Vörður - 27.05.1926, Blaðsíða 2

2
VCROUR
Fjáriuálin. (Frh.).
Á þinginu 1924 beitti flokk-
urinn sjer mjög eindregið fyrir
því, að minka útgjöld ríkissjóðs
og jafnframt fyrir hinu, að fá
samþykt tekjuauka-frumvörp.
Miðaði hvorttveggja að því, að
bæta hag ríkisins og grynna á
skuldum þess. Verklegar fram-
farir voru stöðvaðar í bili og
alt kapp lagt á, að borga sem
mest af skuldum. Viðhald eigna
og mannvirkja ríkisins var því
nær hið eina, sem fje var veilt
til úr ríkissjóði, auk lögboðinna
gjalda. Flokkurinn setti sjer það
takraark, að greiða hinar
ósamningsbundnu skuldir á fá-
um árum, til þess að geta síðan
beitt sjer fyrir verklegum fram-
kvæmdum til atvinnu- og sam-
göngubóla.
Árið 1924 var sjerstakt velti-
ár og bætti það auðvitað að-
stöðuna stórkostlega. Árið 1925
var aftur á móti yfirleitt tæpt
meðalár. Ea þó fór svo, að
þegar þing kom saman i byrjun
ársins 1926, voru ailar hinar
ósamningsbundnuskuldirgreidd-
ar að fullu. Skuldir ríkisins,
sem eins og áður var sagt, voru
um 22 milj. kr. um það bil sem
íhaldsflokkurinn tók við stjórn,
voru í árslok 1925 komnar niður
í hjer um bil 12 milj. kr. Slíkt
grettistak um skuldagreiðslu
hefir aldrei þekst fyr hjer á
landi og tæpast hlutfallslega
annarsstaðar. — Þegar fregnin
um þetta barst um landið, vakti
hún, sem vonlegt var, hina
mestu gleði landsmanna. Þeir
sáu, að hinir gífurlega háu
skattar, sem þeir höfðu orðið
að greiða undanfarið, höfðu
verið notaðir á rjettan hátt og
að vel hafði gefist að trúa
íhaldsflokknum fyrir fjármálun-
um. Aldrei hefir ráðherra gefið
þinginu skýrslu, sem því hefir
þótt vænna um, en þá sem
fjármálaráðherra gaf í vetur,
um að lausu skuldirnar væru
að fullu greiddar. Það var eftir-
tektarvert að sjá íraman í þing-
menn, er ráðherrann lýsti þessu
yfir. Á flestum var óblandinn
glrðisvipur, samfara nokkurri
undrun, er í sumum andlitum
virtist blandin öfund.
í*að sem sagt er hjer að
framan sýnir, að íhaldsflokkn-
um hcfir tekist afburða vel að
leysa það verkefni, er hann
fyrst og fremst setti sjer. Ár-
ferðið 1924 hjálpaöi þar vila-
skuld mikið, en þegar andstöðu-
ílokkar stjórnarinnar vilja þakka
árferðinu einu hversu giftusam-
lega hefir tekisl, þá eru það
auðsæjar blekkingar, því að
hversu gott sem árferðið var,
hefði ríkissjóðurinn ekki haft
stórfje upp úr því, ef löggjöf-
inni hefði ekki verið breytt eins
og gert var 1924, en fyrir því
barðist íhaldsflokkurinn, eins og
fyr er frá sagt.
En flokkurinn Ijet sjer ekki
nægja að hugsa um ríkissjóð-
inn. Hanu beindi einnig athygli
sinni að peningamálunum yfir-
leitt. Hið sifallandi gengi gjald-
eyris vors var honum áhyggju-
efni. Og viðskiftin við útlönd
voru með afbrigðum óhagstæð,
bankarnir skulduðu þar stórfje.
Pessu þuríti einnig að ráða bót
á. Til þess var meðal annars
við hundruðum annara, sem
eru jafn hryllilegar.
1924 voru framin 23 þús.sjálfs-
morð í Pýskalandi. 1925 er tal-
ið að þau hafi verið all að
helmingi fleiri. í desember í vet-
ur voru framin 7 sjálfsmorð að
meðaltali á dag í Berlín — sem
vitað varð um með vissu. Einn
af kunningjum minum, sem býr
niður við Spree, var á einuin
mánuði vottur að þremur til-
raunum til þess að drekkja sjer
í ánni, tvær þeirra heppnuðust«.
