Vörður - 04.09.1926, Blaðsíða 3

V Ó R Ð U R
3
urdsson ikke har noget at ind-
vende niot en saadan ordning".
(Á islcnsku: Vjer áttum lienna
íund nieð Carl Olsen konsúl úr firm-
•anu Nathan & Olsen 5./2. 1925 og
létum þá þetta firma fá einkasölu á
-Noregssaltpjetri á íslenskum markaði
verslunarárið 1925—1926 með ákveðn-
um skilyrðum, og skuldl)undum oss
frá fundardeginum til febrúarloka
1926'að selja hvorki beint nje óbeint
Noregssaltpjetur á íslandi um aðra
milliliði en Nathan & Olsen, auk lyess
sem vjer lofuðum að vjer mundum
heldur ekki gera samning við annað
firma l'yrir 1926—1927, nema bafa
áður haft tækifæri til að bera oss
saman við N. & O. munnlega eða
skriflega um svipaða verslun á þvi
ári — alt þó að því tilskildu, að Bún-
aðarf jelag íslands, eða þáverandi
framkvæmdarstjóri þess búnaðarfje-
lags, herra Sigurður Sigurðsson,
hefði ckkert á móti slíku fyirkomu-
lagi“.).
Er af niðurlagi þessara orða
■enn ljóst, auk þess- sem áður er
getið, að Norsk Hydro hefur
skoðað Búnaðarfjelag fslands
einkasala sinn á íslandi, þó að
ekki væru um það skriflegir
samningar, þar eð samþykki
þess er heint skilyrði fyrir að
einkasalan hverfi í hendur firm-
anu Nathan & Olsen.
Ennfremur segir Pálmi svo í
skýrslu sinni um Norslc Hydro:
. „Þáð skrifar Búnaðarf jelaginu
C./2. og kveðst hafa talað við
Carl Olsen frá firmanu Nathan
& Olsen, Reykjavík, viðvíkjandi
sölu á Noregssaltpjetri framveg-
is, og mundi hr. Carl Olsen per-
sónulega gefa Búnaðarfjelagi fs-
lands upplýsingar um hvað hafi
farið fram. þessu viðkomandi
milli Norslc Hydro og hans
firma“.
Þetta hrjef hefir stjórn Búnað-
arfjelags íslands alls ekki sjeð.
Segir búnaðarmálastjóri, sem um
það hefir verið spurður af stjórn-
inni, að þetta brjef hafi hann
ekki fengið.
Carl Olsen hefir og ekki gef-
ið stjórn Búnaðarfjelags'íslands
neinar þær upplýsingar, sem
nægilcga rakamikil til þess að
fyrirbyggja þrýsting í fiskin-
um, myndi hann lagður á hill-
ur í lestinni, sem dreifðu þung-
anum. Á þennan hátt mætti
geyma fiskinn óskemdan að öllu
leyti dögum eða vikum sanian,
án þess þó að frysta hann, sem
einnig skemmir fiskinn.
í þessum einum hefir verið
lýst aðferð, sem dansk-amerísk-
ur maður nýlega hefur látið
uppi. Hann gerði reyndar ekki
ráð fyrir því, að venjulegir tog-
arar væru þannig úr garði gerð-
ir, eða þessum tækjum búnir,
enda leikur mikill efi á því,
hvort slíkt rfaundi henta svo
rúmlitlum skipum. Skipagerðin
átti J)ví að vera önnur en nú
tiðkast, og hygst þessi maður
að hal'a komist að þeirri niður-
stöðu, við inargra ára rannsókn
og athugun, að díselskip muni
hest hæf til ísfisksveiða nreð
þessum útbúnaði. En jafnframt
álítur hann að breyta þurfi veiði-
aðferðuin á þann hátt, að á dag-
inn sje notaðar hringnætur
(snurrevaad) en botnvörpur að
nóttu til.
r yrir meir en ári síðan var
mJög tíðrætt um áform Jiessa
manns í dönskum blöðurn. Hafði
hann borið fyrirætlanir sínar á
borð fyrir dönsku stjórnina og
•óskað stuðnings hennar til þess
brjefið hermir að hann hafi
lofað að gefa. Kom hann þó
rjettum mánuði síðar, 5. mars
tvisvar á fund stjórnarinnar,
1925, eins og áður er sagt, og
enn verður að vikið.
