Vörður - 03.04.1926, Blaðsíða 1

it^
Ritstióri og ábyrgð-
• .armaðui"'
Krisiján AfÉérfsQti
'TjíngötuílS.
Afgreiðslu- og inn-
i^heimtumaður '
Ásgéir Magnússon
Jcennarij.'
XJtg-eíandl : iVIiÖfstjófm ílialclsflolílisiiis.
IV. ár.
Reykjavík 3. aprll 1926.
15. blað.
Símasamningurinn nýi.
»Til lítils hjer
en einskis þar«.
27mi7wl0.okt.i925.
Samningur sá, um lagningu
og rekstur sæsimans, sem Hann-
« Hafstein geröi við Mikla
norræna ritsímafjelagið árið
1905, var gerður til 20 ára, frá
því síminn tæki til starfa. Þessi
20 ár verða liðin 1, sept. í haust
og þess vegna fól síðasta þing
'stjórninni að leita nýrra samn-
inga um sæsimasambandið við
útlönd, og skyldu þeir samn-
ingar, sem gerðir yrðu, bornir
undir Alþingi til synjunar eða
samþyktar.
Magnús Guðmundsson atvinnu-
málaráðherra fór svo utan í
haust er leið til þess að semja
við Mikla norræna ritsimafjelag-
ið og kom aftur með samning
þann, er lagður var fyrir þing-
ið, þegar er það kom saman.
Hafa nú báðar deildir þingsins
samþykt samninginn og gengur
hann í gildi 1. sept. i haust.
Það má nýlunda teljast, að
mál er stjórnin flytur og ber
veg og vanda af, sæti engum
andmælum á Alþingi. Enginn
af srjórnarandstæðingum treysti
sjer til þess að finna neitt að
samningunum. Þetta sýnist ó-
tvíræður úrskurður um, að
samningar þessir sjeu íslandi
hagstæðir fram úr öllum von-
um. Enginn getur efast um, að
hinir þrefgjörnu og smámuna-
sömu andstæðingar stjórnarinn-
ar mundu ekki hafa talið eftir
sjer að deila 'á hana fyrir
samningana eða eitthvað í þeim,
ef þeir hefðu með nokkru móti
sjeð sjer fært. Sum af bíöðum
þeirra hðfðu brýnt það mjög
fyrir lesendum sínum, hve mik-
ilvægir þessir samningar væru
og var auðfundið, að þau biðu
þess með óþreyju að geta gert
þá að árásarefni á stjórnina.
En þeim varð ek'ki kápan úr
því klæðinu — ekkert blað hef-
ir treyst sjer til að hreyfa að-
flnnslum að samningnum.
Pað getur tæpast talist um-
talsvert, þótt Dagur á Akureyri
rjeðist á samningana, áður en
nokkur vitneskja um ákvæði
þeirra var fengin, því svo kvað
ramt að fjarstæðunum í árás-
um þessum, að ritstj. sá sjer
ekki annað fært, en gera yfir-
bót og leiðrjetta.
Enh er í fersku minni hin
mikla deila um símasamning-
ana 1905. Hjer skal enginn dóm-
ur & það lagður, hvort árásirn-
ar á þá hafi verið á rökum
bygðar eða ekki, en engum
blandast hugur um, hve óheilla-
yænlegt þaa hefði verið, ef mál-
ið hefði að þessu sinni aftur
orðið slíkt sundrungarefni sem
það þá var. Er því vert að
þakka þeim, sem að samning-
unum stóðu, giftusamlega úr-
lausn þessa máls, sem í eðli
sínu er viðkvæmt og því auð-
velt að nota það til blekk-
inga. Má í rauninni ótrú-
legt þykja, að tekist hefir að
gera samningana svo úr garði,
að jafnvelleiknir blekkingamenn
og lærðir og þaulreyndir sjón-
hverfingamenn í stjórnmálum,
skuli ekkert atriði hafa í þeim
fundið, sem gæfi þeim færi á að
sýna listir sínar. Heiðurinn af
hinum fádæma hagstæða og vel
gerða samningi ber auðvitað
fyrst og fremst Magnúsi Guð-
mundssyni, svo sannarlega sem
hann hefði orðið að standast á-
rásirnar, ef illa hefði tekist.
Ef nokkur efast um að Tim-
anum myndi hafa þótt mikið í
varið að geta ráðist á M. G. fyr-
ir samningana, þá lesi hann
ummæli blaðsins 10. okt.ihaust.
Atvinnumálaráðherra var nýfar-
inn utan. Tíminn flutti þá grein
um hina fyrirhuguðu samninga
og var niðurlag hennar á þessa
leið: »En hins er ekki að dylj-
ast, að ýmsa grunar að sannist
hið fornkveðna um ferðalanginn
þennan (c. atv.málaráðh.); »TiI
lítils hjer en einkis þar« (o: við
samningana erlendis). Þessar
voru . árnaðaróskirnar, þessi
kveðjan, þessi velvildin, þegar
ráðherrann fór utan til mikil-
vægra samninga fyrir ísland, og
er auðfundið á orðum blaðsins,
að það var þess albúið, að nota
símasamninginn til árása á M.