Bretland. Símað er að bæði
námaeigendur og fulltrúaþing
námamanna hafi hafnað miðl-
unartillögu stjórnarinnar í kaup-
gjaidsmálinu. Talið er að verk-
fallið muní verða iangvarandi.
Sultur og neyð ríkir víða í kola-
námahjeruðunum; einkanlega er
hagur námafólksins bágur í
Wales. — Fjöldi kolaskipa er á
leiðinni frá Ameríku lil Englands.
Námamenn hafa skorað á
hafnarverkamenu og járnbrauta-
verkamenn að sýna sjer hlið-
hollustu. — Námamenn hafa
þegið þessi 260 þús. sterl. pund
frá Rússum, sem miðstjórn verka-
mannafjelaganna hafnaði á dög-
unum meðan allsherjarverkfallið
stóð yfir.
í Þýskalandi er ófriðlegt um
þessar mundir. Stjórnarskifti
eru nýlega um garð gengin.
Marx er orðinn kanslari, Strese-
mann verður utanríkismálaráð-
herra áfrarn. — Fyrir skemstu
komst upp um leynimakk milli
Yilhjáhus fyrv. keisara og
þýskra afturhaldsmanna. Freista
átti byltingar og fann lögreglan
miklar birgðir af skotfærum,
sem þeir höfðu grafið niður í
skógi fyrir utan Berlín. — Nú
er símað að kommúnistar úr
öllu landinu flykkist til Berlín
til þess að stofna þar til óerða,
og hefir lögreglan mikinn við-
búnað til þess að varðveita
friðinn.
Enn um stjórnmálalegt
hlutleysi samyinnunnar.
í janúar i fyrra skrifaði jeg
þrem breskum samyinnuraönn-
um: I. W. Mercer ritstjóra Co-
operative Offícial i Manchester,
R. Murry ritstj. Scottish Coopera-
tor í Glasgow og James Haslam
iitstj. Producer í Manchester.
Pessir þrír menn svöruðu fyr-
irspurnum mínum greiðlega. Jeg
hafði í brjefum minum til þess-
ara manna talað sjerstaklega um
stjórnmálalegt hlutleysi sam-
vinnunnar í ýmsum löndum Ev-
rópn. í því efni studdist jeg eink-
um við »People's Year Book«,
bók almennings, er breskusam-
vinnufjelögin gefa útárlega. Hún
flytur samvinnufrjettir itarlegri
en öll önnur rit, er um sam-
vinnumál ræða. James Haslam
sjer um útgáfubókarinnar. Hann
tjáði mjer að í þessa bók rit-
uðu merkustu samvinnumenn
ýmsra landa. T. d. Þjóðverjinn
Heinrich Haufmann, Finnlend-
ingarnir E. Linna og Hannes
Gebhard professor, Svisslending-
arnir W. E. Rappard prófessor
og doktor Oskar Schár, Charles
Gide prófessor við Parísarhá-
skóla, llklega einn hinn merk-
asti samvinnumaður, er nú er
uppi og sem ásamt M. de Boyve
er talinn faðir samvinnunnar í
Frakklandi. Jeg skal einnig geta
þess að ritstjórar samv.blaðanna
í Noregi og Danmörku skrifa i
þessa bók samv.frjettir þaðan.
Pá vil jeg og nefna G. J. D. C.
Goodhart formann miðstjórnar
neytendafjelaganna í Hollandi
og er hann einnig í stjórn Al-
þjóðasamvinnusambandsins. Er
hann mjög kunnur fyiir ýms
rit, er hann hefir skiifað um
fjeiagsmái.
1. W. Mercer benti mjer á
grein í The People.s Year Book
1922 bls. 194—197 eftir Good-
hart, þar sem hann lýsir skoð-
un sinni á stjórnmálalegu hlut-
leysi samv.manna í Hollandi.
Hann segir svo: »Af því sem að
framan segirmá sjá, að vjer höfum
enga þingmenn kosna sem sam-
vinnumenn »that we have no
members of parliment elected as
cooperators«, og starfsmenn sam-
vinnufjelaganna hafa ekki held-
ur verið kosnir sem Ijelagar
verkamannaflokksins eða ann-
ara flokka. í því tilliti hefir
meir að segja orðið afturför.