Hinn 7. mars 1925 fær svo
Norsk Hydro svo hljóðandi sim-
skeyti frá Nathan & Olsen:
„Accept 200 tons Norgesalt-
peter price conditions as per
your letter of 5./6. february
however will be obliged if you
will agree shipment beginning of
May. Please Confirm“.
(Á íslensku: Samþykkjum (að
kaupa 200 smálestir af Noregssalt-
pjetri verð (og) skilmálar eins og
greinir í brjefi yðar 5./6. febrúar
mundum þó vera yður skuldbundnir
ef þjer vilduð fallast á að blaða salt-
pjetrinum í skip væntanlega í lok
aprilmánaðar eða byrjun maí. Gjörið
svo vel að staðfesta).
Og sama dag fær þaö sim-
skeyti undirritað: „Landbrugs-
direktör Sigurdsson“, svohljóð-
andi:
„Bunadarfjelag indforstaaet
Nathan Olsen dagstelegram“.
(Á islensku: „Búnaðarfjelagið sam-
þykt skeyti N. & O. í dag“.).
Endar áðurnefndur skrifstol'u-
stjóri hjá Norsk Hydro frásögn
sína Jivínæst með Jiessum orð-
um:
„I skrivelse av 7./3. 1925 be-
kræfter vi mottagelsen av
Bunadarfjelagets telegram om
dets samtykke, idet vi bl. a. an-
förer at „vi i henhold dertil for-
staar, at vor Salgsavtale af 5. d.
s. med herr konsul Carl Olsen
paa vegne af firmaet Nathan &
Olsen, dersteds, definitivt er
godtbekendt av deres forening“.
„Vor salgsvirksomhed paa Is-
land vil herefter overensstem-
mende med avtalen indtil videre
foregaa udelukkende gjennem
firmaet Nathan & 01sen“.
„Vort enesalg for Island var
hermed lagt i Nathan & Olsens
hænder, idet der ikke indlöb no-
gen indvending fra Bunaðarfje-
að koma á endurbótum í fisk-
veiðum Dana. Var hugmyndin
sú, að smíðuð yrðu þegar í stað
3 fiskiskip með þessu nýja fyrir-
komulagi. Málið vakti talsverða
eftirtekt, fekk byr undir vægi í
fyrstu og stuðning ýmsra fiski-
lróðra manna Jiar í landi, en þó
varð eigi úr því, að danska
stjórnin legði því liðsstyrk sinn.
Nú hefur málið risið upp að
nýju fyrir skömmu síðan, en þó
nokkuð á annan veg, en ætlast
var til í fyrstu. Hefir verið stofn-
aður fjelagsskapur með % mil-
jón króna hlutafje, sem ráðist
hefir í kaup á 800 smálesta skipi
og breytt því í lcæliskip eftir
fyrirsögnum Vestuheims-danans.
Skipið hefir verið skýrt „Cold-
air“, og er því ætlað að flytja kjöt
og aðrar afurðir til Þýskalands,
til Rínarbæjarins Duisburg sem
viðtölcustaðar. Auk Jjess er ætl-
unin, að flytja kældan fisk frá
Þórshöfn í Færeyjum til Spánar.
