Vörður - 31.03.1928, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
3
Innlendar frjettir.
Um kjördœmaskipunina
var rælt á fundi í stúdenta-
fjelagi Reykjavíkur á fimtu-
dagskvöldið. Var málshefjandi
Thor Thors lögfræðingur og
i'lutti hann stórfróðlegt erindi
um kjördæmaslcipuna hjer á
landi og víða annarsstaðar. Er
vonandi að erindið birtist opin-
ijerlega.
Enskur togari
strandaði 20. þ. m. við Kíls-
nes á Melrakkasljettu eins og
frá hefur verið skýrt hjer í
blaðinu. Var mjög tvísýnt,
að mönnum yrði bjargað,
en þó tókst það fyrir
frækilega og einbeitta fram-
göngu þeirra, sem í landi voru.
— Mikið dimmviðri var, stór-
viður á norðaustan og sjór
brimaður mjög. Gerði skips-
höfnin aðvart með því að blása
í eimpípu skipsins, og kallaði
það menn af næstu bæjum
saman til hjálpar og björgunar.
Var þegar brugðið við á vjel-
bátum og tilraun gerð að ná
mönnunum, en þó komust bát-
arnir ekki nær skipinu en það,
að um 50 faðma leið var á milli.
þeirra og þess. Hamlaði storm-
ur og brim. Var nú leitað lags
allan daginn að ná mönnunum,
en tókst ekld, fyr en undir
kvöld. Náðust 'þá sex menn í
skipsbátinn og var hann dreg-
inn lil Iands,. en á leiðinn út að
skipinu brotnaði hann. Var þá
úti um björgun þann daginn.
Daginn eftir voru tveir bátar
útbúnir með flotbelgjum, og
tókst þá að bjarga 9 mönnum,
sem eftir voru. Vossöm reynd-
ist þessi aðferð. Fylti bátana
hvað eftir annað og drukku
bátsmenn sjó, en hrestust fljótt,
er í Iand lcom og þurftu ekki
læknishjálpar. Þykir það hin
mesta mildi, að þessum xnönn-
Um varð bjargað. Þegar síðast
frjettist var mikill leki kominn
að botnvörpungnum, og er
sennilegt, að hann liðist sundur
þar á skerjunum.
,,Draugaskipið“.
í fyrrayetur kom upp sú saga
hjer í bæ, að dularfult skip
hefði sjest sigla hjer inn á
höfnina, en hverfa svo skyndi-
lega án þess nokkur maður
vissi hvað af þvi hefði orðið.
„Alþýðubl." flutti langa grein
um málið, færði rnörg rök —
en sem nú er komið i ljós, að
hafa verið miður góð — fyrir
því, að þarna hefði verið -um
yfirnáttúrlegan fyrirburð að
ræða, og sagan komst í erlend
blöð. Var skipið alment hjer
kallað „di-augaskipið“. Nú er
leyndardómurinn kominn upp.
Fyrir stuttu kom hingað fær-
eysk skúta. Hún hafði komið
hjer í fyrra, fór hjeðan aftur til
veiða, sama dag og „drauga-
skipið“ átti að sjást. En er
komið var út að Gróttuvita, var
eins mannsins saknað. Snjeri
skipið því við aftur inn til
hafnar, náði í manninn, hafði
svo sem 10 mín. viðstöðu og
Ijet þegar út aftur. Verða vænt-
anlega betri heimildir fyrir
næstu draugasögu „Alþb.“.
Gjöf til fornritaútgáfunnar.
Nokkrir menn hjer í bæ hafa
bundist samtökum um það, að
hrinda af stað útgáfu fornrita.
Á sú útgáfa að vera vönduð og
fullnægja þörfum leikra og
lærðra, hjer og erlendis. Fje til
útgáfunnar á að safna með
frjálsum samskotum fyrst og
fremst en jafnframt er ætlast
til þess að rikissjóður leggi af
mörkum til slíks inenningar-
verks. Nýlega hafa konungur
vor og drotning gefið 1200 kr.
til útgáfufyrirtækisins og tjáð
sig fús til að vera verndarar
fyrirtækisins.
Fjársýki og lungnadrcp
hefur gert vart við sig all-
víða á Austurlandi. Á Seyðis-
firði hefur t. d. drepist um 70
fjár í vetur. Jón Pálsson dýra-
læknir hefur athugað veikina,
og hallast menn að þeirri skoð-
un, að þar muni vera um smit-
andi lungnabólgu að ræða.
Drulcniin Jóns Hanssonar skip-
stjóra.
Frá því var sagt í síðasta
blaði „Varðar“, að Jón Hansson
hefði tekið út af skipi sínu, tog-
aranum „Lord Denenport". En
nánari fregn hefur borist um
það, að druknun hans hefur
ekki borið að með þeim hætti.
