Vörður - 03.10.1925, Blaðsíða 4

4
V Ö R Ð U R
Utan úr heimi.
Menningarleyfar i Sahara. —
Sahara er á stærð við Evrópu
og hefir 300 þús. íbúa. Þetta
gífuriega landflæmi hefir ekki
alt af verið sandauðn, sem sól
og glóðheitir vindar hafa brent
og skrælþurkað. Eitt sinn var
Sahara frjósamt menningarland.
í*ar hafa fundist djúpt í jörðu
plógar og eldfornar jurtir, og í
vötnunum eru fiskategundir,
sem ekki eru til í öðrum ám
en Nil og Niger. Einhverntíma
hlýtur að hafa verið samband
milli þessara fljóta og vatnanna
í Sahara, sem Iiggja í þúsunda
mílna fjarlægð frá þeim. Á sfð-
asta mannsaldri hefir verið grafið
i rústir gamalla stórbæja i Sa-
hara, t. d. Tamugad (fyrir sunn-
an Tripolis), gamals marmara-
bæjar með breiðum götum, vatns-
leiðslu, skolpræsum o. s. frv.
Alt þetta jöfnuðu ýmsir villi-
þjóðflokkar, svo sem Vandalar
og Saracenar, við jöröu, og
brendu um leið víðáttumikla
pálmaskóga. Við það hvarf rak-
inn i loftinu og í jarðveginum,
í glóðheitu sólskininu varð mold-
in að ryki, sem vindurinn feykti,
árfarvegirnir þornuðu og fyltust
af sandi. Svo er talið, að eyði-
merkurvindurinn komi frá Man-
dshuríinu. Rekja hans fellur í
fjöllum Miö-Asíu og á persnesku,
arabisku og lýbisku eyðimerk-
urnar, en i Sahara rignir að eins
12.—13. hvert ár. Á daginn er
hitinn alt að 45° í skugganum,
65° í sólskininu, og á nóttinni
fellur hann niður í 2°. Loftið
er stöðugt þrungið af fíngerðu
ryki, og þar af myndast hin
fræga eyðimerkur-tíðbrá (fata
morgana).
Frakkar eiga nú megnið af
Sahara og hyggjast að rækta
haöa og gera hana að nýju að
menningarlandi. Vafalaust tekur
það marga mannsaldra — en
hver veit nema að einhverntima
í framtíðinni verði voldugt stór-
veldi, þar sem nú er eyðimörkin
Sahara.
Öryggismálin. Rás viðburðanna
og alt ástandið í heiminum
leggur stöðugt fastar að stór-
veldum Evrópu, að reyna að
komast að samningum um að
láta hvert annað í friði í fram-
tiðinni. þjóðverjar þurfa á friði
að halda til þess, að geta eflt
iðnað sinn og goldið skuldirnar
við Bandamenn. Frakkar þurfa
líka að tryggja sjer frið til þess,
að geta lokið skulduin sínum
við Bandarikin og Breta. Eng-
lendingar hafa ærið viðfangsefni,
þar sem eru deilur vinnuveit-
enda og verkamanna, og sú
hætta sem iðnaði þeirra stafar
af þeim. Og loks valda upp-
reisnirnar í Ariku og Kína hvítu
þjóðunum margföldum áhyggjum
og miklum erfiðleikum.
Tilraunir stórveidanna í Ev-
rópu til þess að geta orðið sam-
mála um öryggissamþykt, er
tryggi frið i álfunni, styðjast
því við margvislegar og knýj-
andi ástæður. í alt sumar hafa
stjórnirnar í London, Paris og
Berlín unnið að því, að skapa
grundvöll til samninga um göm-
ul deiluefni, landamæraþrætur
o. s. frv. Er nú svo komið að
Bretar og Frakkar hafa boðið
Þjóðverjum til fundar við sig
um öryggismálin í Luzern i
Sviss 5. þ. m. í sambandi við
fundarboð þelta hefir Bríand,
utanríkisráðherra Frakka, látið
þau orð falla, að það sje lífs-
skilyrði allri Evrópu, að vin-
átta og samvinna geti tékistmeð
Frökkum og»Pjóðverjum.
Nýjustu skeyti herma, að
þýska stjórnin setji þau skil-
yrði fyrir þátttöku í fundinum,
að altsetuliðBandamanna hverfi
burt úr Kölnarbjeruðunum og
að rætt verði á fundinum um
orsakir styrjaldarinnar miklu.
En afarkostir þeir, er Pjóðverj-
ar urðu að ganga að eftir ófrið-
inn, voru með því rjettlættir, að
þeir einir ættu sök á stríðinu.
Franska stjórnin hefir neitað að
ganga að þessum skilyrðum
Þjóðverja. Er því enn óvist að
af fundinum verði.
Skuldir Frakka. Svo sem frá
var skýrt í síðasta blaði, er
frönsk sendinefnd stödd í Was-
hington um þessar mundir, til
þess að semja við Bandaríkja-
menn um skuldir Frakka.
