Vörður - 07.08.1926, Blaðsíða 2

2
V O R Ð U R
40 o. v. — Á hinn bóginn held-
ur höf. því fram, að „landnám-
in hafi verið einkafyrirtæki“,
en játar að vísu, að hjer hafi
það sama gilt á íslandi sem
vestra. *— Þetta leiddi beinlínis
af fornlögum íslendinga. En
með þessu óljósa yfirliti og ó-
samkvæmu ályktunum hefur al-
menningi orðið óljóst og torskil-
ið hvernig málefni þetta horfir
við.
Stjórnarskipun er blandað
saman við rikisrjett. Af því er
t. d. ályktað að rikisstaða Græn-
lands hafi brejttst þegar æðsta
framkvæmdarvald, konungs-
valdið, var stofnað í löndum ís-
lendinga. Þetta villir menn og
leiðir út í ógöngur. Ríkisstaða
íslands var hin sama eftir 1262
sem áður. Það hefur allur heim-
ur viðurkent. En eins og semja
varð milli fjórðunga og hjer-
aða á eina hlið og konungsvalds-
ins á hina, hjer á íslandi, eins
varð það og að gerast á Græn-
landi með beinu samkomulagi
milli erindreka konungsins
vestra og einstakra höfðingja á
Grænlandi. Ekkert sýnir glögg-
legar ríkiseining beggja land-
anna, heldur en Gamli sáttmáli.
Stjórnarskipun og ríkisrjett-
ur voru tvenn glögglega að-
greind rjettarsvæði, einnig í
fornskipun vorri. Hið innra
fyrirkomulag breytist við sátt-.
málann, en hið ytra helst óskert.
Fyrir því er nú óhagganlegur
dómur sögu og alþjóðaálits.
Engin furða er, þó mönnum
falli erfit að skilja, hversvegna
stofnun framkvæmdarvalds
þurfti fremur að leggja Græn-
land undir riki Norðmanna
heldur en ísland sjálft. — Jeg
hygg efalaust, hvað snertir
framsetning hr. Ó. L., að ástæð-
an sje sú, að misskilist hafa af
sumum nokkrar greinar eftir ís-
landsvininn mikla, Konrad
Maurer. Fyrir honum er ís-
lenska „fríríkið“ það sem það
Fyrir nokkru var í umsögn
um nýtt kaþólskt tímarit veist
að Prestafjelagsritinu, og átti
víst dýrð hins að verða við það
meiri. Þetta var mjög ómaklegt,
því að Prestafjelagsritið hefir
jafnan frá upphafi verið prýði-
lega vandað að öllum frágangi.
Hitt má öllum vera ljóst, að
verulegar skrautútgáfur skara
þar fram úr. Og er dæma ætti
eftir slíku prjáli einu, þá væru
reyfaramagazín bestu bækur í
heimi. Jeg vildi nota hjer tæki-
færið til þess að vikja að þessu,
og er það á engan hátt til þess
að amast við hinu vandaða ka-
þólska tímariti.
Prestafjelagsritið byrjar að
þessu sinni með mjög ítarlegri
ritgerð um Helga lektor Hálf-
dánarson í minningu um hundr-
að ára afmæli hans, eftir son
hans, dr. Jón Helgason biskup.
Var vel til fundið að láta minn-
ingu þessa ágæta kennara og
kirkjuhöfðingja fá heiðurspláss-
ið í þessum árgangi ritsins, því
varla hefir á siðari tímum verið
hjer á landi ástsælli maður af
öllum kennilýð landsins en síra
Helgi var. — Ritgerðin er og
var, allsherjarríki höfðingja, er
höfðu sjálfir valdstjórnina í
höndum. Þettaa „ríki“ leið und-
ir lok með sáttmálanum — en
það breytti í engu stöðu hins
íslenska ríkis, hvorki í móður-
landi nje nýlendu.
Stjórn inn á við og ríki út á
við — hafa ofist saman í ýms-
um hálfyrðum og yfirborðs-
skoðunum. Þessvegna hefur
stofnast á pappírnum „drauma-
ríkið“ grænlenska og hugvillan
um „innlimun“ íslensku nýlend-
unnar í Noreg.
Einar Benediktsson.
Hvaö skilur?
I.
1 fyrrasumar fór Jónas frá
Hriflu um landið þvert og endi-
langt til þess að boða bændum
fagnaðarboðskap framsóknar-
innar, eins og hún birtist í gerfi
sambandsflokksins íslenska.