Skipið strandaði í Orkneyjum,
og druknuðu 8 menn af togai’-
anum auk Jóns.
Um Möðruvallaprestakall
hefur heyrst, að þessir prest-
ar sæktu: Guðbrandur Björns-
son í Viðvík, Páll Þorleifsson,
að Skinnastöðum og Stanley
Melax á Barði í Fljótum.
Vígslubislcupsem bættið ngrðra.
Sjera Hálfdán Guðjónsson
prófastur á Sauðárkróki hefur
fengið konungsveitingu fyrir
vígslubiskupsembættinu nyðra,
og verður hann vígður í Hóla-
kirkju 8. júlí í sumar. Dagana
áður eða 5.—7. júli fer fram á
Hóluin prestastefna fyrir alt
landið.
Haraldur Björnsson leikari
er fyrir nokkru kominn
hingað til bæjarins til þess að
stjórna sýningu á og leika í
leikriti því eftir Ibsen, „Villi-
öndin“, sem Leikfjelag Reykja-
víkur ætlar að sýna í minningu
um 100 ára afmæli hins norska
skáldjöfurs. Á sunnudaginn var
las Haraldur upp í Nýja Bio
æfintýri eltir H. C. Andersen,
„Jól“ eftir Matthías Jochums-
son, kafla úr óprentuðu leik-
riti eftir Jóhann Sigurjónsson
og forleikinn að „Lyga-Merði“
eftir sam höfund. Haraldur er
ágætur upplesari, smekkvís, viss
og næmur á hið mismunandi
líf þess, sem hann fer með, og
hei'ur pi-ýðilega tamda og sveig-
janlega rödd. Má óhætt full-
yrða, að tæpast hafi heyrst hjer
betri framsögn en hjá Haraídi.
Er auðheyrt, að hjá honum
fara saman meðfæddar fram-
sagnargáíur og mikil tamning
á rödd og íasi. Væntanlega
les Iiaraldur hjer upp aftur
síðar.
Tvo þijska togara
kom Óðinn með hingað fyrir
stuttu og voru þeir báðir sekt-
aðir. Var skipstjóri á öðrum
dæmdur í 12225 kr. og veiðar-
færi og afli skipsins gerður
upptækur. Skipstjórinn á hin-
um hafði áður orðið brotlegur
við landhelgislögin, og verið
sektaður, og var hann því
dæmdur í 15000 kr. sekl nú, og
upptækur afli og veiðarl'æri.
Háskólinn.
Ásmundur Guðmundsson
skólastjóri á Eiðuin mun verða
settur dócent við guðfræðideild
Háskólans í stað Magnúsar
Jónssonar. En hann tekur við
prófessorsembætti Haralds Ní-
elssonar.
Aflabrögð,
Hina síðustu daga hefir afl-
ast ágætlega á báta af Akra-
nesi. Annars hafa gæftir verið
stopular og afli misjafn þang-
að til um síðustu helgi.
Póstþjófnaðurinn i Esju.
Frá honum var sagt í síð-
asta blaði Varðar. Fyrir nokkru
fundust vestarlega hjer í bæn-
um almennu brjefin, sem þjóf-
urinn hafði teldð, ennfremur
tvö peningabrjef, með 150 kr.
í hvoru — og það sem nýstár-
legra þykir: skrá yfir peninga-
upphæðir þær, er piltungur
þessi hafði tekið, gerð af hon-
um sjálfum. Þykir þetta frum-
leg aðferð og alleinkennileg.
Ekki mun hafa hafst upp á
þjófnum enn.
Erlendar frjettir.
A fvopnunarmálin.
Fundur afvopnunai-nefndar-
innar stendur nú yfir í Genf,
og hefur á honum nýlega verið
rætt um þær till. sem Rússar
hafa borið fram í málinu. Gerði
fulltrúi þeirra á fundinum,
Litvinov, grein fyrir þeim,
lcvaðst vænta ákveðins svars
um það, hvort önnur ríki væru
einhuga um það að koma á af-
vopnun á þeim grundvelli, sem
tillögurnar bygðust á. Fulltrúi
Þýskalands ljet það uppi, að
andinn i tillögunum væri sam-
kværnur markmiði nefndarinn-
ar. En þó lýsti hann ekki yfir
fylgi sínu við þær, aftur á
móti hafa fulltrúar ítala og
Frakka andmælt tillögunum, en
fulltrúi Breta gerði hvorki að
styðja þær nje hvetja til að þær
yrðu feldar. Siðustu frjettir
herma, að fundurinn hafi álit-
ið tillögurnar óframkvæman-
legar eins og nú væri háttað
vígbúnaði þjóðanna. En aðal-
kjarni tillagnanna var fullkom-
in eða alger afvopnun innan
fjögra ára. Þegar Litvinov hafði
sjeð, að árangurslaust var að
halda þessuin tillögum til
streitu, bar hann fram nýja
tillögu þess efnis, að stórþjóð-
irnar minki vígbúnað sinn um
helming en smærri þjóðir um
fjórðung í hlutfalli við það
sem nú er.
