Vörður - 20.11.1926, Blaðsíða 2

2
V O R Ð U R
Hvernig hefir fekjuskafíur-
inn reynst á íslandi ?
Eftir því sem auðmagns-
skipulag'ið hefir náð meiri
þroska, hefir peningabúskapur-
inn orðið ríkjandi í þjóðfjelag-
inu. 1 stað þess að hvert bú áð-
ur framleiddi sjálft alt, sein það
þurfti við, framleiðir. nú hver
og einn eina eða fleiri vörur í
söluskyni, en kaupir svo aftur
að allar aðrar nauðsynjar. Af
þessu hefir in. a. hlotist mikil-
vœg breyting á skattakerfunum.
Við það, að peningarnir hafa
orðið einskonar samnefnari
allra veraldlegra hluta hafa
menn komið auga á hugtakið
tekjur. Og því fáþæltari sem
framleiðsla hvers einstaklings
verður, því nær stefnir því, að
menn taki tekjur sínar eingöngu
i peningúm. Við þetta verður
fyrst mögulegt yfirlit yfir og eft-
irlit með tekjum manna. Þar
sem það nú hinsvegar er alment
viðurkent, að tekjuhæðin (með
hliðssjón af eignum) sje besti
mælikvarðinn á getuna til að
bera skatt, er það að vonum að
skattakerfinu hefir verið hreytt
í þessa átt í flestum löndum. í
stað tekjulindáskatts hafa kom-
ið tekju- og cignaskuttar.
Það Ieikur enginn vafi á því,
að þar sem peningabúskapurinn
hefir gagnsýrt þjóðíjelagið eru
tekju- og eignaskattar full-
komnari og betri skattar en
tekjulindaskattar. Tveir menn
geta fengið mismunandi mikið
úr tveimur tekjulindum (t. d.
jörðum), sem annars eru jafn-
hátt metnar. Við álagning tekju-
skattsins er einnig hægt að hlífa
þeim, sem búa við sjerstaklega
erfiðar ástæður (eiga t. d. fyrir
n*örgum börnum að sjá) og enn
fremur er þar hægt að koma á
stighækkun, sem ekki er hægt
þegar skattur er miðaður við
tekjulindir.
En fyrir hinu er engu síður
vissa, að því mcir sem á vantar
að breytingin til peningabúskap-
ar og vinnuskiftingar sje orðin
algjör, því hættara er við að
tekjuskatturinn missi marksins.
Skilyrðið fyrir því að svo færi
ekki, væri aíveg fullkomin og
nákvæm bókfærsla yfir allan af-
rakstur og neyslu þess bús, sem
sliattað er; einskonar bókfærsla
in natura. Þessu skilyrði er al-
drei fullnægt. Og við þetta bæt-
ast þeir örðugleikar, sem eru á
allri verðsétningu, þar sem svo
stendur á.
En þegar nú nákvæmur tekju-
útreikningur er hartnær ómögu-
legur, þá mun engan með nokk-
ura þeklcingu á mannlegu eðli
furða á því, þótt menn við tekju-
framtal til skatts hafa vaðið fyr-
ir neðan sig og telji tekjur sin-
ar svo lágt sem þeir í fljótu
bragði þykjast geta varið. —
Skyldutilfinning manna gagn-
vart þjóðfjelaginu er nefnilega
ekki þroskaðri en svo, að opin-
ber gjöld eru alment talin hin
þrautleiðinlegustu útgjöld, sem
nokkur maður lætur yfir sína
Pyngju ganga.
Það hefir ofl verið sagt um
oss Islendinga, að við ginum við
erlendum nýjungum og notfærð-
um þær oft og tiðum án þess að
gæla þeirra sjálfsögðustu breyt-
inga, sem aðstaða og staðhættir
hjer á landi heimta. Jeg hygg
að vart geti skýrara dæmi þessa
en mál það, sem hjer er um að
ræða. Með lögum um tekju- og
Leikhúsið.
„Sex verur leiía höfundar".
Eftir L. Pirandello.
eignaskatt nr. 74 frá 26. júní
1921 hefir verið lögleiddur hjer
aimennur nýtísku tekju- og
eignaskattur, sem jafnvel er
hærri en víðast annarsstaðar.
