Vörður - 01.05.1926, Blaðsíða 2

2
V O R Ð U n
„Þrjátíu ára striðið”
Sands-bóndans.
Jeg hefi orðið fyrir því mikla
mótlæti, að lenda forsælumegin
í þeim djúpa dal, sem þrírfram-
úrskarandi menn, hver á sinn
hátt, ráða yfir. Hætt er við að
jeg örmagnist við að bera reiði
þessara manna og ákúrur, ef
jeg verð einn að bera þykkju-
þungann. Eftir langt eintal við
sjálfan mig, ræðst jeg í að and-
varpa á almannaíæri, yfir ó-
gæfu minni, í þeim vændum, að
jeg kunni að fá samúð nokk-
ura manna. En það er gamalt
mál viturra manna og staðfest
af Eisteini konungi bróður Sig-
urðar Jórsalafara, að sorgbitn-
um manni er hugraunabót að
því, að um sje rætt trega hans,
oghlutdeild tekin i harmsökum
mannsins, sem örlögin þjaka.—
En feiminn kem jeg nú fram á
almannafærið og sannast að
segja drepur hjarta mitt stali,
gagnvart þeim þremenningum,
sem jeg á í höggi við — jeg
einn og roskinn að aldri, heilsu-
veill og kraftalítill, vanviða og
næsta vopnlítill, og verjufár að
því skapi. En þeir þrír, allir
í broddi lífsins og margreyndir
í orrustum og hafandi íhöndum
þau vopn, sem dvergar hafa
smíðað og hert í eitri og magn-
að með þeim álögum, að svo
skuli bíta stein sem vax, og stál
sem smjör.
Þessir afrendu þremenningar
heita svo : Tryggvi inn frækni,
Jónas prúði og Þórólfur snill-
ingur.
Til þess nú að alþýða manna
skilji þá ofraun sem á mjer
liggur í vopnaskiftum og fang-
brögðum við þessa vændismenn
(jeg skil ekki orðið, en hygg,
að það þýði sama sem væn-
leiksmtnn), verð jeg að fara
fáeinum orðum um afrek þeirra
„Misskilningsfoksandur“
Margeirs Jónssonar.
Niðurlag.
V.
»Líkast erþaðljótum draumi«
að lesa þenna sleggjudóm höf-
undar«, ritar Margeir.
»Kristján Sigurðsson á ekki
gallalausa vísu, sem taug er i«.
Það skal fúslega játað, aðjeg
hefði getað komist vægara að
orði en þetta. Engan höfundinn
vildi jeg meiða. Og þess vegna
sagði jeg svo lítið um gallana,
sem kostur var. Það lá nærri,
að jeg þegði um þá.
En jeg gerði mjer far um að
leita að hinu besta og sýna það.
Góðir menn og vitibornir hafa
haft orð á því, að umsögn mín
um kverið hafi verið góðgjörn
og blýleg. Það met jeg meira en
orð Margeirs.
Vitanlega las jeg og athugaði
vísur Kristjáns oftar en einu
sinni. En jeg fann þar enga
stöku gallalausa.
Nú segir Margeir í ritgerð
sinni : »Og til dæmis bendi jeg
á fágað form þessara visna :
»Varmi blærinn viörar baðm«.
Þessi ljóðlína er rjett kveðin
og hæfileika. Þó ætla jeg held-
ur að draga úr skjallinu, þvi
að þeim mun ekki þægð i lofi.
Sá er háltur framúrskarandi
manna, að þeir kjósa fyrst og
fremst og svo að lokum, góðan
vitnisburð hreinnar samvisku
og sjálfra sin. Þessir menn eru
alt í einu: mannvinir og ætt-
jarðarvinir. En eigi veitjegmeð
vissu, hvort þeir eru að sama
skapi guðsvinir. En það mun
kunnugt verða á seinni skip-
unum. Og margur á sín lengi
að bíða.