Uppþot i Sljesíu.
Þar hefur bændum og lög-
reglu lent saman undanfarið.
Er ástæðan sú, að bændur eiga
þar við allmikla örðugleika að
stríða í atvinnurekstri sínum,
en hafa sumstaðpr brugðist við
því á nokkuð herskáan hátt, að
haldin væru hjá þeim nauðung-
aruppboð, sem fyrirskipuð hafa
verið vegna ógoldinna skatta.
Mikið mun ekki hafa kveðið
að þessum uppþotum, en í er-
lendum skeytum, sem hingað
hafa komið um þetta efni, er
þau nefnd bændaóeyrðir.
Finnur prófessor Jónsson segir
af sjer embæiti.
Nýlega hafa dönsk blöð sagt
frá því, að Finnur prófessor
Jónsson hafi beðið um lausn
frá embætti. En ástæðan er sú,
að hann verður 70 ára i mai
n. k. en eldri maður en sjö-
tugur má ekki sitja í embætti i
Danmörku. Talið er víst að
eftirmaður hans verði Jón
Helgason doktor, sem nú er
forstöðumaður safns Árna
Magnússonar.
Þjóðabandalagið og Spánn.
Ein þeirra þjóða, sem gekk
í þjóðabandalagið á fyrstu ár-
(J. J.) er að gorta af þessari
gjöf, þá lætur hann um leið líta
svo að breska heimsveldið
hafi staðið á öndinni útaf þeim
8000 kr„ sem vátryggingarfjel.
átti að greiða ríkissjóði, en
þetta er svo brosleg frásögn að
það er óþarfi að nefna hana
sínu rjetta nafni. En hví gaf
ráðh. (J. J.) ekki vátryggingar-
fjelaginu sjálfu eftir upphæð-
ina, fyrst honum finst óviður-
kvæmilegt, að hún væri gi’eidd?
Þá hefði hún að hans áliti
komist í rjettar hendur. Monti
hæstv. ráðh. (J. J.) út af ensk-
um blaðaummælum er ekki á-
stæða til að svara. Hann skoð-
nr sig sem stórkostlegan vel-
gerðamann heimsveldisins
kreska og er varla gustuk að
ræna hann þeim skýjaglóps-
kugniynduin.
Hæstv. ráðh. (J. J.) nefndi
nokkur dæmi þess, að erlend
ríki hefðu gefið eftir björgun-
arlaun. Jeg rengi þetta ekki/
en þetta sýnir einmitt, að þessi
riki telja sig hafa átt kröfu á
kjörgunarlaunum, því að ann-
ars Var ejtiíert ag gefa effir.
nginn getur gefið eftir það,
ein hann á engan rjett á. Það
hrfVÍtleysa. Hæstv. ráðh. (J. J.)
að Ul .. Þessu sannað það,
q,.i áttum vjer á björgun-
num og með þessu greitt
arlau
sinum
rothögg.
e,gin málstað greinilegt
Eftir ummælum hæstv. ráðh.
(J. J.) er jafnvel á honum að
skilja, að við þurfum lielst að
friðmælast eitthvað eða frið-
þægja Englendinguin, af því að
við sektum hjer lögbrotatogara.
En þetta er rangt á litið. Eng-
lendingar eru iniklu meiri
menn en svo, að þeir átelji,
þótt sekir togarar þeirra sjeu
sektaðir. Umræður hafa tals-
vert oft orðið uin þetta í breska
þinginu og þá hefur breska
stjórnin ávalt sagt skýrt og
skorinort, að hún taki ekki til
greina kvartanir frá hinurn
seka og fyrsta krafan, sem Bret-
ar verði að gera til þegna sinna
sje sú, að þeir hlýði lögum og
er full ástæða til að minna
•
hæstv. dómsmálaráðh. (J. J.)
á þetta með tilliti til aðbúðar
hans við íslenslc lög, sem hann
þó er settur til að gæta.
En til þess að sýna, að fyrv.
stjórn hefur sýnt Bretum mak-
lega vinsemd og greiðasemi,
skal jeg benda á, að breska
stjórnin fór eitt sinn fram á,
að við ljetum varðskip leita
um hafið fyrir norðan ísland
að breskum togara, sem ekki
hafði spurst til um lengri tíma,
og var þetta þegar í stað gert.
Leitaði varðskipið lengi og var
engin borgun fyrir tekin, enda
kom beiðnin frá stjórninni. Hitt
er aftur á móti hin mesta ó-
svífni einmitt gagnvart Bret-
um sjálfum, að gefa það í skyn
hjer á þingi, að þeir ætlist til
að ríkissjóður kosti björgunar-
starfsemi til hagsmuna fyrir
stórauðug váti-yggingarfjelög.
