Vörður - 14.11.1925, Blaðsíða 1

t
Útgefandi: Miðstjórn íhaldsflokksins.
III. ár.
Reykjavik 1 4. nóv. 1925.
47. blað.
Flokkaskiftingin
Eftir Jön Þorláksson.
I.
í síðasta Ibl. »Tímans« ritar
Jónas alþrn. frá Hrillu langa
grein um »Stjettasamtök og
landsmálastefnur«. Ritstj. Varð-
ar hefir mælst til þess að jeg
ritaði nokkur orð um afstöðu
llokkanna, svo sem til andsvara
þessari grein Jónasar. Jeg hefi
ekki viljað skorast með öllu
undan þessu, en tek þó fram,
að mjer linst umrædd grein hr.
J. J. æði ómerkileg og í raun-
inni ekki fremur svaraverð en
flest önnur blaðaskrif hans.
Til þess að unna J. J. sann-
mælis skal jeg þó strax gela
þess, að ein smellin setning er
í grein hans. Hann segir um
Sjálfstæðisflokkinn núverandi:
»En liann er aðeins efstu tind-
ar af solcknu meginlandk. Með
þessari stuttu samlíkingu er
gefin skýr mynd af einstæðings-
skap foriugjanna, sem höf. hefir
viljað lýsa, og um leið veitt vel-
vildarfull viðurkenning á því,
hvað flokkurinn hafi verið áður
fyr. En mpðfæddur lausalopahált-
ur í hugsun höfundarins leyfir
honum ekki að láta þessa sam-
líkingu njóla sín, því að i næstu
linunum þurkar hann þessa
mynd út, og setur aðra marg-
þvælda í staðinn, meginlandið
sokkna verður að skútu og hæsti
tindurinn að skipstjóra á henni.
I meginmáli greinar sinnar
leitast höf. við að sýna fram á
að þeir þrír flokkar, sem nú
liaíi fylgi hjá kjósendum lands-
ins (íhalds-, Framsóknar- og
Alþýðuflokkurinn) sjeu »allir í
insta eöli sínu stjettaflokkar«.
Hann kannast þó við það að
íhaldsflokkurinn telji sig ekki
stjettarílokk, en sjálfur þykist
liann finna þar þrjár tegundir
mannfólks, nefuilega 1. Emb-
ætlismenn og starfsmenn lands-
ins, 2. kaupmenn og 3. togara-
eigendur og stærri útvegsmenn.
Þessar þrjár »stjettarfylkingar«
segir hanu, að haíi runnið sam-
an og myndað íhaldsflokkinn.
IJó getur hann þess, að »uokkrir
bændur« fylgi einnig íhalds-
ílokknum. Næstan telur hanu
Alþýðullokkinn, er sje stjettar-
flokkur verkamanna í bæjun-
um, »hagsmunasamband« þeirra,
er hann nefnir svo. Og síðast
telur hann Framsóknarflokkinn,
stéttai flokk bænda. Þó finnur hann
þær veilur á þessu hjartabarni
sínu, að í þeim llokki er bara
hinn »þroskaðasti hluti bænd-
anna«, en »allmargir« þeirra
»átta sig ekki á málinu eða eru
of lílilsigldir til að þora að vera
með sínum stjetlarbræðrum«.
En ofurlitla bót í böli finnur
höf. þó í því, að nokkrir »mið-
stjeltarmenn« í bæjunum bæti
flokknum upp fylgisleysi bænd-
anna.
Eins og vænta mátti er það
ekki bændastjettin ein, sem
verður fyrir lítilsvirðandi og
niðrandi ummælum höfundar-
ins. Starfsmenn hins opinbera,
kaupmenn og útgerðarmenn fá
hver silt, höf. slær ólæpt á
gamla slrengi lortrygni og úlf-
úðar gegn þessum nauðsynlegu
og nytsömu borgurum þjóðfje-
lagsins. Eina stjettin, sem hann
ininnist á í greininni án þess
að bera hana neinum illmæl-
um (fyrir utan þessa fáu »mið-
stjeltarmenn« sína), er verka-
mannastjetlin í bæjunum. Sýnir
höf. þar enn á ný hvar hugur
hans sjálfs og hjarta eiga heima-
land, og er ekkert aðfinsluvert í
því, en hitl er lítilmannlegt af
honum, að afneita kærleikum
sínum á Alþýðuflokknum hve-
nær sem á þá er minst opin-
berlega, eins og hann gerði nú
siðast á Borgarnesfundinum.