Jafnframt hefir láðst að slá hjer
þá varnagla, sem annarsstaðar
hafá verið slegnir með tilliti til
mismunandi þróunar peningabú-
skaparins í ýmsum landshlut-
urn (stærri bæjum, smærri bæj-
um og sveituin), og það þótt
hjer hefði verið miklu ríkari á-
stáeða til þess en annarsstaðar,
þar sem þessi þróun er hjer bæði
styttra komin yfirleitt og eins
miklu meiri mimur á henni í
ýmsum landshlutum en víða er-
lendis. '
Það er því líka hægt að full-
yrða, að tekju- og eignaskattur-
inn hefir enn sem komið er
ln-ugðist nær öllum þeim kröf-
um, sem til hans verður að gera,
— og þá fyrst og fremst þeirri,
að færa svo álitlega upphæð í
ríkissjóð, sem svo hár skattstigi
sem hjer er, ætti að gera. Það er
fróðlegt i þessu sambandi að
bera okkur saman við frænd-
þjóð vora Dani. Hjer á landi er
skattstigi sá, er einstaklingar
hlíta, að öllu samanlögðu tölu-
vert hærri en hinn danski. Fje-
lagaskattur okkar er miklu
hærri. Eignaskattur okkar er
aftur á /nóti nokkru lægri en
hinn danski, en hans gætir líka
miklu minna í heildarútkom-
unni. Að öllu samantöldu ætti
því- íslenski skatturinn frekar að
gefa hlutfallslega meira heldur
en minna en sá danski. En
hvernig er þetta í reyndinni?
Éf við aðgætum fjárhagsárin
1923, 1924 og 1925, bæði í Dan-
mörku og á íslandi (tekju- og
eignaskattur þessi ár er goldinn
af tekjum og eignum 1922, 1923
og 1924) þá sjáum við, að eig-
inlegir skattar og gjöld til ríkis-
ins 'nema að meðaltali hvert
Það er ekki að furða, þótt al-
inenningi veilist örðugt að átta
sig á hinum nýja sjónlöik Leik-
fjelags Reykjavíkur, því hann er
jafnnýstárlegur að efni og bún-
ingi, og gjörólíkur öllu því, er
áður hefir sjest hjer á leiksviði.
Leikurinn er látinn gerast á
leikæfingu. Það á að fara að æfa
nýtt verk — leikhússtjórinn er
byrjaður að segja fyrir. Þá koma
inn á leiksviðið sex persónur —
faðir og móðir, sonur þeirra
uppkominn, þrjú börn hennar,
er hún hefir átt með öðrum
manni.og er eitt þeirra fullorð-
in dóttir. Þau segjast vera per-
sónur í sjónleik, sem ætti að
skrifa og sýna, og mælast til
þess að leikhússtjórinn veiti
þeim áheyrn. Hann vísar þeim
á dyr, segist hafa öðru að sinna
en að hlusta á slíkt þvaður. —
En þau fara hvergi, en byrja að
segja sögu sína, að ásaka hvort
annað, skíra verk sín-og örlög —
og svo fer að leikhússtjórinn
hlustar hugfanginn, fer að
spyrja þau spjörunum úr, sann-
íæi^st um að hjer sje efni i hríf-
andi sorgarleik, ákveður að
reyna að koma honum saman
og byrjar jafnframt að æfa hann
Faðirinn hefir hrakið konu
sína frá sjer, þegar sonur þeirra
var barn að aldri. Hún er einföld
og veiklynd kona, maður hennar
var orðinn þrautleiður á sam-
búðinni og hugði auk þess að
konan myndi verða hamingju-
samari með öðrum manni. Hún
flýr svo á náðir þessa manns,
hann er henni góður og þeim
verður þriggja barna auðið. Þau
flytja til útlanda, þar missir hún
föður barna sinna, snýr aftur
heim með þau og lifir í fátækt.