Mennirnir í fyrverandi ráðu-
neyti voru næstcm allir fjelag-
ar Haag-samvinnufjelagsins, en
það eru að eins tveir eða þrír
þeirra, er sitja i núverandi ráðu-
neyti. En svo virðist sem í Hol-
landi beri enga nauðsyn til að
samvinnuhreyfingin hafi nein
pólitisk áhrif (there is no need
in Holland for special political
influence to be exercised by the
cooperative movement). Jafn-
rjetti fyrir alla, er hollensk raeg-
inregla, sem jeg er sannfærður
um, að engin hollensk stjórn
mundi vikja frá. Vjer hollensk-
ir samvinnumenn biðjum því
að eins þess, að vera látnir af-
skiftalausir, því að vjer erum
vissirumaðsigraaðlokum«. (The
People’s YearBook 1922,bls. 197).
Pá þykir mjer rjett að birta
meginhluta greinar E. Linna um
sundrung meðal samv.manna í
Finnlandi. Pað má telja merki-
legt í finsku samvinnuhreyfing-
unni, hve bændurnir hafa veriö
trúir fjelagsskapnum. Peir hafa
ekkí gerst liðhlaupar. Pað sem
E. Linna skýrir hjer frá, er að
kalla má orðrjett þýðing afgrein
hans í »People’s Year Book«
1922 bls. 178—181. Og er lýs-
ing hans í þessu efni samhljóða
því, er Hannes Gebhard pró-
fessor hefir haldið fram. Frá-
sögn E. L. er á þessa leið :
»Prátt fyrir það, áð samvinnu-
hreyfingin í Finnlandi átti flesta
stuðningsmenn sína meðal fá-
tækari stjettanna, og að fyrsta
kaupfjelagið var stofnað meðal
verksmiðju-verkamanna, varð
hreyfingin samt sem áður ger-
samlega sjálfstæð bæði gagnvart
verkamannahreyfingunni og öðr-
um stjólnmálaflokkum. Petta
sjálfstæði og hlutleysi samvinnu-
það ráð tekið strax vorið 1924,
að draga úr innflutniugi frá út-
löndum með rajög ströngum
innflutningshöftum, en þegar
leið að árslokum 1924 var nokk-
uð slakað til á þeim, þegar sýnt
var hve mjög gott árferði, mik-
il framleiðsla og útflutuingur
bættú viðskiftin við útlönd.
Enginn efi er á því, að inn-
flutningshöftin bjálpuðu mjög
mikið til þess, að rjetta við
viðskiftajöfnuðinn út á við, og
það sýndi sig jafnframt, að
króna vor fór að slíga, enda er
það alviðurkendur sanril'ikur,
að viðskiftajöfnuður út á við
er eitt af því, sem mest áhrif
hefir á gengi krónunnar. Á önd-
verðu ári 1925 var svo komið,
að bankarnir áttu inni erlendis
stórfje, eftir okkar mælikvarða,
og snemma sumars það ár þótli
fært að fella innflutningshöftin
úr gildi. Og haustið 1925 varð
íslenska krónan um 80 gullaura
virði, en var sem næst 47 gull-
aura virði, er íhaldsflokkurinn
tók við völdum.
Meðan innflutningshöftin voru
framkvæmd, hentu ýmsir and-
stæðingar stjórnarinnar gaman
að þvi, að hún befði lagt kapp
á að hækka stórum toll á vör-
um á þingi 1924, en bannaði
svo innflutning á þeim. Þetta
Ijet vel í eyrun^ ýmsra, en
stjórnin skeytti því ekki, því að
henni skildist, að bæði þurfti
að rjetta við hag ríkissjóðs og
ná viðskiftajöfnuði út á við,
Hjer þurfli að synda milli skers
og báru, og það varð með
þessu móti einu gert. Fram-
sóknarmenn víttu stjórnina fyrir
að innflutningshöftin væru of
væg, en Sjálfstæðismenn fyrir
að þau væru of ströng. Báðir
þessir flokkar einblindu á ann-
að markið, sem þurfti að ná,
en þó sitt hvor. lhaldsflokkur-
hreyfingarinnar varskoðaö nauð-
synlegt fyrir framför hennar.
Pó að sveitamenn væru ekki
auðugir, aðhyltust þeir þó ekki
kenningar jafnaðarmanna. Og
það voru ekki einungis verka-
menn, sem voru fjelagsmenn
kaupfjelaganna i verksmiðju-
bæjum. Vanalega voru stofnend-
ur landbúnaðarfjelaga og kaup-
fjelaga ekki verkamenn nje smá-
bæudur. Verkstjórar úr verk-
smiðjunum, barnaskólakennarar
og aðrir förustumenn úr þorp-
unum voru oft hvatamennirnir
til kaupfjelaga, hver á sínum
stað, og hjeldu áfram að vera
aðal-stuðningsmenn þeirra.
