Vörður - 31.10.1925, Side 1

Utg’efmidi: Miðstjórn íhaldsflokksins.
III. ár.
Reykjavík 31. okt.
1925.
45. blað.
Framtíð
íslensku krónunnar
Ura fátt hefir mönnum orðið
tíðræddara upp á síökastið en
gengi ísl. pappírskrónunnar. —
Það hefir nú farið síhækkandi
í hálft annað ár og hraðar
miklu en menn hefðu getað í-
myndað sjer að verða mætti. —
Góðæri hjer á landi og gengis-
hækkun í Noregi og Danmörku
hafa mestu um valdið.
Ekki alls fyrir löngu hefir
komið fram tillaga um að stýfa
krönuna. Hjer í blaðinu hefir
verið lagt gegn þessari lausn
gengismálsini|, en hins vegar er
stýfingartillagan svo nýstárleg
og afleiðingar hennar svo yfir-
gripsmiklar, að Verði hefir þótt
sjerstök ástæða til þess að leita
álits ýmsra merkra manna um
hana, þeirra er aðstöðu hafa til
að varpa ljósi yfir málið frá
þess ýmsum hliðum.
Áltt Eiuars Arnórssonar
prófessors.
Spurning »Varðar« er þessi:
Hver er skoðun yðar á tillögu
þeirri, sem fram liefir lcomið um,
að íslenska krónan yrði stýfð ?
Áður en jeg svara þeirri spurn-
ingu verð jeg að gera nokkrar
athugasemdir um gengismálið.
Hvað er gengi?
Enda þótt íslandsbanki láti
þá skuldbindingu jafnan standa
á seðlum sinum, að hann greiði
handhafa þeirra nafnverð þeirra
í gulli, þá er hankiun leystur
undan því með lögum nr. 16,
18. maí 1920. Landsmenn búa
því við óinnleysanlegan papp-
írsverðmiðil, óinnleysanlegar
pappirskrðnur. Og þeir seðlar,
sem Landsbankinn gefur út,
eru og óinnleysanlegir hvort
sem eru þeir 3 miljónar-
fjórðungar, sem hann gefur út
samkvæmt lögum nr. 14, 18.
sept. 1885 og lögum nr. 2, 12.
jan. 1900, eða þeir seðlar, er
hann gefur út samkvæmt lög-
um nr. 7, 4. maí 1922 í stað
seðla þeirra, sem íslandsbanki
kallar inn smámsaman sam-
kvæmt lögum nr. 6, 31. maí
1921. Pessir seðlar bankanna
tveggja eru verðmiðill íslands,
auk nokkurrar skiftimyntar inn-
anlands manna á milli. Þegar
uin geDgi íslenskrar krónu er
talað, þá er átt við verðhlutfall-
ið milli jwppírskróna þessara og
gulls.
Hækknn krónnnnsr
1924 og 1925.
Meðan seðlar íslandsbanka
voru innleystir með gulli var
gengið 1:1, þ. e. krónan is-
lenska stóð í gullveröi. Og all-
lengi eftir að innlausnarskyldu
íslandsbanka var af honum ljett,
hjelt íslenska krónan gullgengi
sínu. En 1921 mun hún hafa
tekið að lækka, og heldur hún
því áfram þar til í mars 1924,
er hún varð allra lægst,, eða
milli 47 og 48 gullaura virði.
Árgæskan mikla 1924 hóf krón-
una mjög upp, sem kunnugt er.
Þegar krónan stóð lægst, þá
þurfti kr. 33,85 fyrir hvert sterl-
ingspund, eða fyrir hverjar kr.
18,17 í gulli. En í sumar er ís-
lenska krónan lengi í kr. 26,50
gagnvart sterlingspundi, og jafn-
gildir þá tæpum 69 gullaurum.
Hafði hún þá hækkað um full
20°/° síðan í mars 1924.