Frakkar hafa boðist til þess, að
borga skuldir sinar að fullu á
62 árum, og borgi þeir 25 milj.
dollara á ári fyrst um sinn, en
síðan hækki árlegar afborganir
upp í 80 miljónir. Pessu tilboði
hafa Ameríkumenn hafnað og
hefir enn ekki náðst neitt sam-
Baldvin Einarsson
Aktýgjasmiður
Hverfisgötu 56 A. — Rvík.
Ræktunarsjóður
Islands
komulag um skuldagreiðslurnar.
— Eitt hið frægasta iðnaðar-
blað Bandarikjanna hefir þessa
dagana látið þau orð falla, að
Bandaríkmenn ættu að blygðast
sin fyrir að krefja Evrópuþjóð-
irnar um skuldir, sem þær hefðu
stofnað á neyðarárum sinum,
til þess að geta keypt fyrir
amerískar vörur með okur-
verði. Coólidge forseti hefir vítt
blaðið harölega fyrir hin sönnu
og drengilegu ummæli þess.
tekur til starfa 2. okt. næstk.
Skrifstofa sjóðsins er í Landsbankahúsinu 3. hæð,
og verður framkvæmdastjóri þar til viðtals hvern
virkan dag kl. 11—12 árd. og kl. 2—3 síðd. Afgreiðsla
sjóðsins verður fyrst um sinn i afgreiðslustofu Lands-
bankans.
Vaxtabrjef sjóðsins verða snemma í október mán-
uði til sölu í Landsbanka íslands og verða jafnframt
send bankaútibúum og sparisjóðum úti um land til
sölu.
Reykjavík, 28. sept. 1925.
Einar H. Kvaran og frú hans
eru nýkominn heim eftir 13
mánaða utanveru. Höfðu þau
dvalið síðan á nýári í Ameríku
og flutti E. H. K. fyrirlestra
víðsvegar í bygðum Vestur-ís-
lendinga. Var þeim haldið fjöl-
ment kveðjusamsæti í Winni-
peg áður en þau hjeldu heim-
leiðis. í kvöld flytur E. H. K,
fyrirlestur í Nýja Bíó um Vest-
ur íslendinga.
Arni Jónsson frá Múla alþm.
fer ulan með Gullfossi í dag á-
leiðis til Bandarikjanna. Áhann
að vera danska sendiherranum
í Washington til aðstððar við
fyrirhugaöa samninga um nið-
urfærslu á tolli á islenskri ull
í Bandaríkjunum.
Guðmundur Einarsson frá Mið-
dal heldur sýningu þessa dag-
ana í Báruhúsinu á málverk-
um, raderingum og nokkrum
höggmyndum. Sýningin ber ljós-
an vott um gáfu listamannsins.
Styrkur og svipríki formsins
virðist vera höfuðágæti hans
frekar en meðferð litanna. Hin-
ar nýrri myndir G. E., frá ítal-
íu og íslandi, virðast þó benda
til aukins þroska, smekks og
karlmensku í vali og blæ lit-
anna.
Pjetur Halldór8son bóksali og
bæjarfulltrúi hefirgefið út bækí-
ing um gengismálið sem nefn-
ist: Oöðæri og gengismál, B.ug-
leiðingar stýfingarmanns.
Ræktunarsjóður íslands tók til
starfa 1. þ. m.
Pjetur Magnússon. Þórður Sveinsson.
Gunnar Vidar.
R e i ð t ý g i
margar gerðir, þar á meðal linahkar svo traustir, að
tekin er ÍO ára ábyrgð á virkjunum.
NpaÖahnakar, aljárnaðir.
Handvagnar, hestvagnar, aktýgi, llstlvagna-
aktýgi. — Alt af bestu g-erö.
Allskonar ólar og lausir hlutir til söðla- og aktýgjasmíða
er ávalt fyrirliggjandi. — Beisli, töskur, svipur, keyri,
ístöð, bakpokar, veski, klifjatöskur, beislistengur margar
tegundir o. fl., o. fl.
Ennfremur tjöld, vagna- og fiskyfirbreiðslur og efni í
þessa hluti.
Landsins stærsta og fullkomnasta fyrirtæki i þessari
grein. — Sívaxandi viðskifti sanna að hvergi er betra að
gera sín viðskifti en i »Sleipni«.
Aögeröir fljótt og vel af lienöi leystar.
Vörur sendar gegn eftirkröfn hvert á ,Iand sem er.
Símnefni »SLEIPNIR« — Sími 646.
Laugaveg 74. — Reykjavík.
Vextir lækka. Forvextir hafa
lækkað í Landsbankanum nið-
nr í 7%, í Islandsbanka nidur
í 7V2^/°. Sparisjóðsvextir hafa
lækkað i báðum bönkunum
niður í 4l/2°/o.
pýskur togari strandaði á Mýr-
dalssandi 27. f. m. Skipverjar
voru 12 og björguðust allir.
