Vörður - 20.03.1926, Page 1
IV. ár»
Járnbrauíarmálið.
1 2. blað.
^tjórnar^liifti í IVoregi,
Eftir síðustu kosuingar í Noregi, haustið 1924, myudaði ráðuneyli
foringi vinstri manna, Mowinkel útgerðarmaður frá Bergen, stórsýun
maður og gáfaður og höfðingi liinn mesti. Hefir stjórn hans ekki stuðst
við neinn fastan meirihluta i ping-
inu, en andstæðingar hennar sætt
sig við hana, sakir pess að ráðu-
neytið var skipað nýtum mönnum
og ekki horfur á, að breytl yrði
um til batnaðar.
En 27. febr. greiddu Hægrimenn
(54 að tölu) og Bændaflokkurinn
(22 þingmenn) atkvæði með van-
trausti á stjórnina og komst hún
þannig í tveggja atkvæða minni
hluta í þinginu (norska Stórþingið
telur 150 þingmenn). Sagði stjórnin
þegar af sjer.
Nokkrir örðugleikar urðu á
myndun nýrrar stjórnar. Hægri-
menn og Bændaflokkurinn höfðu
hvorir um sig greitt stjórninni van-
traust af mjög ólíkum ástæðum, og
eru ósammála í ýmsum höfuðmál-
um t. d. bannmálinu, sem líkur eru
á að verði lagt undir þjóðaratkvæði
í okt. í haust.
Blaðið Tidens Tegn barðist fyrir því, að Friðþjófi'Nansen yrði falið
að mynda utanflokkastjórn, sem tæki þá stefnu, að vinna að viðreisn
fjárliagsins, en láta önnur deilumál bíða úrslita í bili. Birti blaðið áskor-
un þessa efnis, undirritaða af allmörgum atkvæðamönnum i viðskiftalif-
inu og ennfremur mentamönnum og menningarfrömuðum, t. d. skáldinu
Johan Bojer, málaranum Erik Werenskjold, Björn Björnson forstjóra
Pjóðleikhússins o. fl.
Pessi tillaga fjekk þó ekki nægan styrk i þinginu og fór svo að Lykke,
foringi hægrimanna, myndaði hina nýju stjórn með fylgi Bændaílokksins.
Pö þykir mjög tvisýnl að það muni reynast örugt til langframa.
Stjórnin hefur látið prenta og
útbýla á Alþingi Framhalds-
skýrslu um járnbrautarmálið eftir
Geir G. Zoéga vegamálastjóra,
þar sem hann lýsir þeirri niður-
stöðu af rannsóknunv sinum, að
hann telji heppilegast og rjettast
að fullnægja með járnbrautþörf
suðurláglendisins fyrir bættar
samgöngur.
1923 gerði norskur verkfræð-
ingur, Sverre Möller, áætlun urn
kostnað vift járnbrautar-
lagningn austnr,
en síðan hefur verðlag breyst
til inuna. Pegar vegamála-
stjóri dvaldi i Noregi síðast-
liðið haust, eudurskoðuðu þeir
Sv. M. kostnaðaráætlunina og
samræmdu hana núverandi verð-
lagi. Telst nú svo til, að
stofnkostnaður járnbraular að
Öifusá, sem fullgerð sé á 3 ár-
um verði:
6,250,000 kr.
en ef brautin nær austur fyrir
Ölfusá:
6,475,000 kr.
í*á hefur Sv. M. einnig endur-
skoðað áætlun sína um
reksturskostnað
járnbrautarinnar. Samkvæmt því
verður tekjuafgangur upp í vexti
Hrammur léQSskipulagsins
í Breilanái,
Á Ijenstímabilinu voru peDÍng-
í*r ekki gjaldmiðill sem nú á
tímum, og þá varð að bjargast
öðru vísi. Höfðingiun galt ridd-
urunum með því að halda þá
á búgarði sinum, eða ljeði þeim
land. Þeir voru því kallaðir
Uensmenn. En höfðingjarnir urðu
líka sjálfir ljensmenn. Konung-
urinn ljeði höfðingjanum land
og skyldi þar í móti kotna, að
hann kæmi til móts við hann
með föruneyti sínu, ef á þurfli
að halda. Peir voru lendir menn
konungs eða ljensmenn, og þeir
guldu eftir landið í hermensku,
aWeg eins og riddarar höfðingj-
anUm. Þeir höfðu sinn her-
mehskutíma, alveg eins og hjá-
Ieigumenn sína skylduvinnudaga
bjá heimabóndanum. Sjálfir Ijeðu
þeir öðrum land, en það kæmi
í móti, að þeir væri við búnir
með sig og hest sinn, er hernað
baeri að höndum. »Petta varð
eins og stigi með mörgum rim-
Ulu frá konginum og niður eftir«.
Efstir voru þeir, er átlu allra-
mest land, hertogar og greifar.