Jónas var málugur, laut að litlu,
fór með söguburð og ljek á fund-
um þeim, sem hann hjelt, sama
hvíslingaleikinn við „hjarð-
menn“ flokksins og alkunnur er
síðustu árin úr sölum Alþingis.
Éf einhver hreýfði andmælum
hljóp Jónas undir eins upp með
hroka og illyrðum og bríxlaði
mönnum um heimsku og menn-
ingarleysi. Hafa samvinnumenn,
svo sem öllum er kunnugt „blót-
að Jónas og trylt" svo að af-
dramb hans stappar, nú orðið,
na^rri brjálssemi. Árangur af
starfsemi Jónasar síðastl. sumar
var og þveröfugur við það, sem
til var ætlast. Flokksmenn hans
firtust hann og vildu hvergi við
hann kannast. Andstæðingarnir
voru ánægðir. Fleiri en einn í-
haldsmaður hafa í alvöru talað
um það, að vel væri varið fje af
hálfu íhaldsmanna til þess að
samin af hinum alkunna fróð-
leik biskupsins og er mjög
skemtileg. — En sögulega hefir
hún ef til vill mest gildi vegna
þess, hve þar er nákvæmlega
sagt frá því, hvernig sálmabók
vor er til orðin og það eftir
frumheimildum, sem ekki verða
vjefengdar. Mynd af Helga Hálf-
dánarsyni og rithandarsýnishorn
er framan við heftið.
Þá er birt mynd af hinum
þjóðkunna prestaöðlingi, síra
Magnúsi Andrjessyni, sem ný-
lega er hjeðan farinn og nokkur
brjef frá honum til dr. Valdi-
mars Briem, vígslubiskups um
ýms kirkju- og kristnidómsmál,
svo sem sálmabókina, eilífa út-
skúfun o. fl.
Þá er erindi eftir ritstjórann,
prófessor Sig. P. Sívertsen um
kirkjuguðrækni, hliðstætt því,
sem í síðasta árgangi var um
heimilisguðrækni. Er í erindi
þessu margt orð í tíma talað, t.
d. um það, hve mikið brestur
víða á, að söfnuðir hegði sjer
svo undir guðsþjónustunni, sem
nauðsynlegt er til þess, að hún
geti náð tilgangi sínum til fulls
sem kyrlát og hátíðleg tilbeiðslu-
kosta Jónas til þess að ferðast
um landið. Flokksmenn hans
hjer í Reykjavík hafa líka skilið
þetta. Þeir komu Jónasi undan
til Parísar og sendu Tryggva.
Var svo um mælt, að Tryggvi
ætti að vinna inn aftur það, sem
Jónas tapaði fyrir flokknum í
fyrra sumar.
Eflaust hefir þetta verið
hyggilega ráðið. Tryggvi hefir
marga kosti fram yfir Jónas.
Hann er fjörugur ræðumaður
og áheyrilegur, og á fundum
drengilegri í skiftum en ætla
mætti, ef dæma skyldi hann ,að-
eins eftir blaði hans. Vitanlega
dregur hann nokkurn dám af
þeiin pólitíska fjelagsskap, sem
hann hefir verið í, svo að hann
lætur hvorki dómgreind sína nje
sannleiksást ná að hefta þær
fullyrðingar, sem hann álítur
heppilegt að koma fram með í
það og það skiftið. Hann er held-
ur ekkert feiminn við að skjalla
áheyrendurna og bændur eiga
það sammerkt flestum öðrum
ófullkomnun mannanna börn-
um, að geta ekki algerlega lok-
að eyrunum fyrir sltjallinu.
Þeim þykir lofið gott, flestum.
Tryggvi ferðaðist sveit úr
sveit kringum alt land nú fyrir
Iandskjörið. Eflaust hefir för
hans borið góðan árangur fyrir
flokkinn. Viðast var svo, að fá-
ir voru til að andmæla, og þá
var Tryggvi fyrst verulega í
essinu sínu. Hann er svo ákaf-
lyndur, óefagjarn og ógagnrýn-
inn að eðlisfari, að ef hann fær
að halda fram sömu staðhæf-
ingunum ómótmælt nokkrum
sinnum, þó verða þær fyrir hon-
um sem heilagur sannleikur,
hvernig sem þær eru tilkomnar
upphaflega. Þetta er styrkur
hans þegar hann talar við fá-
fróða menn, ekki síst ef það eru
ákveðnir floklcsmenn, sem lagt
hafa niður alla skoðun en lifa
aðeins í trú. En svo er um fjöld-
an allan af flokksmönnum Tr.
athöfn, og sömuleiðis um kirkju-
húsin. Ættu menn að lesa erindi
þetta með athygli, og ekki láta
það fara áhrifalaust fram lijá
sjer.