Þar er þá að finna upptök
minna rauna og missættis við
þá Tryggva og Jónas — viður-
nefnunum sleppi jeg öðru hvoru,
svo að þau slitni ekki í fijótu
bragði — að jeg tók svari Jóns
Magnússonar og Pjeturs Gauta
gegn Tímamönnum, þegar Pjet-
ur var ráðherra og Jón. Tryggvi
og Jónas vildu þá koma Pjetri
ráðherra inn í betri veröld en
sú er, sem vjer lifum í. En jpg
vildi að landið nyti Pjeturs,
þjóðin, samvinnan. Sennilega
hefir það vakað fyrir þessum
mönnum, að Pjetri væri betra
að komast þangað, sem hjartað
er vegið og drengskapurinn
sann-virtur, en að vinna fyrir
sambandið og fá eftirlaun hjá
t-í-m-a-n-u-m, sem vjer lifum
og hrærumst í. En þessir at-
burðir gerðust í dýrtíðinni og
á krepputíma landsins og þá
hugsaði jeg mest um veraldleg
efni. Liklega hefir guðfróðimað-
urinn í Timanum litið svo á —
í fljótfærni skulum við ætla —
að jeg hafi viljað loka hliðinu
eilífa fyrir ráðherranum. En jeg
Ieit svo á — i hita hólmgöng-
unnar, að þeir væru þess al-
búnir, að ráða hann af dögum.
Ó, þú flugufótalausi misskiln-
ingur! Hve oft slitur hann vin-
áttuböndin og stíar sundurgóð-
kunningjum !
Áður en þessar misfellur gerð-
ust, hafði jeg fengið frá Tryggva
og getur talist formfögur, en
þriðja Ijóðlína visunnar er svo:
»Nú með kœrleik fall’a í faðm«.
Þessi Ijóðlína er gölluð. Það
er »grunnfærni« að telja hana
formfagra.
Hann kveður og vera fágað
form á þessari vísu :
»Huldur allar innri prá«.
Seinasta Ijóðlínan er þannig:
»inn til fjall’a og heiða«.
Einu alkvæði er aukið eins
og í hinni stökunni. Ogerrangt
að kalla þetta formfegurð.
Enn vitnar hann i formfeg-
urð þessarar vísu :
»Par má lýður friðstund fá«.
Önnur ljóðlína þessarar stöku
er svona :
wfinn’a í stríði bætur«.
Þetta ergallað rim. Heilskygn
maður sjer það, heilvita maður
finnur það, og sanngjarn mað-
ur viðurkennir það. —
Slökurnar hans Kristjáns
sómdu sjer ekki illa ívenjulegu
safni. En Margeir Jónsson verð-
ur að muna, að hjer er ekki
um að ræða algengt safn, held-
ur vúrvalssafna, þar sem getur
að lita )>fegurstu kostagripi hag-
mœlsku og hugsunara, eins og
Margeir orðar það í formála
sínum.
Margeiri »hefir orðið sú meg-
inskyssa á« að gera ekki grein-
guðsmanni brjef langt og lof-
samlegt, svo að yfirgnæfði ná-
lega allan brjefasæg minn frá
mörgum ágætismönnum — með-
tekinn með þökk. Og Jónas
hafði þá borið á skáldgáfu mina
og talgáfu — mælskulist — i
Skinfaxa, þau hólyrði, sein jeg
hefi mest fengið um dagana.
En þessir gullinburstuðu og
fánaskreyttu loftkastalar lofsins
hrundu í einni svjpan. Ogþess-
ir sömu, fyrrum ágætismenn,
tóku til að kasta í mig og á
grjóti og — öðru enn verra.
Slikt og þvílikt!
Er það ekki ógæfa að verða
fyrir þessu aðkasti? Jeg aumur
maður og hamÍDgjulítil. Hver
mun rjetta mjer hjálparhönd
sem verið gæti til hjálpar ?
Öðrumegin þrir áífrekamenn
— þ. e. menn sem' rekið geta
álfa úr hólum með orðagangi —
hafandi að bakbjalli stórveldi
(blaðið) og ómælilegt haf af
svita bændastjettar vorrar. Hins-
vegar lamaður bóndi einn síns
liðs, svo fjarlægur öllu »prent-
verki«, að þá leið kemst valurinn
naumast á vorlöngum degi, þó
að honum standi byr undir
báða vængi og stormurí stjelið.
Og þó fanst mjer, sem jeg
myndi þora að hugsa til hólm-
göngu við Tryggva ’inn frækna
og Jónas drenglynda. En þegar
Þórólfur bættist við, fjölkunn-
ugur heimspekingur, með tvent
til reiðar: btlinn og vagnatrossu-
lestina, herklæddur brynjunni
Emmu, sem Haraldur harðráði
týndi við Stafnafurðubryggju og
aldrei festi vopn á, en þá brynju
fann Pórólfur, þegar hann fór
til Bretlands að kaupa vörurn-
ur góðu — þá fjell mjei ailur
ketili i eld.