Elsta dóttir hennar lendir í klón-
um á andstyggilegri kerlingu,
sem hefir saumastofu að skálka-
skjóli fyrir pútnahús og lifir á
því að koma ungum stúlkum í
klærnar á mönnum, sem eru ó-
sparir á fje, aðallega rosknum
ólifnaðarseggjum. Maður móð-
ur hennar er stöðugur viðskifta-
vinur þessarar kerlingar, og án
þess að vita hver dóttir konu
hans er, er hann þvi kominn að
kaupa ástir hennar, þegar móð-
ir hennar kemur að þeim og
bjargar barni sinu. Faðirinn,
sem hvorki hafði vitað hvar
kona hans var niðurkomin, nje
að hún og börn hennar lifðu við
fátækt, tekur þau nú öll heim
til sín. En lífið þar heima verð-
ur hin hryllilegasta kvöl fyrir
þau öll. Sonur hans, sem aldrei
hefir vitað neitt til móður sinn-
ar fyr, fær andstygð á henni og
þessum þrem „hórungum"
hennar. Dóttirin fyrirlítur mann
hennar, sem hafði látið hana
fara úr sorgarklæðunum, er hún
bar eftir föður sinn, til þess að
nota sjer umkomuleysi hennar
og kaujia atlot hennar — það var
svo sem ekki honum að þakka,
að móðir hennar kom nógu
snemma! Og yngri bróðir henn-
ar, sem skilur að þau eru öll ó-
velkomin á hið nýja heimili
þeirra, veslast upp af hugsýki,
„tekur hvergi út þroska nema í
augunum" — og endar með að
skjóta sig, en yngri systir hans
druknar í brunni í garðinum við
húsið, þar sem hún leitar blóma
á daginn.
Lengra fáum við ekki að
fylgja sögu þessara sex vera.
Þær segja frá, leika atriði úr
lifi sínu, þær heimta að fá að
verða að sjónleik, hver þeirra er
blind fyrir öllu nema sinni sorg,
sinni ógæfu, hver þeirra otar
fram sínum hugsunum, skýring-
um, vörnum og afsökunum.
Faðirinn og eldri dóttir konu
þessara ára ca. 405 milj. kr. í
Danmörltu, eða nfflega 120 kr. á
íbúa, en rúmunV 11 milj. kr. á
íslandi, eða rúmlega 110 kr. á
íbúa. Danski tekju- og eigna-
skatturinn nam að meðaltali 133
—34 miljónum þessi ái', eða
hjerumbil 33% af öllum tekj-
um ríkisins, en íslenski tekju-
og eignaskatturinn var að með-
altali 1 milj. 376 þús. eða rúm-
lega 12% af tekjum ríkisins.
Danski skatturinn nam ca. 40
kr. á íbúa, en íslenski skattur-
inn tæpum 14 krónum. Mis-
munurinn er svo gífurlegur, að
liverjum manni hlýtur að verða
Ijóst, að „thcre is something
rotten“.
Landreikningarnir sýna ann-
an ágalla á þessum^skatti, sem
ekki er ljettari á metunum en
hinn fyrtaldi, sjeð frá sjónar-
miði fjármálastjórnarinnar. Jeg
á við hinn geysimikla og óút-
reiknanlega mun sem er á skatt-
upphæðinni frá ári til árs. Fyrsta
árið sem skatturinn er goldinn,
1922, gefur hann ríkissjóði 13—
1400,000 kr. tekjur. Næstu 2 ár-
in 1923 og 1924 gefur hann rúm-
lega’) 800,000 hvort árið. En
fjórða árið þrefaldast hann og
gefur hjerumbil 2% milj. kr. Jeg
held að óhætt sje að fullyrða, að
slík sveifla á upphæð tekju- og
eignaskatts, að óbreyttum skatt-
stiga, sje alveg einsdæmi i heim-
inum.
Á venjulegum tímum á það að
að vera keppikefli fjármála-
stjórnarinnar, að tekjur og gjöld
standist nokkurnveginn á, svo
að hvorki verði mikill tekjuhalli
nje tekjuafgangur. Það þarf ekki
skýringar við, að ekki eigi að
vera tekjuhalli, og um tekjuaf-
gang er það að segja, að skatt-
greiðendur geta altaf varið bet-
1) Skattstiginn var lxkkaður noklc-
uð 1922.
hans vilja bæði verða höfuðper-
sóna Jeiksins, vilja að hann rjett-
læti örlög þeirra, lýsi þeim til-
hneigingúm sem gert hafi lif
þeirra að viðbjóði.