Þessi hækkun krónunnar virt-
ist þangað til vera talinn vott-
ur um batnandi hag lands-
manna. EDginn rödd heyrðist i
þá átt, að hækkunin væri hættu-
leg. Menn sáu þá ekki hörm-
ungarnar, sem af henní mundu
stafa. Árið 1924 hefir verið eitt-
hvert besta ár í sögu landsins
að öllu samantöldu, þrátt fyrir
gengishækkun íslensku krón-
unnai-.
En krónan okkar hjelt áfram
að hækka, og hækkaði meira
að segja hröðum skrefum. Úr kr.
26,50 — hjer miðað jafnan við
sterlingspund — e^ hún komin
í kr. 22,45 í september síðast-
liðnum, og jafngildir hún þá
rúmum 80 gullaurum. Sem stend-
ur er hún i kr. 22,15, eða í
nál. 81 eyri gulls. Hefir krónan
íslenska því hækkað frá því í
mars 1924— október 1925, eða
á hjer um bil 19 mánuðum, um
nál. 33°lo. Og síðan í sumar,
eða á 3—4 mánuðum, hefir
krónan hækkað um nál. 12°/o,
úr 69 gullaurum í uál. 81 gull-
aura, sem hún er nú í.
Afleiðingar liækkunarinnar.
Gengishækkunin hefir haft hjer,
sem annarsstaðar, ýmsar verk-
anir, bæði til gagns og tjóns.
Til gagns má alment telja það,
að erlendar vörur lœlcka í verði,
þ. e. færri íslenskar pappirs-
krónur þarf fyrir sama vöru-
magn með sömu gæðum en
þurfti áður en hækkunin varð.
l*etta verður ollum hagur, þeim
er kaupa þurfa, en þó meira
kaupstaðabúum og kauplúna en
sveitamönnum, því að hinir síð-
arnefndu neyta svo mikils af
því, er þeir framleiða sjálfir —
Ríkið vinnur og mikið á verð-
lækkun þeirri, sem orðið hefir,
og kaupstaðir og sveitarfjelög.
Ríkissjóður geldur færri krónur
fyrir kolin, sem hann þarf að
kaupa til að hita skrifstofur
sínar, spítala og skóla. Og sama
er um kaupstaði. Dýrtíðarupp-
bót starfsmanna ríkisins hlýtur
að verða miklum mun lægri
vegna verðlækkunar útlendu
vörunnar en hún hefði ella orð-
ið. — Þetta eitt hlýtur t. d. að
muna rikissjóð næsta ár svo
hundruðum þúsunda króna skift-
ir. Hagnaður alls í lækkuðu
vöruverði hlýtur á þessu ári að
nema afarmiklu, eflaust svo
miljónum skiptir.
ísland, bæði ríkissjóður og
einstakir menn, skulda til ann-
ara landa allmikið fje. Þar á
meðal skulda ríki og bankar
enskum lánardrottnum. Þar af
skal greiða vexti og afborganir
í sterlingspundum. Núþarffærri
krónur fyrir pundið en í sumar
þurfti, og enn miklu færri en í
fyrra sumar. Og hlýtur sú
breyting að muna allálitlegri
upphæð. Samskonar má segja
um mörg togarafjelögin. — Þau
skulda enskum bönkum, sum
miklar upphæðir. Hækkun krón-
unnar kemur þeim að sama
gagni að þessu leyti sem rikis-
sjóði. Sama verður. um allar
aðrar skuldir, sem greiða skal
í erlendum verðmiðli, t. d. dönsk-
um, norskum eða sænskum
krónum.
Þeir, er íslandi skulda og
eiga að greiða i islenskum krón-
um eftir að gengishækkunin
varð, tapa auðvitað á henni,
því að þeir þurfa fleiri einingar
sinnar mjntar fyrir þann krónu-
fjölda, sem þeir eiga að borga
hinum íslenska lánardrottni. —
En þetta er aftur gróði íslandi.