Thorcilliis jóðurinn.
Jeg kem þá að uminælum
hæstv. dómsmálaráðh. (J. J.)
urn Thorcilliisjóðinn og ráðstöf-
un mína, er hann snertir. Um
þetta mál fór ráðh. með svo
mikil ósannindi og staðleysur,
að engu var líkara, en að hann
vildi sjálfur reyna að færa
sannanir fyrir rjettmæti hinna
landsfleygu ummæla, sem Sig-
urður Þórðarson hafði um hann
fyrir nokkruin árum, i riti sem
hann gaf út. Ráðh. segir í
stuttu máli þannig frá: Thor-
cilliisjóðurinn hefur verið af-
hentur leynifjelagi (Oddfellow-
fjelaginu) og konungssamþykki
verið fengið til. Sjóðurinn geti
því farið til útlanda hvenær
sem er og vilji gefanda sjóðs-
ins sje með þessum ráðstöfun-
um virtur að vettugi. Þetta
er held jeg aðal innihaldið í á-
sökunum hans og ætla jeg nú
að rekja sundur þenna vef
blekkinga og ósanninda, en
nrun ekki hirða þótt jeg verði
noklcuð langorður, því að mjer
þykir í rauninni gott að fá
tækifæri til að sýna hjer á
þingi hvernig hæstv. ráðh. (J.
J.) leyfir sjer að misþyrma
sannleikanum.
Thorcilliisjóðurinn er mynd-
aður með gjöf Jóns Þorkels-
sonar Skálholtsrektors í erfða-
skrá hans 1759 til þess að koma
upp stofnun til uppihalds fá-
tækum og þurfandi börnum i
Kjalarnesþingi hinu forna
(G,ullbr.- og Kjósarsýslu,
Reykjavílc og Hafnarfirði).
Sjóður þessi var um skeið not-
aður til þess að halda uppi
barnaskólum, en því er fyrir
löngu hætt eftir að ríkið tók að
sjer barnafræðsluna. Hefur
sjóðurinn lítið starfað hin síð-
ari árin og er nú rúmlega
100000 kr. Eftir reglugerð
sjóðsins, sem er staðfest af
konungi, eiga að stjórna hon-
um stiftamtmaðurinn á íslandi
og biskupinn á Sjálandi í
Danmörku. Löngu eftir dauða
gefandans var stjórn sjóðsins
lögð undir stiftsyfirvöldin hjer
og með tilskipun konungs dags.
23. ágúst 1904 var sjóðurinn
settur undir stjórnarráðið. I
stjórnarráðinu hafði landritari
stjórn sjóðsins á hendi, en eftir
afnám landritaraembættisins,
tók við þessu starfi slcrifstofu-
stjórinn í dómsmálaráðuneyt-
inu. Þetta stutta yfirlit sýnir,
að oft hefur verið breytt um
yfirstjórn sjóðsins, og að til-
gangur sjóðsins er að hjálpa
fátækum og þurfandi börnum
á áðurnefndu svæði.
í frásögn ráðh. (J. J.) kast-
aði fyrst tólfunum, þegar hann
fór að lýsa Oddfellowreglunni.
Hann lýsti henni sem erlendu
leynifjelagi og gaf í skyn eða
jafnvel sagði beinlínis, að hún
hefði með röngu dregið sjer fje
frá Vífilstaðahælinu. Vegna
þessara gífurlegu og mann-
skemmandi ósanninda, get jeg
ekki komist hjá ða skýra nokk-
uð frá starfsemi reglunnar hjer
á landi. Ráðh. (J. J.) sagði að
fjelagið væri leynifjelag. Það er
leynifjelag á sama hátt og t. d.
Goodtemplarareglan, en eins og
allir vita að Goodtemplararegl-
an starfar að bindindisút-
breiðslu, eins vita allir, að
Oddfellowreglan starfar að
margskonar líknarstarfsemi og
hefur komið þar miklu til leið-
ar. I þessu efni ætti að nægja
að minna á Holdsveikraspítal-
ann, Radiumsjóðinn og Vifils-
staðahælið. Alt eru þetta stofn-
anir, sem Oddfellowreglan hef-
ur beitt sjer fyrir og komið á-
fram með mikilli fórnfýsi og
fjárframlögum og það er hart
að þurfa að verja þann fjelags-
skap, sem hefur átt forgöngu
að öllu slíku, fyrir svívirðing-
um og auraustri dómsmálaráð-
herra landsins. Jeg fer þó ekki
langt út í þetta mál, því að bæði
eru störf þessa fjelags alkunn
og nöfn þeiri-a manna, sem
einna fremstir hafa staðið í