Dóttirin er æst og lætur til-
finningarnar tala. Faðirinn er
djúphugull og reynir af mikilli
alvöru að ráða gátur sálar sinnar
og skilja ógæfu sína. Hann skýr-
ir vandlega fyrir leikhússtjóran-
um hinn hrýllilega atburð, þegar
kona hans kom að honum, þar
sem dóttir hennar hvíldi hálf-
nakin við brjóst hans:
„Og nú skal jeg sýna yður,
leikhússtjóri, hvernig sorgarleik-
urinn varð til, alveg fyrirvara-
laust, eins og reiðarslag. Af því
að jeg', því miður, fyrir áeggjan
þessarar ólánsfýsnar í holdi
mínu — já, það er sannkallað ó-
lán fyrir einstaklingsmann, sem
aldrei hefir viljað leggja á sig
niðurlægjandi höft —- en sem
ekki er svo gamall, að hann geti
kvenmannslaust lifað, og eltki
er nógu ungur til þess að hann
geti sóst eftir kvenfóólki án þess
að verða að athlægi! Ólán, sagði
jeg, nei, það er þraut, þraut! af
því að engin kona getur veitt
honum fölskvalausa blíðu. Og
þegar hann svo loks kemst á
snoðir um það — þá ætti
hann að hætta að slægjast eftir
-----eg kannast svo sem við
þetta. Nei, leikhússtjóri, allir
ur tekjum sínum en til þess ai
greiða óþarfa skatta. Ennfremur
hætt við, að undir voru stjóra-
arfyrirkomulagi verði handa-
gangur í öskjunni, þegar tekjur
fara fram úr nauðsynlegum út-
gjöldum, og að þá verði upphæí
þcirri, sem umfrani er, varið til
nxiður þarflegra hluta. En til
þess að hægt sje að forðast slíkt,
þurfa tekjur ríkisins að vera
nokkurnveginn fastar og ákveðn-
ar, en ekki að falla ofan úr skýj-
unum öðru hvoru, eins og happ-
drættisvinningur.
Báða þessa stórgaila skatts-
ins, —- að hann gefur ríkissjóði
of litlar og of ójafnar tekjur,
rúá nú rekja aflur til þeirra or-
saka, er áður voru nefndar:
Vegna þess hve bregtingin til
peningabúskapar og vinnuskifi-
ingar er skamt á veg komin,
bregst skatturinn utan Reykja-
vílcur og þá sjerstaltlega iil
sveita. Þetta verður best sýnt
með nokkrum hlutfallstölum frá
skattárinu 1925. Skatturinn er
þá greiddur af afkomu ársins
1924, sem að visu var einstakt
veltiár fyrir sjávarútveginn, en
einnig allgott ár til sveita.
Reykjavík, sem hefir ca % af
íbúatölu landsins, ber þetta ár
% hluta skattsins. Til þess að
skattgjaldið hefði orðið jafnt á
nef hvert í Reykjavík og annar-
staðar á landinu hefði skattur-
inn utan Reykjavíkur þurft að
vera áttfaldur. Taki maður
kaupstaðina 6 mcð, bera þeir og
Reykjavík sanxtals % hluta
skattsins. Og taki maður enn-
fremur með kauptún þau er hafa
yfir 300 íbúa og tvo hreppa,
Seltjarnarneshrepp og Glæsibæj-
arhrepp — en annan þeirra verð-
ur að telja hluta af Reykjavík,
að því er snertir atvinnuveg og
liínaðarháttu, og á skattgreiðslu
hins setur Kiossanesverksmiðj-
an mark sitt — þá bcr sá rúmi
menn reyna — í augum axia-
ara að taka á sig tigu-
lcgan svip. En auðvitað vita
þeir fullvel, að nndir þvi öllu
bærist, í fylgsnum sálna þeirra,
sitthvað, sem þeir ekki getað trú-
að neinum fyrir. Svo láta mem
undan síga — menn falla fyrir
freistingunni — en rísa strax
upp aftur og reyna að koma tigu-
lega svipnum, virðingunni fyrir
sjálfum sjer, fyrir á sínum gamla
stað, heilum og óskemduin eftir
föngum .. .. Og svona er þaö
með okkur alla. En auðvitetS
brestur flesta kjarkinn til þess
að tala um vissa hluti“. — „Já“,
segir dóltirin, „en kjark til aÍ
konxa þeim í verk hafa þeir all-
ir“. — „Allir“! svarar faðirinn.
„En ekki nema á laun! Þessvegna
þarf mikinn kjark til að nefna
það! Verði nú einhver til að
segja það — það kemur nefni-
lega stundum fyrir! — þá er
feldur á hann sá lokadómur, að
hann sje blygðunarlaus. En þaÖ
er ekki satt, leikhússtjóri! Hann
er alveg eins og allir hinir. Eða
frekar skárri, sje það nokkuð, já,
hann er skárri en hinir, af því
að hann er óragur við að beina
leitarljósi skilningsins að kinn-
roða blygðunarseminnar innan
um allan sóðaskap mannanna,
sem lygna aftur augunum til þess
að s já hann ekki. Konan — já —
Við skulum senx snöggvast at-