Vörður - 14.08.1926, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
3
Máttur
Fyrirlestur eftir Jónas
Frh.
í>að hefur iengi verið draurn-
nr vísindamanna, sjerstaklega
■efnafræðinganna, að búa lil líf-
ræn efni úr ólífrænum, án þess
að nota sólarljósið til hjálpar.
Engin likindi eru til þess, að
það muni nokkurn tíma takast,
og jafnvel þó tækist að setja
■saman efni með svipaðri bygg-
ingu og jurtirnar hafa, er sól-
in hefir látið vaxa úr skauti
jarðarinnar, þá mundu þau þó
aldrei geta orðið' hæfileg fæða
handa mönnum og dýrum.
Efnafræðingar mundu aldrei
geta blásið þeim lífsneista í
efnið, sem sólinni er einni unt
að gera. í þessu liggur munur-
inn á lífrænum og ólífrænum
efnasamböndum. í fæðu manna
og dýra verða að vera, ekki að
eins lífræn efnasambönd, hcld-
ur verður hún að vera lifandi
sjálf, með þeim lífsneista ekki
útkulnuðum, sem sólarljósið
hefir í efnið geislað. Fæðan má
ekki missa í matreiðslunni þá
hyggingu, sem sólarljósið hefur
skapað í hana. Þess vegna
verða menn að gæta þeirrar
varúðar i matreiðslunni, að
skemma sein minst þetta verk
náttúrunnar, en það getur lang-
vinn suða meðal annars gert
að verkum. Við sykurgjörðina
eyðileggjast lífgjafaefnin, svo
vanalegur r.eyrsykur er algjör-
lega sneyddur þeim efnum, og
þó að sykur hafi mikið hita-
gildi og sjoa mjög- nærandi, er
hann þó óholl fæða, bæði vegna
skorts á lífgjafaefnum og ekki
síður vegna hins, að hann ertir
innýflin og meltist upp til agna,
þeir menn, sem stunda þær fiski-
veiðar, sem gefa meiri arð, og
bera því meira úr býtum, að þeir
greiði hærri iðgjöld, en helst
ætti það að vera jafnt, þar sem
bætur eru allar jafnar, en ef á að
fara að skattþyngja mönnum
sjerstaklega fyrir það, að þeir
vinni þau störf, sem öðru frem-
ur álítast hættuleg, þá stríðir
það á móti öllu siðferðislögmáli,
þegar hægt er að sanna það með
talandi tölum, að þau eru með
þeim allrá nauðsynlegustu, sein
unnin eru af okkar fámennu
þjóð.
I 2. lið 1. gr. er veitt undan-
þága frá tryggingarskyldu vjel-
bátuin og róðrarbátum, er ekki
stunda l'iskiveiðar 1 mán. i senn,
Þessa undanþágu hefði ekki átt
nð veita, þar sem rjettindi til
slysa og dánarbóta eru Jiundin
við tryggingarskyldu, þannig, að
*á, sem fyrir slysi ver*c5ur ótrygð-
ur, hefir engin rjettindi til bóta,
liafi hann ekki verið tryggingar-
skyldur. Því verður ekki neitað,
nð sjómenn eru ekki almennt
svo varkárir sem slcyldi með
það, að tryggja skipshöfn sína
þá er þeir byrja vertíð, en sjeu
skýr lagaákvæði fyrir því, að
það skuli gera, þá er það óneit-
anlega mikil bót í máli fyrir þá,
sem eiga að sjá um fram-
kvæmd laganna, en með þess-
ari undanþágu er þessu vopni
5ólar. ,
Kristjánsson lækni.
og veldur þannig kyrstöðu í
þörmum.
