Vörður - 31.03.1928, Blaðsíða 2

2
V Ö R Ð U R
gengu í lið með jafnaðarmönn-
um. Var tillagan því feld með
atkv. Framsóknarmanna, að
undanskiidum H. St., og jafn-
aðarmanna gegn atkvæðum í-
haldsmanna.
Hannes Jónsson hafði fram-
sögu af hendi Framsóknar-
manna. Lýsti hann því yfir að
hann teldi tillögu þessa til mik.
illa bóta, og að æskilegt væri
að frumvarpjð yrði fært aftur
til upprunalegs horfs. En hann
kvaðst ekki þora að eiga það
á hættu að Ed. feldi frumvarp-
ið og ríkissjóður misti þar með
nauðsynlegra tekna. Ólafur
Thórs benti honum þá á, að
slikt gæti ekki komið til mála.
í Ed. ættu sæti 6 íhaldsmenn
sem allir hefðu greitt atkv. með
frv. eins og það kom frá hendi
stjórnarinnar. Og þegar svo
bættust við atkvæði ráðherr-
anna tveggja, sem sæti ættu í
Ed. væri því þar með trygður
meiri hluti þeirrar deildar. Því
óhugsandi væri að ráðherrarnir
greiddu atkv. móti frumvarpi,
sem þeir bæru sjálfir fram.
Hannes reyndi elcki að afsaka
ummæli sín neitt, en sat fastur
við sinn keip.
Stóð þá upp Hjeðinn Valdi-
marsson og mælti af töluverð-
um drýgindum. Kvað hann í-
haldsmenn verða að skilja það,
að nú væri kominn nýr meiri-
hluti í þingið og sá meirihluti
ætlaði sjer að ráða skattamál-
um jafnt og öðrum málum.
Það væri því ekki um annað
að gera fyrir íhaldsmenn en
að sætta sig við niðurfellingu
gengisviðaukans á kaffi og
sykurtollinum.
Út af þessu spurði Ólafur
Thórs forsætisráðherra hver
væri ráðandi flokkur þingsins.
Sjálf stjórnin hefði lagt frum-
varpið fyrir þingið. Allir Fram-
Fiskiveiðas jóðslániö.
Fyrst sný jeg mjer að fiski-
veiðasjóðsláninu, sem hann
nefndi. Reyndar ætti jeg ekki
að þurfa að vera langorður um
það mál, því að jeg hefi áður
gert grein fyrir því hjer á þingi.
Lán þetta var veitt gegn 1. veð-
rjetti í gufuskipi og var lánað
svo að nam tæplega Vá virð-
ingarverðs skipaforrráðamanna.
Skip þetta fór á síldveiðar
skömmu eftir að lánið var veitt,
en fiskaði sama og ekkerl, enda
brást síldveiði alstaðar það ár.
Afleiðingin af þessu var sú, að
á skipið hlóðust sjóveð, sem
ganga fyrir öllum öðrum veð-
um, svo að sjáanlegt er, þar
sem eigandi skipsins er orðinn
eignalaus, að tap verður á lán-
inu, en hversu mikið það verð-
ur er enn ósjeð. Þessi eru í fám
dráttum saga málsins og jeg er
þess fullviss, að við þessa lán-
veitingu er ekkert athugavert,
þó að svona tækist til. Enginn á-
lösun heyrist af munni hæstv.
ráðh. (J. J.) t. d. í garð Lands-
bankans, þótt hann hafi tapað
miljónum á lánveitingum, en
mig vill hann helst hengja fyrir
nokkur þúsund kr. tap. Það er
rangt sem hann segir, að Fiski-
sóknarmenn í Nd. hefðu sýnt
sinn vilja með atkvæðagreiðsl-
unni um það. Jafnaðarmenn-
irnir í Ed. hefðu komið fram
gagngerðri breytingu á því. Nú
bæru íhaldsmenn í Nd. fram
tillögu um að færa frumvarp-
ið í samt Iag, samkvæmt vilja
stjórnarinnar og Framsóknar-
manna í Nd., en gegn vilja jafn.
aðarmanna. Atkvæðagreiðslan
skæri nú úr um það, hverjir
rjeðu þegar á herti. Ef breyt-
ingartillagan næði samþykki,
væri það vottur þess, að stjórn-
in og flokkur hennar í Nd. færi
með völdin. Yrði hún feld,
hefði það sýnt sig að jafnaðar-
ménnirnir rjeðu.
Tillagan var feld.