Pa komu þeir, er ekki voru eins
háir i tigninni, en höföu þó
3C. þús. kr. áöðtu ári, en á 10. ári
308 þús. kr. — eða 5°/® af starfs-
kostnaði.
Þá er þess getið i skýrsl-
unni, að fullyrða megi að rekst-
ur brautarinnar veröi talsvert
ódýrari ef notaðir verði
mótorvagnar
að einhverju leyti í stað eimreiða.
»Mótorvagnar hafa á síðustu
árum náð talsverðri útbreiöslu,
af nálæguin löndum sjerstaklega
í Sviþjóð og Danmörku. Þeir eru
af ýmsri gerð, og notað til elds-
neytis ýmist bensín eða hrá-
olfa. Einkum hafa þeir reynst
hentugir til fóllcsflutninga, en
síður þar sem eru nriklir vöru-
flutningar. Aðal ókostur þeirra
er, að dráttarafiið upp brekkur
er frekar lílið. Með því að hjer
gælir mest fólksflutninga, en
hinsvegar brautin tiltölulega
hallamikil, má búast við að
mótorvagnar yrðu einkar hent-
ugir i sambandi við eimreiðar-
rekstur«. Von er á tillögum og
áætlunuin frá Sv, M. innan
skamins, um notkun mótor-
vagna á járnbrautinni bjer. — Um
nolknn rnfmagns
til reksturs brantinni, segir vega-
málastjóri:
undir sér ljensmenn, og loks
koma þeir, sem ekki höfðu neina
Ijensmenn, heldur að eins bænd-
ur, scm leigðu jörðina.
Meðan þessu fór fram, var
öll jarðrækt í niðurlægingu. —
Ljensmenn og leigubændur mátti
reka frá jörðum þeim, er þeir
höfðu að Ijeni, hvenær sem her-
toganum eða greifanum bauð
svo við að horfa. Peir höfðu
engan leigurjett, er trygði þeim
ábúð fyrir ákveðinn tima, frem-
ur en verkast vildi. Hertoginn
og greifinn höfðu rneira vald
yfir ljensmönnum og bændum,
en konungurinn yfir þegnum
sínum. f*annig var ástandið um
óra-langan tíma, og sumstaðar
hefir það haldist fram á vora
daga og í elsta þingræðislandinu,
Bretlandi, helst það enn í dag.
Lloyd George hefir fyrir stultu
skrifað langa og athyglisverða
grein, i víðlesið blað, þar sem
hann færir sönnur á þeð, að í
Bretlandi ríki enn Ijensskipulag
miðaldanna, og Bretar séu í land-
búnaði langt á eftir öðrum
menningarþjóðum álfunnar, og
færir rök fyrir því.
Hann segir, að síðan stríðinu
rnikla lauk, hafi feikna land-
flæmi verið lögð undir plóg
í Póllandi, Rúmeníu, Tjekko-
slóvakiu og Eystrasaltslöndum,
er voru eign einstakra manna
Reykjavík 20. mars 1926.
»Hjer eru ástæður þannig, að
rafmagn gelur því aðeins kom-
ið til greina, að kostur sje á því
mjög vægu verði frá raforku-
veri, er stofnað verði til annar-
ar slarfrækslu aðallega. Veldur
þar um meslu í samanburðin-
um, að kolaeyðsla brautarinnar
verður svo tiltölulega litil, hún
er áætluð 600 smál. á 2. ári. og
svo hilt, að raforkuveitan með-
fram brautinni er mjög kostn-
aðarsöm.
Jeg get um þennan möguleika
fyrir rafvirkjun járnbrautarinuar,
með því aö ekki er óhugsandi,
að nokkur hreyfing komist á
virkjun Sogsfossanna áður langt
um líður«.
I3á fylgir áætlun um
hostnað við fullkominn akreg
að Ölfasá og bifreiðarsam-
göngur.
Er gert ráð fyrir að nota bæði
til fólks og vöruflutnÍDga stór-
ar bifieiðar, af þeirri gerð, er
aflvjelin knýr bæði fram- og
aftur-hjól, og miðað við að þess-
ar bifreiðar dragi á eftir sjer í
lest 1—2 fólks- eða vöru-vagna.
Bifreiðar og vagnar er áætlað
að kosti 500 þús. kr., stöðvar
300 þús. kr. og vegurinn 35000
þús. kr., samtais.
4,300,000 kr.
Vegamálastjóri gerir nú
samanbarð á járbbraat og
bifreiðafiatningum:
»Reksturskostnaður bifreiðanna
og voru fyrir striðið arölaus að
kalla má. Nokkrir hertogar,
greifar og ljensmenn áttu land-
flæmi þessi, en skiftu sjer lítið
af þeim.