byrir oss er ])að sjcrstaklega
eftirtektarvert við þessa fjelags-
stofnun, að áformað hefir verið
að flytja nýjan fislc til lands,
sem hingað til hefir verið
stærsti innflytjandi saltfiskjar,
og veitt mesturn hluta saltfisks-
afurða vorra viðtöku. Það væri
vel að Jiessari tilraun yrði gaurn-
ur gefinn, þar sem brátt verða
nú ráð í hendi vorri að feta i
lag Islands efter modtagelsen af
dets telegram af 7./3. 1925 und-
ertegnet landsbrugsdirektör Sig-
urdsson“. ♦
(Á íslensku: „í brjefi 7./3. 1925
staðfcstum vjer möttöku simskeytis
Búnaðarfjelagsins um samþykki þess
og tökum þar m. a. fram, að „vjer
sitmkvæmt því lítum svo á, að sölu-
samningur vor 5. þ. m. við herra Carl
Olsen vegna firmans Nathan & Oisen
þar, sje enclanlega samþyktur af fje-
lagi yðar“.
„Sölustarfsemi vor á íslandi mun
samkvæmt samningnum upp frá þessu
um óákveðinn tima fara fram ein-
göngu fyir inilligöngu N. & O.".
Einkasala vor á íslandi var með
þessu lögð í liendur firmans N. & O.
með því að oss barst elcki nokkur
mótbára á móti því frá Búnaðarfje-
lagi íslands — eftir að vjer fengum
skeyti þess frá 7. mars 1925, undir
ritað af (Sigurði) Sigurðssyni búnað-
armálastjúra).
Þetta brjef frá 7. mars 1925
hefir stjórn Búnaðarfjelags ís-
Iands heldur ekki sjeð. Og hún-
aðarmálastjóri segir, er hann
hefir verið um Jiað spurður af
stjórninni, að þetta brjef hafi
hann heldur ekki fengið. — Hef-
ir Norsk Hydro Jiannig sent Bún-
aðarfjelagi íslands tvö brjef um
málið, með eins mánaðar milli-
bili, sem búnaðarmálastjóri full-
yrðir að hvorugt hafi komið
fram.
Otkoman verður því sú, að
stjórn Búnaðarfjelags íslands
verður vandlega dulin öllum
Jiessum tíðindum.
Ástæða er ennfremur til að
taka fram eftirfarandi:
Eins og getið er hjer að fram-
an, hjelt stjórn Búnaðarfjelags
Islands tvo fundi 5. mars 1925,
með búnaðarmálastjóra, Jirem
mönnum frá Mjólkurfjelagi
Reykjavíkur og Carli Olsen stór-
kaupm., til þess að ráðstafa sölu
á Noregssaltpjetrinum. Lagði
búnaðarmálastjóri málið þannig
fyrirf eins og áður getur og
gjörðabókin skýlaust ber með
sjer, að Búnaðarfjelag íslands
fótspórin, ef vel tekst tilraunin.
Neysla á fiski liefir mikið auk-
ist síðari árin i löndum, sem til
skamms tíma hafa haft lítið af
fiski að segja, og ekki eru salt-
fisksneytendur. Er þar á ný um
áhrif kælitækjaiðnaðarins að
ræða, Jiví víðsvegar hefir kæli-
útbúnaði verið komið fyrir í
járnbrautarvögnum, sem flutt
hafa kældan fislc og skapað hon-
um markað í löndum sein
liggja langt frá sjó, og i flestum
hinna stærri hafnarbæja nálægra
landa hafa verið reistar stórar
kælistöðvar, sem dreifa frá sjer
kjöti og fiski í allar áttir um
meginland Evrópu.
Enn sem komið er hafa íslend-
ingar ekki á neinn liátt notfært
sjer Jiá möguleika fyrir aukinni
afurðasölu, sem umbætur Jiessar
hafa haft í för með sjer, enda
hcfir eigi enn til þess rekið, að
Jiess gerðist brýn nauðsyn. En
J)að er vonandi, að kæliskipið,
sein í vændum er, verði Jiess
hvetjandi, að tilraunir verði
gerðar til Jiess að skapa fiskiaf-
urðum vorum víðtækari mark-
að, samhliða kjötafurðunum,
og verður J)að naumast fram-
kvæmt á annan hátt hetri eða
fljótari, en ineð J)ví, að taka
kæliskip í þjónustu sína og feta
í fótspor þeirra, sem rutt hafa
leiðina til nýrra markaða.—Á.Þ.
