Vörður - 27.02.1926, Blaðsíða 1

Ritstjóri og ábyrgð-
- armaður' \_
Kristján A(t>érf$Öti
'T#ngötu\jti..'
Afgreiðslu- og inn-
vheimtumaður *
Ásgeir Magnússon
' kenmríf
TJtg-of liMcli : JVIiÖst jóni ílialdæflokljtsius.
IV. ár.
Reykjavík 27. febr. 1926
9. blað.
Nýi sáttmáli.
Bók Sigarðar Þórðarsonar »Nýi
sáttmáli« varð útseld og gat sjer
landsfrægö á fáum vikum. AUir
virðast vera sammála um, að
þakka höf. ritið, nema þeir menn
einir, sem harðast verða fyrir
árásum hans. 1*0 að sumar kenn-
ingar haps eigi eflaust lítið eða
ekkert fylgi með þjóðinni, og þó
að menn kunni að greina á um
einstök atriði i ádeilu hans, þá
dylst fæstum, að ritið er verk al-
varlega hugsandi heiðursmanns
•ög drengskaparmanns, ágætt að
djörfung og gáfulegri ihugun á
þvi, sem fram fer í opinberu lífi
hjer á landi. Auk þess er það
vel ritað, stillinn skýr, gagnorð-
ur, viða skemtilegur, alstaðar
yandaður og slerkur.
Sigurður Þórðarson kemur
viða við og ber að vona að orð
bans yeki meira en stundarat-
iygli, leiði til aukinnar hugsun-
ar um ýms vandamál hins unga
itslenska ríkis. Ekkert viðlit er
að vikja i stuttri blaðagrein að
¦öllum þeim mörgu úrlausnar-
einmn, sem S. Þ. ræðir i bók
sinni. Að þessu sinni skal að
eins minst á höfuðefni hennar,
en það greinist í tvo þætti —
hugleiðingar um sjálfstæði Is-
lands og ódeila á stjórnarfar og
rjettarfar i landinu.
5. Þ. heldur því fram, að ó-
viturlegt hafi verið að gera Is-
iand að sjálfstæðu ríki, þjóðin
sje of vanmáttug og mannval
hennar of lltið til þess að vjer
getnm með sóma borið það heiti.
Honum virðist sem Isjendingum
hefði verið nær að snúa sjer
fyrst af alhug að hinum van-
ræktu þjóðarverkefnum sínum,
ræktun landsins og efling þjóð-
legrar menningar, en að »tylla
sjer á tá og látast vera« það
sem vjer ekki erum og getum
ekki verið, nefnilega fullvalda
bjóð.
Enda þótt virða beri þá megin-
hugsun S. Þ., að viðurkenning
fullveldis lslands megi ekki glepja
oss frá rjettum skilningi á því,
hve stórlega er enn ábótavant
nienningar- og efnahagsástandi
þjóðarinnar, þá fá víst fæstir
skilið, að fullveldisviðurkenn-
ingin leggi neina steina i fram-
farabraut þjóðarinnar. Þær mis-
fellur i stjórnarfari voru, sem S.
Þ. gerir að umtalsefni, stafa á
engan hátt af þvi, að Isiand gerð-
ist fullvalda ríki. — Þótt stjórn-
skipulag vort og staða til Dan-
merkur hefði haldist óbreytt frá
því vjer fengum heimastjórn og
fram á þennan dag, þá benda
engin rök til þess, að innan-
iandsmálum vorum hefði' verið
betur ráðið eftir 1918, en raun
hefir á orðið. Það virðist þvert
á móti auðsýnt, að áhugi og
starfskraftar þjóðarinnaf hljóti
frekar að hafa beinst af alhag
að viðreisnarstarfinu ettir að endi
var bundinn á hina löngu deilu
um sambandsmálið.