Forsætisráðherrann þagði —
og greiddi atkvæði með jafnað-
armönnum. Þvert ofan í til-
Iögu'r sinnar eigin stjórnar.
Magnús Jónsson komst heppi-
lega að orði um stói’læti stjórn-
arinnar í þessu máli. Kvað
hann aðfaiár þessar minna sig
á eltingaleik kjóa og kríu. Krí-
an hefði náð í síli en kjóinn
vildi nú því af henni. Og þó
krían hefði rent sílinu niður
væri kjói svo frekur, að hann
hætti ekki fyr en hún seldi því
upp! Stjórnin ljeki kríuna, en
jafnaðarmenn færi með hlut-
verk kjóa.
Björgunarfjelag Vestmanna-
20. þ .m. voru liðin 8 ár frá
því að björgunarfjelag Vest-
mannaeyja fjekk „Þór“, sem
nú er eins og kunnugt er, ann-
að varðskip ríkisins. Bæjarbú-
ar mintust þess með fánum á
stöngum um allan bæinn, og
fjelagið sendi skipstjórunum á
„Þór“ og „Óðni“ þakkarskeyti
fyrir ágætt starf við mannbjörg-
un, veiðivörn og landhelgis-
gæslu.
veiðasjóður hafi ekki áður tap-
að á lánum, en það hefir verið
í mjög smáum stíl. Spurningu
hæstv. ráðh. (J. J.) um hvers-
vegna þetta lán hafi verið veitt
er svarað með því að uppíýsa,
að Fiskiveiðasjóður er til þess
ætlaður að veita lán til skipa-
kaupa, en öllum dylgjum hans
i sambandi við þetta mál vísa
jeg á bug og get ekki fengið
mig til að svara þeim. Hæstv.
ráðh. (J. J.) má ekki dæma
gerðir annara eftir sjálfum sjer,
því að þá gerir hann öllum
rangt til.
Ohm-málið.
Þá nefndi ráðh. (J. J.) hið
svonefnda Ohm-mál. Ohm var
enskur togari, er strandaði við
Skaga milli Skagafjarðar og
Húnaflóa síðastl. sumar. Varð-
skipið „Óðinn“ var þá við síld-
veiðagæslu nyrðra og fór um-
boðsmaður hins strandaða
skips, Helgi Zoega kaupmaður
hjer i bænum þess á leit við
dómsmálaráðuneytið, að „Óð-
inn“ aðstoðaði við björgunina,
þar sem helst væru líkur til, að
hann næði skipinu af skerinu,
sökum þess hve sterka vjel
hann hefir. Umboðsmaður hins
strandaða skips bauð þegar í
Mentunarhömlur.
Margt einkennilegt fer nú
fraxn á löggjafarþingi þjóðar-
innar. Eitt af því síðasta er
frumvarp til laga um breyting-
ar á háskólalögunum. Er það
fram borið af „mentafrömuð-
um“ þeim, sem skipa meiri
hluta mentamálanefndar Neðri
deildar Alþingis. Fer frumvarp-
ið fram á það, að bætt verði
aftan við 17. gr. áðurnefndra
laga þessari klausu: „Verði
aðsókn stúdenta að einhverri
deild svo mikil, að til vand-
ræða horfi, að dómi deildar-
innar, þá getur háskólaráðið, í
samráði við deildina, ákveðið,
hve mörgum stúdentum skuli
veitt viðtaka það ár og með
hvaða hætti“.
• Með öðrum orðum eru lögð
drög til þess að stúdentum
verði meinað að afla sjer þeirr-
ar frekari mentunar, sem þeirn
er nauðsynleg til þess að þeir
geti lagt fyrir sig lífsstarf, sem
þeir hafa búið sig undir og
hugur þeirra stendur til og þeir
eru sviftir þeim rjetti, einir
manna í þjóðfjelaginu, sem
þeir siðferðislega og iagalega
eiga til þess að tileinka sjer þá
sjerxnentun, sem þeir hafa skil-
yrði til og stunda þá atvinnu,
sem þeim sjálfum líst. Þetta
eru þau bönd á frjálsræði
manna, sem lítt eru samboðin
landi, þar sem lýðfrelsi á að
ríkja.
Svo stendur í 13. grein
reglugjörðarinnar fyrir Menta-
skólann: „Stúdentspróf veitir
rjett til að ganga á hinar æðri
sjermentastofnanir landsins“.