Pað var ekki farið svona að
f Bretlandi segir L. G. Ljens-
fyrirkomulag miðaldanna sje þar
enn ráðandi, og það sje erfitt
að brjóta það á bak aftur. Jarð-
eignirnar i Bretlandi sjeu i hönd-
urn fárra manna, þótt nokkuð
hafi breyst í seinni tíð í þeim
efnum, en betur megi ef duga
skal.
Leigubændur eiga mestu ókjör-
um að sæta, segir L. G. Pað
er engu betra en á miðöldum.
Fyrsta endurminning mín, frá
því jeg fór að gefa mig við
stjórnmálum, segir hann, er í
sambandi við nokkur hundruð
bændur í Wales, eru voru reknir
frá leigujörðum sínum, er for-
feður þeirra höfðu buið á yfir
lengri tima, fyrir það eitt, að
þeir fylgdu ekki að málum við
kosningar ljensherrum sinum.
Jeg minnist einnig annars at-
viks frá sama tíma, segir L. G.
Ekkja nokkur bjó með syni
sínum á leigujörð. Sonur hennar
var grunaður um af skógrækt-
arstjóra ljensherrans, að hafa
drepið hjera í landi jarðarinnar.
Þetta þótti stórglæpur eftir Ijens-
lögum.
er áætlaður meiri en járn-
brautar og munar þar mestu um
eldsneytiseyðsluna, sem óhætt er
að telja minst tvöfalt meiri.
Annar liðurinn sem mestu mun-
ar, er gummí, sem er áætlað kr.
66800.
Út af þessu mátti ekkjan
velja eitt af tvennu, annaðhvort
að reka son sinn frá sjer, eða
flytja sjálf af jörðinni. Sonurinn
flultist til borgarinnar og kom
aldrei aftur lil baka i sveitina.
Pau eru mörg dæmin svipuð
þessu, segir L. G. Konungurinn
í Bretlandi hefir ekkert svipað
vald yfir þegnum sínum, segir
hann, ekki einu sinni í útkjálk-
um Afriku.
Það er ekki óeðlilegt, segir
L. G., að fólksstraumurinn úr
sveitunum sje að verða áhyggju-
efni fyrir bresku þjóðina. Hann
er blóðtaka fyrir landbúnaðinn.
Og af því leiðir að framleiðsla
landbúnaðarafurða er i afturför.
Bretland þarf að flytja inn megn-
ið af ncysluvörum sinum og
trjávið fyrir 400 milj. str.pd.
Landbúnaðurinn bjargaði
Frakklandi 1815, segir L. G.,
og hann bjargaði því aflur 1870
og einnig nú síðast 1918, og
því skyldi hann þá ekki geta
bjargað Bretlandi.
Hin árlega fúlga, er gengur
til styrktar atvinnulausu fólki í
Bretlandi, er 50 milj. str.pd. L.
G. segir, að helmingurinn af
þvi fjp, væri því varið til rækt-
unar landsins, mundi geta
gert margfalt gagn og dregið úr
atvinnuleysinu, sem nú sje að
aukast og verða að áhvggjueíni
Rekstrarafkoman hefir verið
áætluð þessi:
i „ .. f bifreiðar halli kr. 16700
a 1 l járnbr. hagur kr. 63000
: <n , . f bifreiðar hagur kr. 182000
A. iö. arij járnbr.------ 308000
Pegar ennfremur er tekið til-
í Bretlandi. Tala atvinnnlausra
er nú, segir L. G., 1.343.700 og
er það 12'/2#/® af verkamönnum
landsins. Sjeu tölur þessar born-
ar saman við Pýskaland, þar
sem tala atvinnulausra er 208
þúsund, eða Bandarikin, þar
sem atvinnuleysi þekkist ekki,
þá er ástandið hjer í Bretlandi,
segir L. G., með þessum sam-
anburði langt frá því að vera
glæsilegt. Svona er þá ástandið,
segir hann, í elsta þingræðis-
landi álfunnar. En til þess að
ráða bót á þvi, er það nauð-
synlegt að gera hinni uppvax-
andi kynslóð kleyft, að setjast
aðí sveitunum og fá henni land
til ræktunar. Pað er besla ráðið
til þess að draga úr alvinnu-
leysinu og til þess að skapa
lifvænleg kjör fyrir þær mörgu
þúsundir efnilegra manna, sem
ljensskipulag miðaldanna hefir
rekið úr sveitunum til borganna.
Sig. Sigurðsson
frá Kálfafelli.
Leiðrjetting. Inn í greinina »Vetr-
arbraut« í síðasta blaði hafa slæöst
ýmsar prentvillur: Aðalfyrirsögn
átti að vera Stjörnuríki, en undir-
fyrirsögn Fjölstirni. Hnattlag í öðr-
um dálki átti að vera: hnatllaga.
Talan 2000000 I þriðji dálka á að
vera: 200000, og völdum etc. i fjórða
dálki sje: af völdum. — Sumt af
þessu er leiðrjett í nokkrum hluta
upplagsins.