Þá er Hallgríms-minning eftir
sama. Er það mest um minnis-
merki tvö, Hallgrímsminnismerki
Einars myndhöggvara frá Galta-
felli og Hallgrímskirkju í Saur-
bæ. Eru birtar 4 mjög vandaðar
myndir af minnismerki Einars.
Þá eru frásagnir af kirkju-
þinginu mikla í Stokkhólmi, eft-
ir þá síra Bjarna Jónsson, dóm-
kirkjuprest, og síra Friðrik
Rafnar á Útskálum, vekjandi
frásagnir og áhrifamiklar.
Það er vel að Prestafjelagið
tekur nú í strenginn með um
friðun sunnudagsins. Sú hreyf-
ing, sem nú er vöknuð á þessu
máli á ekki að falla niður, því
málið er miklu stærra og víð-
tækara en í fljótu bragði sjest
með því að líta á yfirborðið eitt.
Eru hjer tvær góðar greinar um
málið, önnur eftir prest og hin
eftir lækni. Síra Þorsteinn Briem
ritar um sunnudagshelgina og
heimilin. Sýnir hann þar, hvern-
ig heimilin fá ekki staðist ef
helgidagshaldið fer í vanrækslu,
en á heimilunum byggist þjóð-
fjelagið. En Árni Iæknir Árnason
í Búðardal ritar um helgidaga-
Þ. Þeir Jónas og hann eru búnir
að ala upp æði sóran hóp bænda,
sem árum saman hefir verið
skamtað i „alla mata“ hlut-
drægar frásagnir, órökstuddar
staðhæfingar og níð um ein-
staka menn. Eftir slíka „fóður-
blöndu“, er tæpast að búast við
miklum þrótti til röksamlegrar
hugsunar. Og það er heldur ekki
að búast við miklum vilja til
hlutlausrar yfirvegunar hjá hin-
um ómannaðri flokksbræðruin
Tryggva. Því, éf hin margendur-
tekna setning Jónasar er rjett,
að skoðanir hversdagsmannsins
sjeu ekki annað en endurskin af
hagsmunavon hans, þá er skilj-
anlegt, að skuldugir fjelagsmenn
glúpni fyrir sjónum kaupfje-
lagsstjórans, þegar hann reigir
sig og þembir gúlana og býður
þeim í nafni páfans og hinnar
einu sáluhjálplegu trúar að gera
þetta eða hitt. Það er ekkert dul-
arfult fyrirbrigði, þótt kaupfje-
lagsbændur viða um land hafi
klappað Tryggva lof í lófa, eins
og alt er i pottinn búið. Gæti
Tryggvi sagt með Einari flugu:
„Ekki kann ek þat í frásagnir at
færa, herra, þó at vér knúskim
bú-Finna eðr fiskimenn“.
Þar, sem Tryggvi mætti þekk-
ingu á málunum og rökstuddum
andmælum, naut hann sín ver.
Aðalumræðuefni hans á fundun-
um var flokkaskiftingin. Klifaði
hann þar í því, sem jafnan
stendur í Tímanum, lofi um
framsóknarmenn og lasti um í-
haldsmenn. Taldi hann það
skifta flokkum í landi hjer, að
framsóknamennirnir vildu auka
menningu og velmegun í sveit-
um landsins, en andstæðingar
þeirra, íhaldsmennirnir, skeyttu
ekkert um framfarir landbúnað-
arins. Þeir hugsuðu aðeins um
útgerðarmennina, sem alt væru
að setja á hausinn, braskaralýð-
inn og búðarlokurnar.
Þeim er þetta ritar, gafst tæki-
færi til þess að ræða þetta mál
vinnu og heilbrigði og sýnir, að
helgidagshaldið er .nauðsynlegt
fyrir heilsu þeirra, sem vinna,
hvort sem vinnan er „líkamleg“
eða „andleg“.