Niðurstaða höf. er sú, að sljett-
arhagsmunir einir saman eigi
að ráða skiftingu mannaí stjórn-
málaflokka. Lítið vanti á að
þetta sje orðið svona, bæjar-
mennirnir sjeu búnir að skifta
sjer, verkamennirnir i Alþýðu-
llokkinn, hinir í íhaldsflokkinn.
Að eins eitt sýnist honum vera
ógert; hann segir: »Nú er svo
komið, að stjórnmálabaráttan í
landinu er háð um þann liluta
bœndasijetlarinnar, sem jram
að þessu hefir eklci liafl rækt
til sinnar stjeilar, eða skilning
á stranmum samlíðarinnara!
II.
Mikill ertu munurl
Meöan Heimastjórnarflokkur-
inn og Sjálfstæðisflokkurinn
deildu kappi í landsmálum hjer,
bygðist flokkaskiftingin eingöngu
á mismunaudi skoðunum um
málefni, er vörðuðu heill al-
þjóðar. Fram til síðustu ára
hefir það verið talið öldungis
sjálfsagt, að flokkaskiftingin ætti
að byggjast á mismunandi skoð-
unum um slik þjóðmálefni, og
að óleyfilegt væri að byggja
hana á nokkru öðru. Baráttan
hefir verið um málefni og skoð-
anir. Vopnin hafa frá báðum
hliðum verið rökscmdir, sem
áttu erindi til allra landsmanna
jafnt. Sigrar flokkanna vorusigr-
ar skoðana þeirra. Markmiðið
var sameiginlegt, heill alþjóðar.
Þess vegna áttu þessir flokkar
engin ágreiningsefni eftir, þegar
setlu marki var náð. Ný flokka-
skifling hlaut að koma. Bænda-
sljett landsins hefir fram á þenn-
an dag liaft pólilíska valdið í
sínum höndum, sakir fjölmennis
og fornrar aðstöðu. Landinu
befir nú i hálfa öld farnast vel
að liandleiðslu þessa valds. Hjá
bændastjettinni inátti því búast
við pólitískri reynslu og þar af
leiðandi þroska öðrum stjetlum
framar. Ress mátti fastlega vænta
að hún síst allra stjetta misti
sjónar á sjálfsögðu marki flokka-
skiftingar og stjórnmálalífs, heill
alþjóðar. Það var afsakanlegra
þótt nýmynduð sljett, eins og t.
d. verkmannastjett bæjanna,
misti sjónar á markinu um
stund vegna þroskaleysis í stjórn-
málum.
En þó er nú svo komið, að
flokksforingi, sem telur sig fyr-
irsvarsmann bændastjettarinnar,
kveður upp úr með það, að
þjóðin eigi að skiftast í stjórn-
málaflok'ka eftir atvinnugreinum
eingöngu, og stjórnmálalífið eigi
að verða hagsmunareiptog milli
þessara »stjetla«, ekkert annað.
Um heill alþjóðar á enginn að
sinna. Að dæmi barna þeirra,
er svo mæla sein vilja, heldur
hann því svo fram, að þessi
skifting sje nú þegar á komin,
svo að ekki vanti annað á en
að leiðbeina nokkrum »lítil-
sigldum«, ræktarsnauðuin og
skilningsskorlandi bændum um
það, hvar borgi sig best fyrir
þá að skipa sjer í flokk. þetta
er ekki rödd þeirrar bænda-
stjettar, sem ráðið hefir málum
landsins undanfarnar aldir, ým-
ist ein eða í þófi við erlent
vald. Rað er hjáróma lödd só-
síalistans, sem bergmálar er-
lent hatursóp undirokaðs náma-
og verksmiðjulýðs, er aldrei var
til í þessu landi.