Eftir þvi, sem kaupfjelaga-
hreyfingin jókst stöðugt, stækk-
aði lika fjelagsmannahópurinn
að sama skapi og náði iil fólks
af ýmsum flokkum og stjettum.
Pess vegna bar enn meiri nauð-
syn til en áður, að halda sam-
vinnuhreyfingunni hlutlausri til
þess að einingin meðal sam-
vinnumanna gæti verið óhögg-
uð.............
Búnaðar-samvinnan hefir þess
vegna gætt reglunnar um sam-
vinnu-hlutleysi. Pað hefir aldrei
komið til mála, að hætta við
þetta hlutleysi og þess vegna
hefir það aldrei valdið kapp-
ræðum eða sjerstökum fundar-
samþyktum á þingum búnaðar-
samvinnumanna.
í kaupfjelags-hreyfingunni var
inn aftur á móti hafði opin
augun fyrir hvorutveggja, hafði
bæði augun opin. Hinir fiokk-
arnir voru einsýnir og hefðu
stýrt í strand, ef við stýri hefðu
setið. íhaldsflokkurinn stýrði
milli skerjanna, sem raun ber
vitni um.
Eins og kunnugt er, hefir
verið ailmjög um það deilt,
hvort hækkun sú, sem varð á
genginu síðastliðið haust, hafl
verið rjettmæt. Um það verður
ekki mikið rætt hjer, en rjett
er þó að bentja á, að hækkun-
in var að raestu eða öllu leyti
eðlileg og nauðsynleg afieiðing
af viðskiftaástandinu út á við,
eins og það var þá. Frara-
sóknarflokkurinn á þingi hefir
beitt sjer mjög fyrir stýfingu
krónunnar, að einuin (sem
flestir munu telja þeirra besta
mann) undanskildum. En ekki
sýnist flokkurinn þora að standa
betur við tillögur sínar í gengis-
málinu en svo, að hann sendir
nú Magnás Kristjánsson út í
landskjörs-bardagann, mann,
sem er mjög eindregið fylgjandi
hækkun krónunnar. Með þessu
lýsir Framsóknarflokkurinn ó-
beinlínis yfir því, að hann óski
ekki og vilji ekki, að lands-
kjörið snúist um stýfing krón-
unnar. Kemur þetta mjög illa
heim við þær margendurteknu
fullyrðingar Framsóknarforkólí-
anna á þingi, að stýfing krón-
unnar sje langmesta framfara-
sporið, sem vjer getum stigið.
Timinn hefir nýlega skýrt frá
mjög miklum meiri hluta, er
M. Kr. hafi fengið við prófkjör
til landskosninga, en ekki sýn-
ist hann bera skyn á, að f þessu,
ef rjett er, felast eindregin mót-
mæli gegn stýtingunni, því M.
Kr. hefir ekki farið leynt með
skoðun sína í þessu máli.
Annars er nægilegt að geta þess
hlutleysis einnig gætt stranglega
á fyrstu árum hennar. Af því
að í kaupfjelögunum voru fleiri
úr flokki verkamanna frá verk-
smiðjum heldur en i samvinau-
búnaðarfjelögunum, kom það
fyrir, að þjóðfjelags- og verka-
manna-málefni voru þar oftar á
dagskrá, en í búuaðarfjelögunum.
Þannig var á fyrsta þingi
kaupfjelaganna í Tampere árið
1903 það atriði tekið til athug-
unar, hvort kaupfjelögin skyldu
styðja sósíal-demokratisku verka-
mannahreyfinguna.Pareðómögu-
legt var að koraast að fullkomnu
samkomulagi um þetta atriði,
varð að skoða umræðurnar sera
svar við spurningunni. Allir voru
þeirrar skoðunar, að nauðsyn
bæri til að halda kaupfjelaga-
hreyfingunni sameinaðri, og eng-
inn óskaði eftir fundarsamþykt-
um, sem hefðu orðið til þess,
að kljúfa samvinnuflokkinn og
veikja hina sameiginlegu sa«-
vinnu. —
Pessi var skoðun finskra sam-
vinnumanna í nokkur ár, og
þetta fyrirkomulag var naeiri
hluti samvinnumanna ánægður
með. Seinna meir, þegar finski
verkamannaflokkurinn varð ö€-
ugri, tók hann að beina starfc-
semi sinni í áttina til kaupfje-
lagshreyfingarinnar, í þeina til-
gangi, að leggja undir sig þessa
hreyfingu, sem þá þegar var
orðin öflug. Afleiðing þess hefði