Þegar menn mala kornteg-
undir, og skilja hýðið frá, og
neyta að eins kjarna kornsins,
hveitisins, vinna menn óhappa-
verk. Við það að neyta ekki
hratsins með, fara menn á mis
við lífgjafaefnin, sem undir
hýðinu eru. Enn fremur fara
menn á mis við kalk- og járn-
sambönd, sem í korntegundun-
um eru, ef menn kasta burtu
hratinu eða hýðinu utan af
korninu. Kalksamböndin eru
nauðsynlegar til byggingar bein-
anna og viðhalds þeirra, og
járnsamböndin eru nauðsynleg
til blóðmyndunar. Þar að auki
eru trjáefnin i hýði kornteg-
undánna „sellulose“, nauðsyn-
leg í fæðuna til þarmfyllu, til
þess að ýfa þarmana til hæfi-
legrár hreifingar. Tómir þarm-
ar liggja að mestu hreifingar-
lausir, en þarmar með hæfi-
legu innihaldi geta notið vöðv-
anna í veggjum sínum til þess
að ýta áfram til tæmingar þarm-
innihaldinu. Það er einmitt
þetta, sem fyrirbyggir óeðlilega
innvortis rotnun. Þetta hefir
einmitt regin mikl a þýðingu
fyrir heilsu manna og þrif,
bæði líkamlega og andlega. Jeg
hefi áður tekið það fram, að
það er jafn áríðandi að mat-
urinn og hinar ómeltanlegu
lcyfar hans fari með eðlilegum
hraða gegnum þarma eins og að
blóðið fari með eðlilegum hraða
gegnum æðar líkamans. Við
hvorutveggja það starf vinnst
það tvent: Fy-rst, að flytja öll-
um frumum líkamans næringu,
svift úr höndum þeirra, því það
er ekki einatt ákveðið í byrjun,
sjerstaklega hjá róðrarbátum,
hve lengi slculi róið í senn.
Það hlýtur öllum að vera
ljóst, hve mikið fjárhagstjón
það er eftirlifandi vandamönn-
um sjómanna, ef svo slysalega
tekst til, að þeir drukna ó-
trygðir.
Hins mun síður gætt, hversu
viðkvæmt mál það er þeim, er
eiga að sjá um framkvæmd
laganna, þegar svo illa tekst til,
þó að þeir geti sjer enga sök
þar á gefið.
Þá kem jeg að hinum nýju
lögum um slysatryggingar við
ýmsa vinnu á landi. Mjer finst
þessi lagasmíði vera talandi tákn
þess, hversu hægt er að mis-
þyrma góðu málefni mcð lje-
legri afgreiðslu, þegar málin
eru illa undir búin og sótt af
meira kappi en forsjá, enda er
frágangur laganna þannig, að
mjög erfitt mun reynast að
lullnægja þeim, nema þá með
afskaplegri fyrirhöfn og skrif-
finsku, og í sumum tilfellum
ómögulegt. Þessir annmarkar
liggja sjerstaklega í hinum ó-
eðlilega gjaldstiga og flokka-
skipun.
Jeg sje nú ekki annað en að
hægt liefði verið að komast hjá
því, að leggja út í þetta öng-
þveiti með þessa flolckaskipun,
og í öðru lagi, að flytja burtu
brennsluefni, sem valda eitrun í
líkamanum, komist þau ekki
nægilega fljótt burtu, á svipað-
an hátt og eldurinn kafnar, ef
reykurinn kemst ekki burtu.
Það er því óhætt að fullyrða,
að fóðrun manna er meira
vandaverk en í fljótu bragði
virðist eða margan grunar. Fyr-
ir allar syndir og yfirsjónir á
þessu sviði taka menn út hegn-
ingu í einhverri mynd. Yfir
sjónirnar eru efalaust margvís-
legar. Jeg skal hjer aðeins nefna
tvær eða þrjár. Er þar fyrst að
telja ofnautn. I öðru lagi brott-
nám lífgjafaefnanna. í þriðja
lagi brottnám úrgangsefnanna
eða trjáefnanna, sem ómeltan-
leg eru: Hjer við má og bæta þvr
að vanalega inniheldur fæðan
ofmikið af eggjahvítuefnum.
Allar þessar yfirsjónir leiða til
hins sama: Of mikillar kyrr-
stöðu í þörmunum og ræktunar
rotnunar- og bólgumyndandi
gerla í þörmunum, í stað mjólk-
ursýrugerla. Eiturefnin (toxin),
sem myndast við meltingu og
bruna þessarar fæðu, kemst ekki
nægilega ört burt úr líkamanum,
svo þau valda skaða og skemd-
um á líffærunum, á svipaðan
hátt og reykurinn skemmir hús-
ið, ef hann kemst ekki út um
reykháfinn. Reynsla vor á dýr-
um færir oss heim sanninn um
þetta. Því fer fjarri, að það hæti
úr skák fyrir mönnum, þótt
þeir þykist upp úr því vaxnir að
læra af dýrum, sem ennþá heyra
rödd náttúrunnar. Því það kost-
ar þá árekstur þar til þeir sjá að
sjer. — Erlendis eru hestar
fóðraðir með höfrum eða byggi
eða korni. En þeir þrífast ekki
á því eingöngu til lengdar
vegna innvortis kyrrstöðn og
rotnunar sökum skorts á nægi-
lega miklu af úrgangsefnum.