G., þegar hann yrði birtur. En
þegar Tíminn sá að engin leið
var að finna neitt aðsamningn-
um — þá tók hann þann kost,
að nefna hann ekki á nafn.
Enda hafði enginn við því
búist að þetta blað sýndi nokk-
urn tíma andstæðingi þá sann-
girni, að viðurkenna að hann
hefði gert góðan samning er
varðar hag ríkis og almennings.
Hjer í blaðinu hefir áður
verið skýrt frá höfuðákvæðum
simasamningsins og skulu þau
að þessu sinni ekki gerð að
umtalsefni. Rjett er þó að geta
þess, að Forberg landsímastjóri,
sem ásamt umboðsmanni Is-
lands í Kaupmannahöfn Jóni
Krabbe, átti mikinn og góðan
þátt , í samningunum, eftir því
sem atvinnumálaráðherra skýrði
frá í þinginu, hefir talist svo til,
að með hinum nýju samning-
um hafi Island hagnast um 300
þús. kr. á ári, eða um 2x/2 milj.
kr. ef samningarnir standa til
1934, eins og verða mun, ef
þeim verður ekki sagt upp.
Helmingur þessarar fjárhæðar
eða sem næst því, rennur til
símanotenda við Iækkun síma-
gjalda, en hinn helmingurinn
til rikissjóðs. Við þenna'útreikn-
ing landsimastjóra hafði Kle-
mens Jónsson, framsögum. sam-
göngumálanefndar Nd., ekkert
að athuga.
En þegar sýnt er að samn-
ingar þeir, sem atvinnumálaráð-
herra hefir útvegað, færa land-
inu miljónahagnað, hvað verð-
ur þá úr hrakspám þeim, er
Tíminn sendi í kjölfar hans þeg-
ar hann fór utan í haust?
Blaðið hefir áreiðanlega ekki
meiri heiður af þeim, en af flest-
um fyrri tilraunum sinum að
hnekkja trausti þjóðarinnar á
Magnúsi Guðmundssyni.
Henry Ford
og verkamenn hans.
Fyrirlestnr eftir Stgr. Matthfasson.
Meðan jeg dvaldi vestan hafs,
átti jeg einu sinni tal við auð-
Henry Ford.
ugan verksmiðjustjóra í Banda-
ríkjunum. Hann var að segja
mjer frá þvi, hvehátt verkakaup
hann borgaði fólki sínu. T. d.
höfðu sumar stúlkurnar alt að
50 dala kaup á viku og gátu
þess vegna gengið til fara eins
og drotningar i fristundum sín-
um. Hann sagði mjer, að gald-
urinn við að halda fólkinu á-
nægðu 1 vistinni, væri að gjalda
nógu hátt kaup. Og þess vegna
væru einlæg verkföll austur í
Evrópu, að kaupið væri stöð-
ugt skorið við nögl. Jeg leyfði
ínjer að draga í vafa að þeim
lánaðist lengi auðmönnunum
vestra, að halda verkamönnum
sínum ánægðum með kaupinu
einu, því reglan væri sú, »að
mikið vill meira«. Hann sat nú
samt við sinn keyp og sagði að-
alatriðið væri að sjá umaðþeir
hefðu nóg að borða.
Þessu tilárjettingarsagði hann
mjer sögu af einum þingmann-
inum í Washington, sem einnig
er auðugur verksmiðjueigandi. í
þinginu fóru fram umræður um
verkamannaóeirðir og lögðu
þingmenn ráð sin saman um
Ung ver jal and.
Seðlafölsunarmálið ungverska virðist nú til lykta leitt — en þó á annan
veg en við hefði mátt búast. 26. f. m. hermir skeyti að þingið í Buda-
Pest hafi úrskurðað með örlitlum meiri hluta, að i?ef/iZen-stjórnin hafi
hreinar hendur í seðlafölsunarmálinu.
Og þó hafði það sannast fyrir rannsóknarnefndinni, að nokkrir af
ráðherrunum höfðu haft vitneskju um seðlafölsunina löngu áður en hún
varð almenningi kunn og ekkert
gert til þess að stððva hana, að
sonur forsætisráðherrans haföi tek-
ið þátt í henni og ferðast um Ev-
rópu með stjórnarvegabrjef til þess
að skifta fðlskum 1000-franka seðl-
um og loks að fölsunin hafði verið
framkvæmd i rikisstofnun sem stóð
undir eftirliti stjórnarinnar, nefni-
lega landabrjefaprentsmiðju ríkis-
ins — o. s. frv. Skömmu áður en
rannsóknarnetndin lauk starfi sínu
voru hinir seku hver af öðrum
farnir að hóta því að fleirum en
þeim skyldi verða hætt ef þeim
yrði ekki hlift, og var það alment
skilið sem hótun um að koma upp
um Betblen.