III.
Það er ekki mitt að bregða
skildi fyrir Framsóknarflokkinn.
Og þegar foringi flokksins segir
að hann sje og eigi að verða
áfrain stjettarhagsmunaflokkur,
verða menn víst að taka það
trúanlegt, En ekki munu feður
hans og fyrstu fóstrar hafa
ætlað honum svona óvirðnlegan
sess. Uin það leyli, sem saintök
þau gerðust, er Framsóknar-
ilokkurinn óx upp úr, var til
hjer þingílokkur, sem hjet
»Bændaflokkurinn«. — Nafnið
sagði til um stefnuna, hún var
sú sama sem J. J. eignar
Framsóknarflokknum nú. En
frumherjar Framsóknarflokksins
gengu til sinna fyrstu kosninga
í fullri andstöðu við »Bæuda-
flokkinn«, sjerhagsmunaflokk
bændastjettarinnar. »Bændafl.«
fjekk skjótan dauðdaga, bænda-
stjettin vildi skiftast í flokka
eftir mismunandi skoðunnm á
velferðarmálum alþjóöar, og
ekki eftir neinu öðru. Nýja
flokknum var geíið »Fram-
sóltnar« nafnið og feykilöng
stefnuslcrá, sem gleymd er öll-
um fyrir löngu. Hvorki nafnið
nje stefnuskráin bendir til ó-
virðingarsætis þess, sem J. J.
ætlar flokknuin nú.
Svo var flokknum komið í
fóstur til þeirra Tímaritstjór-
anna, Tryggva og Jónasar. Þeir
hafa verið fyrirsvarsmenn flokks-
ins síðan. Og þeim hefir tekist
framúrskarandi vel að sýna
hver hætta landi og þjóð, öll-
urn stjettum jafnt, er af því
búin, ef heill alþjóðar er um-
hirðulaust fyrir borð borin í
þjóðmálum, en stjettarhagsmun-
um veifað, þessu framferði til
afsökunar. Rúmið leyfir ekki
að nefna nema fá af mörgum
dæmum þessu til sönnunar, og
hvert i sem fæstuin orðum.
1 vatnamálunum var svo
komið 1918, að erlendir spá-
kaupmenn höfðu náð undir sig
svo að segja öllum nýtilegum
fallvötnum til stórvirkjunar hjer
á landi. En þeir höfðu auðvit-
að ekki öðlast annan eða meiri
rjett yfir þeim, en landeigendur
höfðu áður átt og gelað selt
þeim. Meiri hluti fossanefndar
vildi nú ganga svo frá nýrri
löggjöf um þetta, að rjettur út-
lendinganna yrði síst meiri en
áður var hann. Ástæða þeirra
var umhyggja fyrir velferð al-
þjóðar, sú, að þegar landsmenn
verða þess umkomnii að veita
ljósi, hita'og afli úr fallvötnun-
um um bygðir landsins, þá
verða þeir að kaupa aftur úr
höndum útlendinganua þann
rjett til vatnsins, sem þeir hafa
öðlast. Því rikari sem sá rjelt-
ur er gerður með löggjöfinni,
því erfiöari verður aðstaða lands-
manna í framtíðinrii til að veita
sjer umræddar lífsnauðsynjar.
En Tímaritstjórarnir og Sveinn
í Firði lögðust á sveifina með
útlendingunum. Þeir vildu auka
rjett þeirra yfir vatninu svo
mjög, að ríkari juði en í nokkru
öðru landi veraldar. Þeir sveip-
uðu sjer skálkaskjól úr þeim
sjerhagsmunum »bændastjettar-
innar«, að einhverjir landeig-
endur kynnu enn þá að eiga
óseld fallvötn, og þeir gætu
sennilega fengið nokkrum krón-
um meira fyrir þau frá útlend-
ingunum, ef rjettur þeirra væri
aukinn. Það þurfti ekki nema
þriggja stunda umræður i Nd.
með skýringum fráokkur Bjarna
Jónssyni, tíl þess að álta alla
þingmenn deildarinnar, að und-
anteknum Sveini í Firði, og
einum ónefndum, ef jeg man
rjetl, á því, að lieill alþjóðar álti
að ráða, og hana ljetu þeir slýra
hönd sinni þegar samþykt var
höfuðtillaga okkar B. J. í rnál-
inu. í Ed. varð Jónas ámóta fá-
liðaður. Ef Sveinn og Tímarit-
stjórarnir hefðu fengið að ráða,
væri frumburðarrjeltur íslend-
inga til fallvatnanna í þeirra eig-
in landi nú að fullu og öllu
útlendingum í hendur seldur.