Hvernig verður þessi grein
samrýmd því, að takmarka
megi tölu þeirra manna, sem
einmitt eiga rjett til þess að
,stað fram venjuleg björgunar-
laun fyrir hönd hins enska vá-
tryggingarfjelags. Mjer var
ekki um að leyfa þetta, því að
„Óðinn“ hafði ærið annað að
starfa. Það varð þó úr, að
„Óðinn“ reyndi að bjarga, fór
hann á vettvang, en varð frá að
hverfa í bili. Síðar hepnaðist
honum með aðstoð togara, sem
kom að, að ná hinum strand-
aða togara af skerinu og fór
Óðinn með honum hingað til
Reykjavikur. Eftir að skipið
var komið hingað var rætt um
björgunarlaunin og vildi þá hið
útlenda vátryggingarfjelag auð-
vitað borga sem minst, en að
síðustu varð samkomulag um,
að greiða skyldi 12000 kr. í
björgunarlaun og mátti það
sannarlega ekki minna vera,
því að skipið var metið á tæp-
lega 130000 kr.
Svona er saga þessa máls, en
þegar hæstv. ráðherra (J. J.)
er að segja frá þessu, þá setur
hann málið þannig fram, að
hjer hafi átt að fjefletta hið er-
lenda vátryggingarfjelag. Og
hann kveðst ekki eiga nógu
sterlc orð til þess að lýsa and-
stygð sinni á þessari aðferð, á
þeim gyðingshætti, sem jeg hafi
sýnt í þessu. Og til þess að
þvo af landinu blettinn af þessu
hafi hann gefið einhverjum
sjóði í Englandi 8000 kr. af
björgunarlaununum, en 4000
ganga á hinar æðri sjermenta-
stofnanir landsins.
í greinargerðinni fyrir þessu
frumvarpi er skirskotað til á-
lits háskólakennara, og fylgir
henni brjef frá háskólarektor,
þar sem sagt er frá gangi máls-
ins og undirtektum af hálfu há-
skólalcennara og stúdenta
sjálfra. Kemur það þá upp úr
kafinu, að aðeins ein deild Há-
skólans, laiknadeildin er með-
mælt höinlum, — en engin
hinna sjer neina ástæðu til þess
— og sjást greinilega ástæður
hennar í tillögu þessari, er hún
samþykti einróma á fundi: —
„Deildin vill taka það fram, að
tillögur þessar (sem sje þær að
takmarkaður sje aðgangur að
deildinni) voru aðallega gerðar
vegna þess, að öll kensla verð-
ur nú ómöguleg vegna skorts
á kensluplássi, kensluáhöldum
og sjúklingafæð, þar á meðal
skorti á ókeypis lækningum.
Sjái stjórn og löggjafarvald
sjer fært að bæta úr þessu hið
íyrsta, virðist ekki frá deildar-
innar hálfu bráðnauðsgn til aö
takmarlca inntöku iujrra stú-
denta í deildina“.
Ástæður deildarinnar eru því
bersýnilega þær, að skortur er
á tækjum til ltenslu og sýnist
því liggja beinna við að reyna
að bæta úr þeim skorti í þess-
ari einu deild, heldur en rjúka
upp og gjöra ráðstafanir til
takmarkana á nemendum í öll-
um deildum Háskólans. Og það
er satt best að segja, að rnargt
er það, sem stjórn sú, er nú
situr, vill kosta fje til, sem ó-
nauðsynlegra virðist vera en að
bæta úr þessari brýnu þörf
Læknadeildarinnar, sem fram
kemur í tillögunni.
Stúdentar sjálfir hafa og ná-
lega einróma mótmælt öllum
slíkum hömlum. Hafa þeir bent
kr. hafi farið til skipshafnar-
innar á „Óðni“.
Eins og jeg hefi bent á hafði
„Óðinn“ eytt talsvert miklum
tíma og fyrirhöfn í björgunina.
Hann varð í nokkra daga að
hætta við vörslustarf sitt nyrðra
og eyddi miklum kolum til
ferðarinnar hingað suður.
Hvaða sanngirni er i að við
borgum þetta fyrir erlend, fje-
sterk vátryggingarfjelög? Þeim
er skylt að greiða slíkan kostn-
að og hafa fyrirfram tekið
borgun af hinum vátrygðu
skipum fyrir þá ábyrgð. Höf-
um við svo mikið að virða- við
hin erlendu fiskiskip, er koma
liingað til að veiða á fiskimið-
unum í kring um landið og
stundum í landhelgi, að við sje-
um skyldir til að halda úti
varðskipum með gífurlegum
kostnaði, til þess að bjarga
þeim fyrir ekkert gjald, þegar
þau koma of nærri landi? Jeg
segi nei og jeg stimpla það sem
heimskuhjal, er ráðh. (J. J.)