Maöur, sem hefir t. d. vátrygt
eignir sinar í útlandinu, og ef
greiða skal í islenskum krón-
um, fær nú verðmeiri krónur
en hann mundi hafa fengið, ef
gengisbreyting hefði ekki orðið.
Öðruvísi er farið um þá, sem
íslandi skulda, en eiga að greiða
í erlendum gjaldmiðli. Þá skift-
ir engu máli, hvort krónan hef-
ir hækkað eða lækkað. En þann,
sem við greiðslunni á að taka,
getur skift það máli. Ef krónan
hefir hækkað eftir að hann fjekk
kröfuna og áður en greitt var,
þá fær hann auðvitað færri
krónur fyrir erlenda gjaldmiðil-
inn en hann hefði fengið, ef
krónan hefði slaðið í stað eða
lækkað. En þó er ekki með öllu
víst, að hann tapi í þessu sam-
bandi á gengishækkuninni, því
að kaupmáttur krónunnar kann
að hafa aukist að sama skapi
hjer innanlands. Það er t. d.
víst um kjötútflytjendur í haust
og suma fiskútflytjendur, að
þeir fá færri íslenskar krónur
fyrir vöru sína en þeir inundu
hafa fengið, ef ekki hefði geng-
isbreytingin orðið. Tap af þess-
um ástæðum verður mest hjá
einstökum fiskúttlytjendum. Hjá
bændum mun þess minna gæta,
því að vörumagn hvers um sig
er svo tillölulega lítið, en þeir
vinna hinsvegar á verðlækkun
útlendrar vöru, sem gengisbreyt-
ingin hefir haft í för með sjer.
Auk þess hefir norska krónan,
sem þeir selja kjöt sitt fyrir,
hækkað allmikið síðan í sumar,
svo að tjón þeirra af gengis-
hækkun íslensku krónunnar
verður varla svo tilfinnanlegt
sem sumir vilja halda. Gengis-
hækkunin mun ekki hafa kom-
ið íslenskum sjávarútvegi yfir-
leitt til neins tjóns hingað til,
heldur að eins fáeinum fiskút-
flytjendum, því að einsta^ir út-
gerðarmenn og fjelög hafa selt
fisk sinn fyrir íslenskar krónur
stórútflytjendunum í sumar.
Innstæðueigendur í bönkum
og sparisjóðum og yfirleitt allir
þeir, sem eiga útistandandi
kröfur, vinna við gengis-
hækkunina, svo framarlega sem
greiðsla fer fram eftir að hækk-
un verður, og áður en breyting
verður í gagnstæða ált. Allar
kröfur i islenskum krónum eru
nú, miðað við gull, meira en
30% verðmeiri en þær voru í
mars 1924. Og af þvi leiðir aft-
ur, að skuldunautar verða yfir
30% hærri upphæðum skuld-
ugir, miðað við gull. Svo mundi
það verða, ef íslenska krónan
yrði fest í 80 gullaurum. Þessi
gróði lánardrolnanna er stund-
um fyllilega réttmætur, en stund-
um ekki. Þeir menn, sem lánað
hafa fje sitt áður en krónan fór
niður úr gullverði, fá ekki meira
en það, sem rjett er, þótt krón-
an komist aftur upp í gullverð.
íslenska rikið, og Reykjavíkur-
kaupstaður, hefir t. d. tekið all-
mörg og tillölulega stór lán,
meðan krónan stóð i 100 gull-
aurum. Landsbankinn hefir selt
veðdeildarbrjef sín unnvörpum
áður en krónan fjell. Eigendur
þeirra verðbrjefa fá ekki meira
en það, sem þeir hafa lálið,
þótt þeir fái 100 gullaura fyrir
hverja krónu.
Aftur eru aðrir, sem ljeð hafa
fje sitt eftir að krónan lækkaði
og áður en hún hækkaði svo
sem nú er raun á orðin. Skuldu-
naulur verður hjer að greiða
verðmeiri krónur en hann tók
við, og því líklegt, að hann tapi
á gengisbreytingunni. Og með
sömu líkindum græðir þá lán-
ardrottinn.