Verndun fiskiveiðarjetlinda
landsmanna hefir frá þvíámið-
öldum verið eitt af mestu vel-
ferðarmálum þjóðarinnar. Það
hefir löngum verið tíska að
hallmæla Danastjórn fyrir með-
ferð okkar mála á umliðnum
öldum, en í þessu efni hefir
hún staðið vel á verði fyrir
okkur. Hún hefir ávalt bannað
þegnum erlendra ríkja fiskiveið-
ar í landhelgi, oft fiskveiðar á
fjörðum og flóum, sem eru svo
víðir að þeir njóta ekki friðun-
ar nú. Hún hefir alloft látið
verja landhelgina með herskip-
um. Hún hefir margsinnis synj-
að umsóknum voldugra og vin-
samlegra ríkja um leyfi til að
hafa fiskverkunarstöðvar álandi
hjer. Hún hefir með árvekni
brýnt fyrir íslenskum yfirvöld-
um að útlendingum væri jafn
óheimilt að verka og hagnýta
afla í landhelgi eða á höfnum
ínni, sem að veiða í landhelg-
inni. Núverandi sendiráðsfor-
stjóri vor i Khöfn, J. Krabbe,
hefir meðal annars sagtmjer, að
þegar hann kom sem aðstoðar-
maður í íslensku deild dóms-
málaráðuneytisins danska fyrir
mannsaldri síðan, þá hafi það
verið meðal sinna fyrstu verka
að afgreiða áminningarum þetta
til stjórnarvalda hjer heima.
Þarf ekki að lýsa því, að þess-
ari aðgæslu eigum vjer það að
þakka, að landið var ekki orð-
ið fiskiver útlendinga áður en
þjóðin vaknaði aftur til með-
vitundar um tungu sína, þjóð-
erni og sjálfsstjórnarrjett.
Engin stjórn og enginn stjórn-
málafiokkur hafði viljað Ijá sig
til að bera fyrir borð heill al-
þjóðar i þessu velferðarmáli frá
upphafi landsins bygðar og til
ársins 1922. Þá hlupu þeir upp
Tímaritstjórarnir og buðu Norð-
mönnum upp á friðindin. Þeir
áttu að vita og vissu óefað, að
flestum ríkjum Norðurálfunnar
var með samningum trygt hvað
eina, sem eitt ríki fengi afþess-
háttar ívilnunum. Aftur var of-
in skikkja úr »stjettarhagsmun-
um bænda« til að skýlaskömm-
inni. Norðmenn höfðu svo að
segja| i ógáti, í sambandi við
aðrar breytingar á tollalöggjöf
sinni, hækkað óeðlilega mikið
tollinn á ísl. saltkjöti. Fyrir
þetta þótti Tryggva og Jónasi
sjálfsagt að bjóða afsal þeim til
handa — og þar með alment
afsal — á fiskiveiðarjettindum
landsins. Þessu afstýrðu þeir
menn á þingi, sem meta meir
alþjóðarheill en nokkra stjeltar-
hagsmuni. En hugsum okkur
að Framsóknarforkólfarnir hefðu
fengið sínu framgengt. Þá væri
Noröurland nú þegar orðið ver-
stöð norskra og sænskra síld-
veiðimanna, ogallarhafnirsunn-
anlands og vestan orðnar að
veiðistöðvum breskra, þýskra,
frakkneskra, hollenskra og í-
talskra togara. Ætli það væri
ekki farið að fækka fólkið á ein-
hverjum sveitabænum áður en
allur sá floti fengi nógþjónustu-