Þegar hann var í Genf í fyrra
mánuði á Þjóðabandalagsþinginu
var honum sýnd almenn fyrirlitn-
ing af fulltrúum allra ríkja, engir
heimsóttu hann, hann var um ekk-
ert spurður og hafðist mest við i hótelherbergjum sínum, sem hann ljet
gæta vandlega af leynilögreglumönnum.
Foringi stjórnarandstæðinga í ungverska þinginu, Vaszovyi lögmaður, er
Gyðingur að ætt. Hann ritaði álit minni hluta rannsóknarnefndar og
krafðist stjórnarskifta með þungum rökum, en þau virðast ekki hafa sann-
fært þingið. Nokkrum dögum áður en hann skrifaði álit sitt var honum
sýnt banatilræði um hábjartan dag fyrir utan þingið. Tveir menn réðust
á hann, annar reiddi gúmmibarefii til höggs en hinn dró upp skamm-
byssu. Vaszovyi tókst að víkja undan höggi annars og slá um leið byss-
una úr hendi hins. í sama mund hlupu menn af götunni til og hand-
sömuðu illræðismennina. Þeir voru fluttir í fangelsi, en daginn eftir á
geðveikrahæli og þaðan var þeim gefinn kostur á að sleppa litlu siðar.
Verður ekki sjeð að seðlafölsunarmálið hafi skotið ungversku valdhöf-
unum skelk í bringu, enda virðist enn sem þeir ætli að standast áhrif
þess og halda sessi.
Vaszovyi.
hvernig komið yrði í veg fyrir
þær. Hann hjeltþásmellnaræðu
til að skýra frá' skoðunum sín-
um. Hann hjelt þvi fram, að
eina ráðið væri að ala vel öll
sín hjú — gefa þeim vel að
borða, þá yrðu þau ánægð. Með
því eina móti væri friðurinn
trygður og árangurinn yrði æ-
tíð sá, að þá — »ljeki sjer með
ljóni lamb í Paradis«. Og til á-
rjettingar þessari skoðun sinni
sagði hann frá tilraun, sem hann
hefði gert og gefist hefði vel.
En tilraunin var þessi: Hann
keypti sjer ljón og gaf því vel
að borða. Síðan setti hann lítið
lamb inn í búrið hjá ljóninu,
og sjá: — Ljónið snerti ekki
við lambinu heldur ljet það í
friði og seinast Ijek það sjer við
lambið. Ljónið hafði enga lyst
á því, þar sem nóg var annað
gott til að borða.
Svo mörg voru þessi orð, og
samtalinu var slitið. En orðin
voru ekki nóg til að sannfæra
mig. »Maðurinn lifir ekki af einu
saman brauði«, jafnvel þó vjer
meinum þar með daglegtbrauð
og þar með bæði fæði og klæði,
hús og heimili o. s. frv. einsog
kverið kendi okkur. Það þarf
Hka að gefa andlegt brauð að
auki — samúð og skilning.
Kröfurnar til lífsins fara óð-
fluga vaxandi, með vaxandi
menningu. Það verður smám
saman örðugra og örðugra að
metta allar þarfirnar. En sá
kemst lengst sem sýnir verka-
mönnum sínum að hann leggur
alúð á að skilja þarfir þeirra
og fullnægja þeim eftir því, sem
ágóði hans leyfir. Lengra kemst
þó sá, sem gefur þeim ákveðna
hlutdeild í ágóðanum og kemur
þannig ábyrgðarþunganum til
að hvíla einnig á þeirra herð-
um.
Þetta hafa þeir gert LordLe-
verhulme á Englandi og Henry
Ford í Bandarikjunum, en fleiri
og flciri munu i þann veginn
að gera slíkt hið sama. Þetta
þykir sæta góðum tíðindum.
Jeg fjekk um daginn í hend-
ur eina af þeim bókum, sem
jeg hafði ánægju af að lesa. Það
var æfisaga Henry Fords, sögð
af honum sjálfum.
Jeg hafði heyrt margt gott af
Ford, en eftir lestur bókarinnar
skil jeg það betur, hvers vegna
hann er af mörgum talinn ein-
hver allra merkasti maður nýja
tímans. Það er af því, að auk
þess sem hann er maður vell-
auðugur, er hann einnig auð-
ugur af andans gulli, þ. e. mann-
úð og fögrum hugsjónum.
Jeg skal núsegjafráþví helsta
sem vakti athygli mina í bók-
inni.
Ford er fæddur 1863. Hann
byrjaði sem fátækur smíðasveinn,
lærði síðan verkfræði og fjekk