átelur þetta. Togarinn hafði
lofað björgunarlaunum og boð-
ið þau fram að fyrra bragði.
Hví átti hann ekki að standa
við það loforð? Hvað mundi
verða úr slarfsemi hinna ís-
lensku varðskipa ef þau teldust
skyld að þjóna hinum erlendu
togurum fyrir ekkert? Gífur-
yrði ráðh. (J. J.) í þessu máli
styðjast ekki við neitt og hljóta
á, að orsakirnar til þess að
stúdentafjölgunin hefir orðið
nokkuð ör á síðustu árum eru
þær, að Mentaskólinn er sú
eina stofnun, sem Reykvíking-
ar hafa að sækja almenna
fræðslu í,_ og verða því óeðli-
lega margir, og að úr þessu
verði einungis bætt með því að
Reykjavík fái unglingaskóla
fyrir sig, er veiti almenna ment-
un. En á móti því að Reykjavík
fái slikan skóla hafa einmitt
þeir sömu menn, sem nú standa
að hömlunum, beitt sjer með
núverandi dómsmálaráðherra í
broddi fylkingar. Hafa stúdent-
ar einnig bent á, að hin óhæfa
tvískifting Mentaskólans í
Lærdómsdeild og Gagnfræða-
deild og nána samband þar á
milli, hafi orðið til þess að
fleiri lögðu út á Háskólabraut-
ina en annars mundi (sjerstak-
lega ef unglingaskóli með gagn-
fræðamentun væri í Reykjavík)
og hafa þeir því stutt þá til-
lögu, að Mentaskólinn yrði
gerður að sainfeldum skóla,
auðvitað með kenslutilhögun
við nútímans hæfi.
Þá hafa stúdentar og bent á
þá sjálfsögðu leið, að opnað-
ar yrðu fleiri leiðir en embætta-
brautin, svo sem að stofnuð
yrði verslunardeild, búnaðar-
deild við Háskólann, er stú-
dentar nytu hagnýtrar mentun-
ar við.
Ekki er mjer kunnugt um,
hvort frumvarp þetta hefir
noklcurt fylgi á Alþingi, enda
er ólíklegt, að jafnvel þótt
Framsóknarmenn sjeu leiði-
tamir dómsmálaráðherra í ýms-
um greinum, þá sje manndómur
þeirra svo lítill, að þeir láta
hafa sig til að fylgja jafn rang-
látri lagsmíð og frumvarp þetta
er. 7’;/ro juris.
að vera sprottin af hinu sjúka
sálarástandi hans og veikluðu
taugum, en maður í hans stöðu
ætti að hafa betra vald á sjer,
jafnvel þótt jeg viðurkenni, að
hann hafi í þessum umræðum
fengið mörg og þung vandar-
högg á þann stað, sem vant er
að bera vöndinn að.
Jeg vil ennfremur upplýsa
það, að vegna þess að skips-
liöfn skipa, er bjarga öðrum
skipum, á sainkvæmt sigl-
ingalögum kröfu á þriðjungi
björgunarlauna, þá varð ekki
hjá því komist að ákveða björg-
unarlaun eða brjóta Iög. Þegar
jeg ljet af ráðherrastarfi var
engin ákvörðun tekin um hvað
gera skyldi við þann hluta
björgunarlaunanna, sein til-
heyrði ríkissjóði. Nú hefur ráð-
herra (J- J.) upplýst, að hann
hafi gefið þessar 8000 Icr. ein-
hverju ensku fjelagi. Jeg vil i
þessu sambandi minna hann á,
að hann átti ekki einn einasta
eyri í þessu fje og hafði hann
þvi enga heimild til að gefa
það. En ef hann v.ildi gefa af
annara fje, þá sýnist mjer, að
nær hefði legið að gefa það til
einhvers þarfafyrirtækis innan-
lands. Hæstv. ráðh. (J. J.) ætti
því að hætta að gorta af þess-
ari heimildarlausu ráðstöfun á
annara fje, og má þakka fyrir,
ef hann verður ekki látinn
endurgreiða það. Þegar ráðh.
2. ræöa Magnúsar Guömundssonar
í eldhúsdagsumræðum Alþingis, 28. febr. 1928.