Hins vegar hefir álit þjóðar-
iunar út á við áreiðanlega fremur
vaxið en hitt, eftir að vjersigr-
uðum i sjálfstæðismálinu. Það
er meðal annars augljóst af þvi,
hve mjög hefir breyst tónninn í
dönskum blaðaskrifum um ís-
land, siðan fullveldi þess var
viðurkent.
Það er gagnslaust að segja við
25 ára gamlan mann, að hann
kunni ekki að fara með kosn-
ingarrjett sinn og ámæla honum
fyrir, að hann hafi ekki haldið á-
fram að vera tvítugur. Og það
er jafu gagnslaust að ámæla ts-
lendingum fyrir, að nafa tekið
við fullveldi sínu — þroski og
metnaður þjóðarínnar kröfðust
þess, að oss væri ekki lengur
gagnvart umheiminum skipað á
bekk með negrunum á vestur-
indversku eyjunum og skræl-
ingjunum i Grænlandi, sem
danskri hjálendu.
En þó að jeg sje ósamdóma
skoðunum S. Þ. á fullveldinu,
þá sje jeg ekki að þær geti gefið
tilefni til harðra árása á hann.
Þær eru ekki líklegar til að
hafa nein áhrif, hvorki inn á
við nje út á við. Sigurður Egg-
erz bregður honum um landráð.
Slikt tal nær auðvitað engri átt
og það þvi síður sem alt ritið
ber fagran vott um sterka ætt-
jarðarást — skrumlausa, fagur-
galalausa og alvöruþrungna til-
finningu fyrir sóma og heill ts-
Iand.i', órólega og krófuharða
þrá eftir siðferðislegri og menn-
ingarlegri framför hins íslenska
þjóðfjelags.
Meginkafli »Nýja sáttinála«
(nálega 2/» hlutar bókarinnar) er
óvægin og rækilega rökstudd á-
deila á ásælni flokkanna og
sjerstaklega einstakra þingmanna
og ráðherra i fje ríkissjóðs, á
ýmislegt sleifaralag, einbeitnis-
og dugnaöarfeysi, sem átt hefir
sjer stað á sfðari árum i stjórn-
arfari og riettarfari hjer á iandi.
Sumt í þessum kafla kann að
virðast ór]ettmælt, annað smá-
vægilegt, eða reist á úreltum
skoðunum, en of langt mál yrði
að fara hjer út í einstök atriði,
enda ástæðulaust. Engum óhlut-
drægum heilbrigðum manni get-
ur blandast hugur um, að S. Þ.
gerir hjer makleg skil mörgu
hneykslismáli og margvíslegum
ósóma, að ádeila hans i heild
sinni er aðdáunarverð að rjett-
sýni og þori, þungvæg að efni
og hin alvarlegasta áminning
til forráðamanna þjóðarinnar
í framtiðinni.
En svo traustum fótum sem
ummæli S. I\ flest standa, er
að einstökum tilfellum lúta, þá
keyra öfgar hans og bölsýni
víða úr hófi, þegar hann talar
alment, t. d. um spillingu Al-
þingis. Hann Virðist halda þvi
fram, að þingmenn aleggist á eitt
um að gæða á þvi (þ. e. fje
ríkissjóðs,) sjer, vandamönnum
sínum, vinum, kunningjum,
skjólstæðingum og kjördæmum.a
Hvað sem liður kappi þing-
manna á að útvega kjördæmum
sinum fjárveitingar, þá er hitt
víst, að þeir þingmenn, sem hafa
hagnast af þingsetu sinni, eru
og hafa alla tíð verið undan-
tekningar.
Hið besta í riti S. Þ. er ádeila
hans á meinleysi og roluskap
þings, stjórnar og blaða, þegar
um afbrot og hneyksli er að
ræða. Hlifnin og þagnargildið
um vítaverða framkomu manna
i opinberu lifi þróast hjer í
»landi kunningsskaparins« og
láta mönnum haldast uppi
ámælalaust alskonar ósvinnu
og jafnvel óheiðarleik. l'að er
mannlegur breyskleiki að skirr-
ast við að leika þá menn hart,
sem manni er persónulega vel
til, en í skjóli þessa breyskleika
þrífst ýmiskonar óhæfa, frið-
helg og óáreitt.