Þá kemur erindi prófessors
Haralds Níelssonar um sýnir
dejrjandi barna. Er einkum síð-
asta og lengsta sagan áhrifamik-
il. Daisy litla lifir 3 dagana fyr-
ir andlátið í stöðugu sambandi
við annan heim, og svo voldug
verður þessi 10 ára gamla telpa
fyrir þt'lta samband, að það minn
ir á hina miklu trúaarbragðahöf-
unda. Ró hennar, gáfur og guðs-
traust gerir hana að reyndum
kennara og föðurlegum fræðara
eldra fóllcsins. En sem sannanir
fyrir öðru lífi verða þessar sög-
ur eins og aðrar, misjafnlega
sterkar eftir hugarfari þess sem
les. Sá sem tekur hljóðfærið
sundur og rannsakar efnafræði-
lega finnur seint músíkina i því.
Síra Ásmundur Guðmundsson
skólastjóri og Baldur Andrjes-
son kennari á Eiðum rita um
föstuguðsþjónustur, sem þeir
hafa haft, ræða um form þeirra
guðsþjónustu og birta fagurt
tónlag við Jes. 53. Er hjer minst
á merkilegt mál, sem miklu
meira þarf að ræða. Ætti að taka
það til alavarlegrar íhugunar,
hvort ekki væri fært, að taka upp
við Tr. Þ. á fundi fyrir noltkr-
um vikum síðan. Það var aðeins
á einum fundi af öllum þeim
aragrúa, sem Tr. Þ. hjelt. Vegna
þeirra manna, sem þar voru, er
engin ástæða af minni hálfu til
þess að fara inn á málið að nýju.
En vegna hinna, sem aðeins hafa
lilýtt á einhliða framsetningu
Tr. Þ. þykir rjett að hefja um-
ræður um málið fyrir alþjóð
manna. Það má ekki minna vera
en að menn geri sjer fulla grein
fyrir því hvaö skilur flokkana.
Verður mál þetta rætt nokkru
nánar í næsta blaði á þeim
grundvelli, sem Tr. Þ. lagði á
fundum sínum í sumar.
Hjeraösmótiö viö
Þjórsárbrú.
Skýrsla og leiðbeiningar.
Niðurl.
Hjeraðsmótið eigið þið að
binda við ákveðnar, nokkrar
íþróttagreinar, og altaf þær
sömu, eða skifta um ár frá ári,
eftir föstum reglum.
Af hlaupum getið þið bund-
ið ykkur við 100 metra og
800 metra, eins og nú. En svo
þurfið þið endilega að bæta við
einu löngu hlaupi, t. d. 5 kíló-
metra. Og væri best að það
væri* víðavangshlaup, flokka-
hlaup. Sendi hvert fjelag 4—5
bestu hlaupara sína í það hlaup,
en 3 fyrstu menn fjelagsins,
sem inn koma gæfu stigin.
Hlaupið væri því 3 manna
flokkahlaup. Þetta mundi
fjörga mikið mótið og ætti að
geta vakið kapp meðal fjelag-
anna.
Af stökkum ætti aðeins að
hafa hástökk og langstölck. En
svo er nauðsynlegt að fá inn
eitthvert kast. Og á meðan þið
hafið þennan leikvöll, sem nú
guðsþjónustur oftar en á sunnu-
dögum. í stórum kaupstöðum
ætti í raun rjettri messuembætti
að fara fram á hverjum degi.
En þá er ekki hægt að ætlast til
ræðu í hverri guðsþjónustu. En
guðsþjónusta ætti altaf fram að
fara.
Þá eru umsagnir um fjölda
guðfræðisbóka eftir ritstjórann,
biskupinn, síra Bjarni Jónsson,
síra Ólaf Magnússon, sira Ófeig
Vigfússon og síra Ragnar Ófeigs-
son. Ritstjói’inn, sem einnig er
formaður Prestafjelagsins ritar
um starfsemi fjelagsins og und-
irritaður getur um kirkjumál á
þingi. Loks eru prentuð lög síð-
asta Alþingis um almannafrið á
helgidögum þjóðkirkjunnar.
Yfirleitt finst mjer Presta-
fjelagsritið sjaldan hafa verið
betra, líflegra og meira vekjandi
en nú. Væri óskandi að það væri
eins útbreitl og það á skilið. Að
visu mun það fara talsvert víða,
en alment munu menn ekki vita,
að hjer er eitt af læsilegustu og
bestu tímaritum landsins. Mun
nafn þess eiga nokkurn þátt í
því, að villa mönnum sýn svo að
þeir halda, að rit þetta sje að-
eins prestum og guðfræðingum
ætlað, en það er fjarri sanni.
Magnús Jónsson.
Prestafjelagsritið, 8. ár. 1926.