Þeir verða að fá hálm með til
þar sem lögin eru bygð á þeim
grundvelli, að atvinnurekand-
inn greiði allan kostnaðinn,
sem jeg get nú ekki sjeð, að
sje rjettlæti. Eða er það ekki
nóg, að þeir greiði beina kostn-
aðinn við tryggingarnar, þó
þeim sje ekki líka gert að
skyldu að semja utan um þetta
margbrotið skýrslubákn, sem
þar að auki gæti tæplega orðið
svo, að liægt væri að votta það
upp á æru og sainvislcu, að það
væri bókstaflega rjett, en það
á auðvitað að gera.
Það þýðir ekkert að benda á
það, að atvinnurekendur haldi
vinnuskrár hvort eð er. Það vita
allir, að það er alt annað að
halda skrá yfir það, hverjir
vinni hvern dag, en að halda
skrá yfir það, hvaða verlc hver
maður vinni hverja klukku-
stund á liverjum degi. Og það
skoplegasta við þetta er, að
þetta starf að reiknast út fyrir-
fram, því gjöldin eiga að greið-
ast fyrirfram.
Jeg vil nú benda á, hvernig
þetta myndi nú koma út hjer í
Bolungarvík, eftir því sem injer
hefir talist til. Hjer eru aðal-
lega þrír atvinnurelcendur, og
sú vinna, sem unnin er, myndi
aðallega tilheyra þrem áhættu-
flokkum, og að þessu öllu er
oft unnið sama daginn af sama
fólkinu. Miðað við þann fólks-
þess að þrífast. Háhnurinn er að
mestu leyti ómeltanlegur. En
liann hefur mikið af trjáefni
„Sellulose“ sem fyllir þarmana
og ýfir þá til hreyfingar og
tæmiiigar, og það fyrirbyggir
innvortisrotnun. Þegar jeg var
drengur heima í foreldrahúsum,
tók jeg eftir þVí þegar grös
stóðu i sem mestum blóma og
voru safaríkust, að hestar átu
þurt torf úr veggjum þegar þeir
voru reknir heim í hlað; sjer-
staklega þeir hestar, sem gengu
á mýrlendi. Mig furðaði á þessu.
Nú veit jeg, að hestarnir voru
að fá sjer úrgangsfóður, eða ó-
meltanlegt fóður, til þess að
bæta sjer upp skort á „Sellu-
lose“. En af því fengu þeir eltki
nægilega mikið úr mýrgresínu
meðan það var sem safaríkast.
Hestarnir eru börn náttúrunn-
ar og heyra hennar rödd. Mann-
skepnan er orðin of siviliseruð
til þess að heyra rödd fóstru
sinnar, og er ekki að furða þó
það kosti árekstur.
Margir hafa veitt því eftir-
tekt, að ungbörn eru stundum
sólgin í að jeta ösku. Það stafar
af því, að þau vantar kalk, og
ef til vill fleiri sölt, og eðlisá-
vísunin vísar þeim rjetta leið
meðan menningin hefur eklti
sljófgað hana.
Vilhjálmur Stefánsson land-
könnuður segir frá þvi í einni
af ferðasögum sínum, að hann
og fjelagar hans urðu matar-
lausir af öðrum mat en selspiki.
En þeir þoldu ekki spikið ein-
tómt, og fann hann þá upp á
því að jeta fiðtu* * með spildnu tii
þess að komast hjá innvortis
rotnun, sem hefði sjálfsagt riðið
þeim að fullu, því spikið meltist
upp til agna, en fiðrið var úr-
gangsfóður, sem kom því til
leiðar að það gekk úr þeim.
Lífgjafaefni og úrgangsefni
fylgjast mjög oft að í fæðunni,
fjölda sem þarna vann síð-
astliðið ár, myndu þessir at-
vinnurekendur þurfa að greiða
í tryggingargjöld á ári ca. 500
ltr. En jeg get ekki annað sjeð,
en að vinnan við þetta hjá
þeim öllum, ef það ætti að vera
nokkuð annað en kák, myndi
að minsta kosti útheimta hálft
mannsverk yfir árið. Og sje nú
miðað við það, að honum væri
goldið 3 þús. kr. í kaup, sem
mun vera meðalkaup hjer við
svipað starf, þá er það þrefalt
gjald á við iðgjöldin.