Þar að auk er Þórólfur sá
fimleikamaður, sem orð er á
gerandi. Breiðafjarðarhetjurnar
stóðu á höfði á bátshnífli, í
brirai, segir Matthias. Og það
var fallega gert. En Pórólfur
armun á »úrvalssafni« og al-
gengu vísnasafni, þar sem flest-
ar stökur eru teknar, sem eitt-
hvað hafa sjer til ágætis.
Margeir virðist vera kærulaus
um búning vísna í Varðargrein
sinni. Og er leitt, hve fljótt hann
hefir gleymt formála kvers síns.
Par lcemst hann svo að orði :
»Vildi jeg óska þess, að safn
þetta yrði ungum skáldum öfl-
ug hvöt til þess, að leggja rækt
við ferskeytlusmíð, ekki siður
en aðrar háttategundir braglist-
arinnar og vanda gerdina sem
best«.
Pað verður engum öflug hvöt
til að yrkja vel, þótt Margeir
safni miðlungsstökum og ljeleg-
um ferhendum.
Hitt gæti orðið hagyrðingum
»öflug hvöt« að vanda gerðina
sem best, ef Margeir safnaði
eingöngu ágætum vísum að efni
og formi, og úrvali hefir hann
lofað, hverjar sem efndir verða.
Margeir ritar:
»Um Kolbein Högnason segir
höfundur þetta .• »Er það skaði,
hve lítt hann vandar búning
um besta efni«.
Bætir svo M. J. við: »Jeg
verð að efast uin það, að H. J.
hafi lesið vísur Kolbeins, áður
en hann skrifaði þetta. Vísa sú
er hann tilfærir sem gallalitla«,
ljek þá list, að hann Ijet blóma-
bú foreldra sinna koma fyrir
sig höfðinu, en áður stóð sá
fjárhagur föstura íótum. Og þó
hafði hann ekki aðra ómegð,
en sjálfan sig fram að færa,
þessi »framkvæmdanna for-
kólfur«.
Og svo er hann listamaður,
Hann getur gert tvær ávtsanir
úr einni og reist frá dauðum
farseðil . . .
Og hann er skáld. Jeg tel
það ekki, að hann hefir sent
tónsmið Ijóð, til þess að fá við
það lag. Jeg á við skáldsögu
hans um Sandsbónda, að hann
»lifi á spenum íhaldsins«.
Petta er meira en skáldskap-
ur;*'það er einnig náttúrufræði
í Dýrri mynd. Samkvæmt þessu
eru spenar, líklega með mjólk,
á kgnleysinu. Pví að ihald er
kynlaust. Og svo myndi það
fæða af sjer jóð, eða afkvæmi!
Þórólfur er slyngur!
Liklega á »þessi Þórólfur« við
það, að íhaldsmennirnir á þjóð-
málasviðinu haldi í mjer og
mínum lífinu með fjárhagslegri
bjálp. Pegar bjer er komið, get
jeg litið hvast framan í Pórólf
og rent til hans öndóttum aug-
um. Pað sem jeg hefi fengið af
opinberu fje, er samþykt með
atk\æði allra flokka, sem á
þinginu hafa setið þá stund,
sem um er að tefla. Pingskjöl
og þingsaga sýna það og sanna.
Engir íhaldsmenn hafa gefið
mjer fje eða fjemuni, ekki held-
ur gengið í ábyrgð fyrir mig.
Fáeinir hafa lánað mjer fje og
fengið það greitt, eftir því sem
ákveðið var. Og styrkur sá sem
jeg hefi fengið hjá þingi og
stjórn, er ekki meiri en það,
að hann nemur og hefir numið
Y* úr launum sveitaprests. EIl-
efu börn verða ekki alin upp
á þeirri fúlgu, neinsstaðar í
landi voru.
Eugir dugandi menn hafa,
svo að jeg viti, talið eftir þenna
hefir áhersluskekkju í endarími
1. og 2. vo. En hann gengur
frambjá öllum gallalausum vís-
um hans«.
Petta er ekki vilurlega mælt,
þar sem engin visan er galla-
laus. Og þverrar nú sannleiks-
ást Margeirs.
Vandlega leitaði jeg að full-
kominni stöku hjá Kolbeini, og
mig iangaði til að finna hana,
af því að skáldtegurð vísna
hans er víða allmikil og efni
hugnæmt.
Jeg marglas vísur Kolbeins
og sá vel kosti þeirra, þar af
leiðandi taldi jeginnihald þeirra
))besta efni«.
