarlaust yfir heið-
ursmerkinu, veitir það þeim, er
henni þykir hafa til þess unnið,
þó innan þeirra takmarka, sem
sett eru í 8. gr.
í þessa nefnd má velja utan-
fjelagamenn, ef þeir vilja við
taka.
Kosið skal í merkisnefnd til
12 ára. Eftir fyrstu 6 árin fara
þó 2 nefndarmenn frá, eftir
hlutkesti, og 2 nýir menn þá
kosnir til 12 ára. Síðan skulu
3 eða 2 menn kosnir á víxl í
nefndina á 6 ára fresti.
Ef sæti nefndarmanns verður
autt áður en kjörtími hans er
liðinn, skal kjósa mann í hans
stað fyrir þann tíma, sem eftir
er af kjörtímabilinu.
Heiðursmerki skal því að eins
veitt, að 4 nefndarmenn sjeu
því samþykkir.
11. gr. Kostnaður allur af
heiðurspeningum skal greiddur
af vöxtum sjóðsins, umfram
þann hluta þeirra, sem gengur
til styrkveitinga (sbr. 6. gr.).
En meðan svo stendur, að ekki
er farið að veita styrk úr sjóðn-
um, má verja til heiðurspen-
ingsins alt að V* ársvaxta og
ennfremur því fje, sem sjóðnum
kann að áskotnast sjerstaklega
í þær þarfir.
V. Um skipulagsskrá sjóðsins.
12. gr. Skipulagsskrá þessari
verður því að eins breytt, að
samþykt sje með eigi minna en
*/b atkvæða á sameiginlegum
fundi stjórnar-, merkis- og styrk-
veitinganefnda, og sæki þann
fund að minsta kosti s/i allra
nefndarmanna. Enga breytingu
má þó gera á næstu 50 árum.
13. gr. Leita skal konungs-
staðfestingar á þessari skipu-
lagsskrá.
Ákvæði um stundarsakir.
Stjórn stúdentafjelagsins tekur
sjer tvo menn til aðstoðar í
stjórnarnefnd sjóðsins þangað
til kosning merkisnefndar hefir
farið fram, og sú nefnd kosið
tvo menn í stjórnprnefnd sam-
kvæmt 3. gr.
1 Myndirnar eru enn ógeróar.
Stjórn Stúdentafjelags Reykja-
víkur skipa nú undirritaður for-
maður, Theodor B. Líndal cand.
jur. (ritari) og Björn E. Árnason
cand. jur. (gjaldkeri). Samkvæmt
bráðabirgðaákvæðum skipulags-
skrárinnar hefir stjórnin nú
kosið tvo menn í viðbót í stjórn-
arnefnd Listamannasjóðsins, þá
Ouömund Björnson landlækni
og Sigurö Sigurösson skáld.
Fyrsta hlutverkþessarar stjórn-
arnefndar verður að hefjast
handa að nýju með fjársöfnun
til sjóðsins. Áður en hún lætur
frá sjer heyra, þykir rjett
að skýra frá sögu sjóðsins og
birta skipulagsskrá hans, svo að
mönnum sje málið fullkunnugt.
Eru það vinsamleg tilmæli mín
til annara blaða i landinu, að
þau skýri frá uppruna, tilgangi
og skipulagi Listamannasjóðs
Islands.
Kristján Albertson
formaður
Stúdentafjelags Reykjavikur.
Fimta
alþjóða samYinnumótið.
Svo sem kunnugt er hafa
Bretar verið brautryðjendur í
fjelagsmálum. Engin þjóð hefir
gefið jafnmikið út af bókum,
tímaritum og blöðum um fje-
lagsmál sem þeir. Þeir hafa lát-
ið sjer ant um íjelagsmálafræðsl-
una, ekki einungis heima í Bret-
landi heldur og um víða ver-
öld. Eftir breskri fyrirmynd hef-
ir meginþorri þjóðanna í Ev-
rópu sniðið samvinnufyrirtæki
sín. Og allar standa þær í mik-
illi þakkarskuld við frumherja
hreyfingarinnar, þá Robert Owen
og William King.
Inge Debes norskur hagfræð-
ingur hefir á þessu ári skrifað
bók eina um samv.fjelagsskap-
inn, er Landssambandið í Osló
hefir gefið út, er hann nefnir
»Forbruker Kooperafionens Hi-
storiecc. Þ. e. saga neytenda
samvinnunnar.