Úað er ekki sýnilegt, að geng-
isbreylingin hafi haft nein áhrif
á verðlag íslenskra afurða innau-
landsþetta haust.Kjötið hefir verið
selt neytendum hjer í Reykjavík
með dýrasta móti. Smjör og
mjólk stendur í svipuðu verði
og í fyrra haust, enda mun sú
lækkun, sem orðið hefir á er-
lendu vörunni, ekki hafa haft
nokkur áhrif á verðlag inn-
lendu vörunnar í skiftum inn-
anlands. Og ekki hefir verið
kvartað fyrir hönd þess litla
innlenda iðnaðar, sem hjer er
í landi.
Hvað er „8týflngu.
Öllum mun koma saman um
það, að örar gengissveiflur geti
valdið miklu tjóni. Miklar spá-
sagnir hafa birst um þann
háska, er af þeim stafaði. Og
sjerstaklega nú um þann voða,
er atvinnuveganna biði vegna
gengishækkunar gjaldmiðilsins.
Spásagnir þessar hafa þó hvergi
nærriræst erlendis til fulls enn þá.
En óttinn við hættuna af gengis-
sveiflunum hefir þó, meðal ann-
ars hjer á landi, valdið því, að
fram hefir komið krafa um
»stýfingu« krónunnar. Ætlast
menn þá til þess, að gengi
hennar sje fest i ákveðnu marki,
t. d. að í henni skuli framvegis
vera 70 eða 80 gullaurar. Skal
seðilkróna verða gulltrygð og
innleyst með gulli með nafn-
verði sínu, ef handhafi krefst,
eins og var fyrir styrjöldina
miklu. Og svo er í ráði að þessi
breyting, sem er í eðli sínu
myntbreyting, nái einnig til
skuldaskifta, sem eldri eru en
breytingin.(
Um þetta mál deila menn
mjög, bæði hjer á landi og er-
lendis. Þjóðmegunarfræðinga
greinir á um það og eigi siður
stjórnmálamenn og lagamenn.
Ef rjelt skyldi öllum gera, þá
yrði að rannsaka það um
hverja skuld í krónum, hversu
margra gullaura virði krónan
hafi verið, þegar skuldin varð -
til, og gjalda hana siðan eftir
þvi. Ef maður hefði tekið á
sig skuld fyrir gengisfallið, þá
ætli hann að greiða hana með
100 gullaurum hverja krónu. En
ef krónan heföi verið í t. d. 50
gullaurum, þegar skuldin varð
til, þá ætti að greiða hverja
krónu með 50 gullaurum, o. s.
frv. Það er auðsjeð, að slíkt
rjettlæti fæst ekki með stýfingu
krónunnar. Það er jafnmögu-
legt eða öllu heldur jafnómögu-
legt að framkvæma það, hvort
sem krónan er stýfð eða ekki.
Þetta rjettlætisverk er ófram-
kvæinanlegt þegar af þeirri á-
stæðu, að afaroft er allskostar
ómögulegt að segja um það, hve-
nær skuld varð til. Ef A. hefir
t. d. haft áframhaldandi hlaupa-
reikningsviðskifti eða innláns-
bókarviðskifti við banka eða
sparisjóð siðan 1914, og tekur út
og lcggur inn á vixl og svo á
hann í árslok 1925 inni kr.
1000, er hann tekur þá út. Með
hversu mörgum gullaurum á
þá að greiða þessar 1000 kr.?
Eða A hefir keypt íslenskt rík-
isskuldabrjef meðan seðilkrónan
slóð í guliverði, en selur
það til handhafa, þegar hún
er í 50 gullaurum. Þegar
brjefið er dregið út, þá fram-
visar hinn nýi eigandi þvi, en
það stendur ekkert um það,
að hann hafi ekki keypt fyrir