Það er ranglega mælt, að jeg
gangi framhjá gallalausum [vís-
um, sem Kolbeinn hefir kveðið
og í Stuðlamálum standa.
Hitt er annað mál, að rím-
lýti vísna hans eru ekki meiri
en finna máhjá ýmsum góðskáld-
um vorum, og lítið vantaði til,
að ein vísa hans næði hámarki.
En það má furðulegt kallast,
ef Margeir getur ekki fallist á
það, að fegri yrðu Kolbeinsvís-
ur, ef búningur samsvaraði bet-
ur innihaldi.
»En þetta sakar Kolbein alls
ekki neitt«, ritar Margeir.
Jeg felst á það með honum,
að það muni ekki Iíolbein saka,
þumalseyri. Jónas Porbergsson,
nafni hans Jónsson og Pórólfur,
kendur við Baldursheim, eru
einir um þessar eftirlölur og
má á þeim marka andlegt ætt-
erni þessara granna.
Nú sný jeg að Jónasi Hriflu-
bónda; skal jeg ekki kasta sandi
í augu hans, heldur vega með
stáli. Hann mun vera höf. lit-
smíðar á fremstu bls. Tímans,
sem hann nefnir »þrjátíu ára
stríðið á Sandi«. En ef annar
(þ. e. Þórólfur) er höf. þáskifi-
ír það engu.
Efni þessa samsetnings hefir
áður og oft í Tímanum staðið,
blaðinu sem stjettarbræðurmín-
ir kosla og jeg hefi lagt til fje
alt að þessu (sem fjelagsmaður
í samvinnunni). Efni þessa önd-
vegisleiöara er það hrófatildur,
að jeg hafi háð »30 ára stiíð«
til að kræla rojer fje úr lands-
sjóði og ríkissjóði og áður er
það sagt í sama blaði, að jeg
hafi manna mest —allra manna
ef jeg man rjett — matað þann
krók minn. Jeg hefi drepið á
upphæðina hjer að framan, þá
sem jeg hefi fengið, og neraur
og numið hefir Vr úr presta-
launum á ári, þó ekki i 30 ár,
heldur hálfu færri. J. J., sem
hefir skelt hrömmum yfir, ár-
lega, tuttugu sinnum, eða jafn-
vel þrjátíu sinnum riflegri fúlgu
af opinberu fje, en jeg, handa
hágöfgi sjálf.s sín, ætli ekki að
telja eftir þenna kökubita, haf-
andi sjálfur hleifinn »í klóm og
gini«.
Væri sú trölladyngja fjármun-
anna, sem ormsnáttúra hans
hefir undir sjer, eigi eftirtölu-
verð, ef varið heföi gáfum sin-
uro, ér hann fjekk i vöggu-
gjöf, til guðrjettilegra orða og
verka.j En þvf er ekki að
fagna, nje heilsa. Sá skapa-
dómur virðist hafa verið yfir
honum kveðinn, meðan hann
spriklaði á naflastrengnum, að
hann skyldi með gáfum gæddri
þótt jeg lúki lofsorði á hann
og finni hóflega að rimi hans.
Margeir sýnir fram á, að jep
rimi ónákvæmt. Pað er rjelt, að
rímlýti eru á stöku þeirri, sem
Margeir vitnar i.
Hefði Margeir beðið mig um
ferhendur og látið mig vita að
þær ættu að birtast i »úrvalssafni«
og þyrftu að vera »fegurstu kosla-
gripir hagmœlsku og hugsunar«r
myndi hann hafa fengið stökur
af skornum skamti.
Og það efast jeg ekki um, að
allir höfundar Stuðlamála haíi
vitað, að stökur þeirra áttu að
fara í úrvalssafn eða þeim haíi
verið sýnt, hve Margeir setti
markið hátt, áður en þeir sendu
bonum vísur sínar. Jeg geri ekki
ráð fyrir, að hann hafi tekið
vísurnar í óleyfi, til þess að
birta þær í svona»völdu safnia.
Margeir segir: »H. J. heíir
orðið sú meginskyssa á, að líta
að eins á búning visnanna, en
minnast ekkert á efni þeirraa.
Petta vona jeg að Margeir
sjái að er rangt, þegar hann les
grein mína gætilega.
Eins og áður er sagt, segijeg
um J. S. B.: »Fer víða saman
hjá honum besta mál, óbrjáluð
hugsun, audríki og ágætt rim«.
Ennfremur stendur í greinminni:
»En það kallast fullkomin