Er nú virkilega ekki eitthvað
bogið við þau lög, sem útheimta
margfaldan kostnað í vinnu á
við beinu útgjöldin?
Það þykir nú máske aukaat-
riði, að benda á þá leið þessa
máls sem. snýr að þeim, sem
eiga að sjá um framkvæmd
þessara laga, t. d. hreppstjóra.
Jeg vil nú samt leyfa mjer
að sýna fram á, hvernig þetta
myndi koma út hjer. Jeg geri
ráð fyrir að það myndi minsta
kosti útheimta 1 dagsverlc í
viku hverri, eða ca. 50 dagsverk
á ári, Því þess ber að gæta, að
hann þarf bæði að gteta þess,
að allir fullnægi þessum trygg-
íngarskyldum, og hafa nákvæmt
eftirlit með þvi, að hver vinni
það verk, sem hann er trygður
við i hvert sinn, því að ef slys
vill til, þá þarf hann auðvitað
til dæmis í korntegundum. Það
er því ekki að furða þó það
kosti árekstur þegar hvort-
tveggja er runnið burtu úr fæð-
unni, og hins neytt, kjarnans,
sepi þar að auki skortir bæði
járn og kalksambönd, sem
nauðsynleg eru líkamanum til
blóð- og beinmyndunar, ekki síst
börnum og unglingum, sem eru
að taka út vöxt.
Fyrir hjer um bil tveim ára-
tugum var þeirri kenningu
mjög haldið fram af einstökum
mönnum innan læknastjettar-
innar erlendis, að best og heppi-
legast væri að nærast á sem
kröftugastri fæðu, fæðu sem
taki sem minst rúm og melt-
ist svo að segja upp til agna.
Það var talið áríðandi að tyggja
matinn vel, sem og rjett er, þar
til hann væri orðinn fljótandi.
Trefjuefni, sem í honum voru,
átti helst að' taka burtu, og nejda
þeirra alls ekki. Sá hjet Horace
Fletcher, sem þcssi kenning var
kend við í Englandi og í Ame-
ríku. Margir urðu til þess að
taka upp þessa siði í mataræði,
þar á meðal heimspekingurinn
William James. En bæði hann
og aðrir urðu að leggja þessa siði
niður aftur, ve^iia þess að þeir
ollu þeim kyrstöðu í þörmunum
og þar af leiðandi innvortis
rotnunar. Á siðustu árum hefur
enn betur sannast, að þetta er
hin argasta villukenning. Þeir
menn, sem hana tóku upp og
reyndu að lifa eftir henni, gátu
ekki hægt sjer svo vikum skifti.
Hægðirnar urðu harðar og lykt-
árlausar, vegna þess að öll
rotnun fór inn í líltamann, og
er það vel skiljanlegt, hvort
það hefur valdið vellíðan einni.
Það er nokkurnveginn áreið-
anlegt að þeir menn eldast bet-
ur og endast lengur, sem hafa
örar hægðir, heldur en hinir
sem tregar hægðir hafa.
að gefa embættisvottorð um það,
að sá sem fyrir slysinu varð,
hafi verið trygður við það verk,
sem hann slasaðist við, og gefa
nákvæma skýrslu um, hvernig
slysið vildi til. En það er nú
ekki meiningin að hreppstjór-
inn eigi að gera þetta endur-
gjaldslaust, fremur en önnur
störf sín, því samkv. 10. gr. á
hann að fá liálf innnheimtu-
launin, þegar hann hefir inn-
heimtuna á hendi, og þetta
yrði þá með ca. 15 kr„ eða 30
aurar á dag, miðað við 10 st.
vinnu.
Svo er mikið ósamræmi í
lögum þessum, að eftir að
skyldað hefir verið að tryggja
við ýms störf, sem ekki virðast
vera neitt sjerlega hættuleg,
svo sem skósmíði, brauðgerð,
fiskþurkun o. fl„ þá er öðrum
slept, sem verða að álítast hin
hættulegustu, sem unnin eru
hjer á landi, t. d. bjargsig; við
það verða mjpg oft slys, líklega
1 eða fleiri á ári hverju, og er
það inikið, miðað við hversu
fáir þeir menn eru, sem það
verk stunda. Þá eru vetrarferð-
ir á landi. Þær eru fleiri hættu-
legar en póstferðir. Það munu
fá ár líða svo hjer á landi, að
ekki verði íleiri eða færri menn
úti, og sjaldan gengur svo stór-
hríð yfir landið, að elcki komi
fyrir slík slys. Þá mætti nefna