Sigurður Þórðarson hefir kosið
að standa utan við flokkadeilur
og ihuga fyrirbrigðin i þjóðlifi
voru af hlutleysi og réttsýni.
Hann hefir sjeð að eitt af
meginmeinum vors opinbera
lífs er vægðin og einurðarleysið
i »landi kunningsskaparins,«
skorturinn á sterkum og ber-
söglum raustum, sem trúnaðar-
mönnum þjóðarinnar stæði ótti
af. Honum hefir sviðið í augum
hve margvislega ósvinnu var
hægt að fremja hjer á landi án
þess nokkur hreyfði andmælum—
og hann hefir varpað frá sjer
öllu miskunsemdar-tilliti til
einstáklinga og flokka óg skrifað
bók, sem hlýtur að styrkja
ábyrgðartilfinning þjóðarfulltrú-
anna, og leiða til þess, að menn
treysti síður bjer eftir en hingað
til á sljóleikann og kunnings-
skapar-samábyrgðina.
Fyrir þetta á hann skilið
þökk og virðingu íslensku
þjóðarinnar.
K. A.
Gríska lýðveldið.
Siðan Grikkland eftir ófriðinn
gerðist lýðveldi hefir stjórnarfariö
löngum verið i mesta ólagi, hver'
hendin upp á móti annari, stjórn-
irnar skammlífar og þingið úrræða-
lítið og athafnalítið. Loks fór eins
þar og í ítalíu, þingræöiö var smám
saman afnumið af hervaldinu með
Pangalos general í broddi fylking-
ar. Hann rauí' þing i september
siðastliðnum og lýsti þvi svo yfir
um nýárið, að hann ætlaði sjer að
stjórna landinu einn fyrst um sinn,
með aðstoð hersins, frelsa það út
úr fjárhagsógöngum og hefja vald
þess og virðingu að nýju. Nýjum
kosningum frestaði hann um óá-
kveðinn tima.
Síðustu fregnir herma að völd
Pangalos sjeu ótraustari miklu en hann hafi haldið og hyggist hann nú
að leysa vandræðin með þvi að gera Grikkland að konungdæmi að nýju
og lyfta á veldisstól Andreas prinsi, yngra bróður Konstantíns fyrv. kon-
nngs. Kn mjög er talið vafasamt að griska þjóðin fallist á þessa ráðstöfun,
og ekki óliklegt að nágrannaþjóðirnar, Bulgaria og Tyrkland, hreyfi mót-
mælum. Stórveldin hafa vakandi auga á stjórnmálahorfunum i Grikklandi,
enda alment búist við stórtíðindum þaðan á næstunni.
Andreas prins.
Dómenda-
feekkiinin.
Eftir
Bjðrn í'órðarson.
Bankamálanefndin. Meiri hluti
hennar, Sveinn Björnsson, Magn-
ús Jónsson, Jónas Jónsson og
Ásgeir Ásgeirsson, hefir gefið út
álit sitt, og er það allmikið rit.
Leggur hún til að Landsbank-
inn verði gerður að seðlabanka
og starfi í þrem deildum, banka-
deild, sparisjóðsdeild og veð-
deild. Frá miníti hlutanum,
Benedikt Sveinssgni, mun bráð-
lega von á áliti.
Framh.