Um Robert Owen segir hann:
»1 de fire ár fra 1769 til 1772
födtes en rekke menn hvis navne
hörer til historiens ypperste,
Goethe, Napoleon, Wellington
og Robert Owen hvis gernig
har haft den störste betydning«.
Þeir, sem best þekkja til sam-
vinnunnar í Bretlandi og viðar
og þeirra áhrifa, sem hún hefir
haft á þjóðlífið yfirleitt, bland-
ast ekki hugur um það, að R.
O. er einhver hinn mesti vel-
gerðamaður mannkynsins. Jeg
ætla nú ekki í þetta sinn að
skrifa um hann eða um þau
áhrif, er hann hefir haft á þjóð-
líf hinna einstöku þjóða eða
Brellands. Jeg vil með nokkr-
um orðum minnast á samv.-
mótið í Helsingeyri.
Alþjóða samv.mótið í Hels-
ingjaeyri er hið fimta í röðinni
og stóð yfir frá 25. júlí til 8.
ágúst. Fr. Hall prófessor frá
Manchester stóð fyrir mótinu.
Hefir hann um nokkur ár stað-
ið fyrir slikum mótum, er Bret-
ar hafa haldið i ýmsum lönd-
um Evrópu. Einnig stjórnar
hann skóla þeirra i Manchester
og er mentamálaráðunautur
samv.mannanna bresku. Samv.-
mót þetta var einkum ætlað
fyrir Norðurlönd, enda var þátt-
takan allgóð þaðan. Auk þeirra,
er sóttu mótið frá Danmörk,
komu um 20 fulltrúar frá bresk-
um samvinnufjelögum. Frá
Finnlandi komu 13, Svíþjóð 9,
Noregi 7, Póllandi 7, Þýska-
landi 2. Alls tóku þátt i mót-
inu fjórtán þjóðir.
Fr. Hall próf. setti mótið með
stuttri ræðu og lýsti ánægju
sinni yfir góðri þátttöku frá
Norðurlöndum, enda var mótið
einkum fyrir þau. Þá talaði
einnig fyrir hönd samv.fjelag-
anna í Danmörku C. Christen-
sen borgarstj. í Helsingjaeyri og
lýsti ánægju sinni yfir þvi, að
fyrsta samv.mótið, er haldið
væri á Norðurlöndum, skyldi
vera haldið í Danmörku. Sagðist
hann vona að af þvi mætti gott
eitt leiða fyrir samvinnuna á
Norðurlöndum. Yfir allan tim-
ann voru flutt um 20 erindi,
flest um samvinnuna á Norður-
löndum og Bretlandi. Fr. Hall
próf. flutti þrjú erindi, tvö um
samvinnuna í Bretlandi og eitt
um alþjóða samvinnu, mjög
fróöleg. Randolf Arnesen ritstj.
samv.blaðsins í Noregi tvö er-
indi um samv. i Noregi, Axel-
sen Drejer tvö um framleiðslu-
samv. í Danmörku, P. Dalgaard
tvö um neytendafjelögin dönsku,
Fr. Voigt tvö um samb. danskra
samv.fjelaga, Axel Gjöses tvö
um samvinnuna í Svíþjóð. Fjór-
ir fyrirlestrar voru fluttir af
fulltrúum samv. sambandanna
í Finnlandi, þeim A. Aulanko
og J. W. Keto. Hagemann Lind-
enkrona fulltrúi i ráðaneytinu
danska flutti einnig erindi um
sögulegt samband milli Norður-
landa.
Paul Passy prófessor frá
Frakklandi var einn meðal
hinna snjöllu ræðumanna. Var
erindi hans um samvinnuný-
lendu þá er hann hefir komið
á fót og. starfar enn fyrir. Heflr
hann um mörg ár verið kenn-
ari við Parisarháskóla, Er hann
talinn afburða málamaður. Flutti
hann erindi sitt á þýsku og
ensku. Sagt var að hann talaði
22 tungumál. tslensku talar
hann einnig og skilur hana vel.
Hann kom til íslands árið 1885
og kyntist þá ýmsum fræði-
mönnum t. d. Birni Olsen rekt-
or, Jóni Porkelssyni og Bene-
dikt Gröndal og fleirum. Próf-
essor Finn Jónsson þekti hann
einnig og sagðist hafa miþ