Prentsmiðjan Gutenberg.
V etrarbrant.
Sólstjörnur.
Sýnilegr birta stjarnanna.
32. Sýnilegum stjörnum var í forn-
öld skift í »siærðarflokka« eftir Ijós-
magni sinu.
Flokkar þessir voru 6 og nefndust
1.—2.-3.—4.—5.-6. stærðarflokkur.
í fyrsta flokki voru skærustu stjörn-
urnar, svo sem Hundastjarnan (Sirius)
Nautsaugað (Aldebaran) og Blástjarnan
(Vega) — alls um 20. Til hækkandi
tölu svöruðu svo daufari og daufari
stjörnur. í 6. flokki urðu loks allar
stjörnur sem að eins sjást með berum
augum.
Tala stjarna vex hröðum fetum með
hækkandi tölu.
Sjónin rjeði flokkaskifting og var þetta
nokkurt haudahóf.
Nú styðjast menn við áhald eitt ná-
kvæmt, sem ljósmælir nefnist. Hann
sýndi að ljósmagn stjarna1 í 2 flokkum
með 1 stigs mun svaraði yfirleitt til taln-
anna 2.6 : 1.
Eigi er víst að saman fari eiginleg
stærð og mikið ljósmagn. Fjarlægðin
ræður eins miklu.
Sýnilegt Ijósmagn stjarna2 telst:
í 1. stærðarfl. 1
« 2.----------1 : 2.6 = 0.4
« 3.'---------1: (2.6* 2.6)= O.ie
o. s. frv.
í sjónfækjum nútímans sjást stjörnur
niður að 20. stærðarflokki. Stjarna í
þeim flokki ber afardaufa birtu eða að
1) Nautsaugað, sem er rauöleit, stór stjarna,
millum Sjöstirnis og Fjósakvenna, heflr um
pað bil ljósmagnið 1.
2) Allra skærustu sljörnunum er nú skip-
að í 0ta flokk eða ~ 1. flokk. Einnig er birt-
an ákveðin í blöndnum tölum. Pannig er:
Blástjarnan í O.n st.fl.
Hundastjarnan í l.n »
Sólin í 26.t »
þyrfti því um 1.300 000 000 000 1. fl. stjörnur
til þess að yflrstiga birtu sólar hjer á jörð.
eins -„-(roiníViniTr af ljósi Nautsaugans.
Á bak við alt þetta liggur þó víða
gráleit stjörnumóða, sem eigi hefir enn
þá tekist að greiða í sundur.
Fjarlægðir út til stjarnauua.
33. Ýmsar aðferðir notum vjer í dag-
legu lifi, til þess að ætlast á um fjar-
lægð hluta. Ein er sú að atbuga hve
mikið þeir hreyfast eða gangast fyrir,
ef vjer höllum tií höfði eða göngum úr
stað. Gangist hlutur lítið fyrir, þá álykt-
um vjer að hann sje fjarlægur.
Petta er hárrjett og fylgir föstum lög-
um sem stærðfræðingar þekkja tilhlýtar.
Jörðin rennur ár hvert braut sem
hefir 300 milj. km. þvermál. Stjörnurn-
ar gangast því eitthvað fyrir, ef þær eru
athugaðar frá öndverðum ásendum jarð-
brautar, þ. e. með rúml. 182 daga
millibili. Pær ættu að renna örlítinn
sporbaug á himni, frá jö*ðu að sjá. Er
þá miðað við enn fjarlægari stjörnur á
bak við þær.
Pvermál bauga þessara er þó svo lít-
ið að fram yfir 1800 tókst eigi að mæla
fjarlægð til neinnar sólstjörnu. Jaínvel
Herschel gafst upp á því.
Árið 1837 tókst loks Bessel að mæla
fjarlægð til stjörnunnar 61 í Svaninum.
Afarlítið gangast stjörnur fyrir við
hreyfingu jarðar — enginn svo aðnemi
1” eða einum Vso af tunglsbreidd á
himni.
Tekist hefir að mæla nákvæmt fjar-
lægð til að eins 3—400 sólstjarna. Fjar-
lægðin er talin er í ljósárum, en ljósið
fer 300,000 km. á sek. eða nálega 10
bilj. km. á ári.
Hjer skulu sýnd fáein dæmi:
Gengst Fjarlægð
Nafn fyrir um. í Ijósárum.
Alfa í Finngálkni 0".76 4.8
Hundastjarna 0".38 8.6
Alfa í Svani 0".8t 10.6
Blástjarna 0".o« 36.i
Pólstjarna 0".06 62.o
Pó að vjer gætum falið sólkerfi vort
í lófanum (1 dm. í þvermál) þá yrðu
samt eftir sama mælikvarða 44.4 km. til
næsta sólkerfis út í rúminu. Á. M.