Pað má fullyrða það, aðeng-
inn þeirra manna, sem á síð-
asta þingi gaf þvi atkvæði sitt, að
dómendnm vaeri fækkað i hæsta-
rjetti, hefði gert það, ef hann
hefði ekki talið það hættulítið
rjettarfari voru. En eftirþvísem
fram leið þingið, og siðan, hefir
þeim stöðugt fjólgað, sem telja
þetta hin ískyggilegustu rjettar-
spjöll, sem brýn nauðsyn ber
til að sporna við, svo að þjóð
vor hljóti ekki af þvi tjón og
vansa. Og allsherjarnefnd Nd.
hafði opin augun fyrir þessari
hættu. En hún hyggur að bjarga
megi málinu með miðdómstigi
enda komi lögin ekki til fram-
kvæmda fyr en það er stofnað.
Nefndin skoraði því einróma á
stjórnina að undirbúa til næsta
þings stofnun þessa miðdóm-
stigs, þó án tilfinnanlegra út-
gjalda fyrir ríkissjóð, Mjer er
ekki kunnugt um, hvernig stjórn-
in hefir vikist við þessu, eða
hvað hún ætlast fyrir um það.
Hugmynd þessi um miðdóm-
stig var borin fram og talið
ýmislegt til gildis af hæstarjett-
ardómara Lárusi H. Hjavnason
í ritgerð í Andvara 1922. Er því að
vænta, að fyrir allsherjarnefnd-
inni hafi vakað eitthvað líkí og
þar er greint. En tillagi hæsta-
rjettardómarans virðist alls ekki
borin fram í þeim tilgangi að
spara rikissjóði fje, því að hann
segir að eins, að þrem dómstig-
um mætti koma á »með sömu
framlögum úr rikissjóði og nú
til 2 dómstiga, og jafnvel fyrir
minna«. Eu sá einasti tilgangur
þingsins með breytingunni, og
allsherjarn. Nd. líka, var að
spara, svo það má ætla, að
nefndin hafi ekki til nokkurrar
hlitar hugleitt það, hversu sam-
ræma mátti hugmynd hennar
um miðdómstig við sparnaðar-
áform þingsins. Hrj.d. L. H. B.
telur miðdómstig leiða tilsparn-
aðar á öðru sviði. Hann hygg-
ur með því bætt úr þeim höf-
uðbresti, sem hann telur hafa
verið á hæstarjettarlögunum, dýr-
leika málflutningsins, og þar að
anki fáist með miðstigi stórnm
aukin von um örugga og vand-
aða úrlansn mála á æðsta dóm-
stiginu, i hæstarjetti, sem hann
telur þá nægilega vel skipaðan
með 3 dómendum.
Ef það er nú svo, að með
miðdómstigi megi ávinna þetta
þrent, sem allsherjarn. annars-
vegar og hrj.d. L. H. B. hins-
vegar gera ráð fyrir, sparnað
fyrir rikissjóð og málsaðilja og
að auki tryggari og vandaðri
úrlausn mála Í3jamannahæsta-
rjetti en nú á sjer stað í fimt-
ardóminum, má telja líklegt að
þing og stjórn hverfi að þessu
ráði áður en langt nm líður.
Það er nauðsynlegt að athnga
þessa lausn málsins dálitið nán-
ara.
Sparnaður rikissjóðs af döni-
endafækkuninni nemur á sinum
tima 16—20 þús. kr. á ári.
Hversu má nú kosta miðdóm-
stól af þessari uppbæð, en þó
spara af henni verulega fúlgu.
Allsherjarn. Nd. hefir hugsað
sjer það. Ekki verður 3 yfir-
dómurum launað af upphæð-
inni, til þess hrekkur hún ckki.
Tveimur dómurum má launa af
henni eins og nú, en þá er hún
uppurin, og sparnaðurinn eng-
inn. Ef hann á að verða nokk-
ur, má kostnaður ríkissjóðs við
miðdómstólinn tæplega nema
meira en svarar launum eins
dómara og nefndin hefir ekki
getað hugsað sjer, að þessilaun
væru verulega lægri en laun
hæstarjettardómara nú. Nefndin
hugsar sjev miðdómstigið sett í
samband við bæjarfógetaem-