eigi kost á að fá 200 smálestir af
Noregssaltpjetri frá Norsk Hydro
og á ])eim grundvelli er áburð-
inum skift, verð hans ákveðið o.
s. frv. En tveim dögum siðar
símar hann að Búnaðarfjelagið
sje samþykt símskeyti því, sem
Nathan & Olsen sendi samdæg-
urs. Búnaðarmálastjóra hlýtur
því að vera kunnugt þetta skeyti,
sem Nathan & Olsen J)á sendu,
J)ví að annars gat hann ekki sam-
þykt það, en það skeyti ber það
með sjer, að það er ekki Búnað-
arfjelag íslands, sem á kost á að
fá áburðinn, heldur er J)að Na-
tlian & Olsen, og skeytið segir
ennfremur að Nathan & Olsen
eru áður búnir að semja um
verð áburðarins og ráðstafa nú
sendingu hans.
Þetta símskeyti búnaðarmála-
stjóra er með öðrum orðum alt
annars eðlis en það, sem gert var
ráð fyrir af stjórn Búnaðarfje-
lags íslands.
Og — þar sem ómögulega er
hægt að gera ráð fyrir öðru en
að búnaðarmálastjóri hafi vitað
hvað í því skeyti stóð sem hann
samþýkti, þá verður að telja víst,
að honum hafi J)á verið orðið
ljóst að einkasölu Búnaðarfje-
lags íslands á Noregssaltpjetri
var lokið um leið og samþylct
var að Nathan & Olsen gerðu
sölusamning við Norsk Hydro og
fengju ráðstöfunarrjett yfir á-
burðinum, eins og skeyti þeirra
ber með sjer. En hann dylur
stjórn Búnaðarfjelags þessum
tiðindum alveg.
Afleiðing af sending þessa sím-
skeytis, fullkomlega á bak við
stjórn Búnaðarfjel. íslands verð-
ur og sú, að Norsk Hydro skoðar
skeytið sem samj)ykki fyrir því,
að Nathan & Olsen fái einka-
söluna. Og svo sem málið lá fyr-
ir verður ekki annað sagt, en sá
skilningur hjá Norsk Hydro liggi
beint við.
III.
Um það leyti sem stjórninni
barst skýrsla Páhna Einarsson-
ar var komið fram á J)ingtíma.
— Höfðu hinir þingkjörnu
stjórnarnefndarmenn- þá ákveðið
að leggja það á vald landbúnað-
arnefnda, vegna breytinga á. lög-
um Búnaðarfjel. á síðasta Bún-
aðarj)ingi, hvort þær vildu á ný
gera lillögur um menn i stjórn
fjelagsins. Var sú ákvörðpn
tekin á fundi stjórnarinnar 23.
febrúar síðastliðinn og til-
kynt landbúnaðarnefndunum. —
Landbúnaðarnefndirnar drógu
lengi að svara, «g allan J)ann
tima lá mál J)etta óhreyft, að
sjálfsögðu, meðan alt var i ó-
vissu um hverir myndu skipa
stjórn fjelagsins.
Þá er Jiess var óskað af land-
búnaðarnefndum, taldi stjórn
Búnaðarfjelagsins sjer skylt, þar
sem um aðila var að ræða, sem
tilnefnir meiri hluta stjórnar-
innar, að koma á fund nefndanna
og segja sögu áburðarmálsins.
Sagði stjórnin J)á sögu í aðal-
atriðum svo sem gert er í fyrsta
kafla þessarar greinargerðar, og
lagði auk J)ess fram áður um-
getnu skýrslu Pálma Einarsson-
ar. Er Jiað opinbert mál hvernig
tekið var í málið af nefndanna
hálfu, en þar sem J)ó margir, sem
þessa greinargerð fá i hendur,
munu ekki hafa AlJ)ingistíðind-
in, fer hjer á eftir meginkafli úr
nefndaráliti landbúnaðarnefnd-
ar neðri deildar um frv. til laga
um tilbúinn áburð:
„Flutningsmaður mun heldur
ekki hafa haft flutningsgjöldin
svo mjög i huga með flutningi
frv. nú, eins og sjá má af grein-
argerðinni, heldur mun fremur
bera að skoða frv. sem tilraun
til þess að bjarga áburðarnot-
endum frá öðrum og ef til vill
þyngri útgjalda-auka.
Það mál er ])annig vaxið sam-
kvæmt skýrslu stjórnar Búnað-
arfjel. íslands, að framkvæmdar-
stjóri fjelagsins hefir snemma á
síðastliðnu ári, af ástæðum, sem
ekki eru kunnar, slept, að þvi er
virðist viljandi, J)vert ofan í sam-
þykt BúnaðarJ)ingsins einkasölu
þeirri, er Bún.fjel. íslands hafði
haft frá Norsk Hydro á Noregs-
saltpjetri, í hendur firmanu
Nathan & Olsen í Reykjavík, og
dulið fjelagsstjórnina þessu nær
hálft annað missiri.
Firmað Nathan & Olsen hafði
einnig einkaumboð fyrir Dansk
Gödnings Kompagni hjer á landi,
en það hefir aftur umboð fyrir
þýslcu kalksaltpjetursverksmiðj-
urnar. Állur kalksaltpjetur, er
hingað flyst, er þvi nú á hendi
firmans Nathan & Olsens.
Nefndin er sammála um, að
þetta skipulag sje mjög óheppi-
lcgt og geti orðið svo óhag-
kvæmt fyrir áburðarnotendur, að
J)að tefði að mun fyrir ræktun
landsins.
Leiðin, sem frv. bendir til út
úr Jæssum ógöngum, er að vísu
fær, en nefndin telur hana þeim
annmörkum bundna, að hún kýs
heldur að stíga sporið fyllra og
lieimila að taka einkasölu á á-
burðinum.
Nefndin telur eðlilegast, að
Búnaðarfjel. Islands hafi þessa
einkasölu, en gengur þá jafn-
framt út frá því, að ])að hafi þá
þeirri framkvæmdarstjórn á að
skipa, er treysta megi.
Nefndin er að vísu andvíg
einkasölu yfirleitt, en telur þá
atburði, er gerst hafa í þessu
máli þannig, að ekki sje við hlít-
andi, og ræktun landsins svo
mikils verða, að hún vill J)rátt
fyrir J)að grípa til einkasölu-
heimildar, ef ekki tekst að greiða
fram lir málinu á annan hátt“.
Allir nefndarmenn rita undir
þetta álit, Jieir: Hákon Kristó-
fersson, (form.), Jörundur •
Brynjólfsson, Jón Sigurðsson
(frsm.), Halldór Stefánsson og
Árni Jónsson.
Fyrst um miðjan maíinánuð
voru skipaðir í stjórn Búnaðar-
fjelags Islands, Magnús bóndi
Þorláksson á Blikastöðum og
Tryggvi Þórhallsson. Áttu þeir,
ásamt Vigfúsi Einarssyni fundi
um málið 17., 18. og 19. maí.
Höfðu liinir síðarnefndu tveir
oftlega haft tækifæri til þess áð-
ur að ræða málið við Sigurð Sig-
urðsson búnaðarmálastjóra og
óskað umsagnar hans um málið,
án þess að fá nokkurt fullnægj-
andi svar.
Voru allir stjórnarmenn á einu
rnáli um það, að svo yrði að líta
á, sem búnaðarmálastjóri liefði
um þýðingarmikið atriði, sem
snertir landbúnaðinn, bæði nú og
í framtiðinni, orðið Jiess vald-
andi, að brotið var í gegn yfir-
lýstum vilja Búnaðarfjelagsins á
þann liátt er hún yrði að telja
með öllu óhafandi. Ennfremur
voru þeir allir sammála um það,