Vörður - 16.03.1929, Blaðsíða 2

2
V ö R Ð U R
Til að rannsaka málið var
fyrst fenginn sjerstakur lög7
fræðingur, síðan fór rannsókn
fram hjá lögreglustjóranum í
Reykjavik, þar næst hjá bæjar-
fógetanum og síðast var sýslu-
maður Barðastrandarsýslu, nýj-
asta lífakkeri dómsmálaráðh.,
sóttur á varðskipi vestur á
Patreksfjörð og látinn rann-
saka og rannsaka. En alt kom
fyrir ekki. Ekkert fanst athuga-
vert við fjelagsstofnunina.
Aumingja dómsmálaráðh. varð
að verða af þeirri ánægju að fá
M. Gu dæmdan.
Ríkissjóður fær svo að borga
brúsann og dýrar munu allar
þessar rannsóknir. Kosta þær
eflaust mörg þúsund krónur og
er þægilegt fyrir dómsmálaráðh.
að geta notað ríkissjóðinn til
þess að reyna að koma fram
pólitískum hefndum. Hann
verður dýr landinu um það
lýkur, en verst af öllu er þó það,
að svo skuli hafa valist maður
í dómsmálaráðherrasess, að
enginn mótstöðumaður getur
lengur verið óhultur fyrir á-
stæðulausum sakamálum og
samherjar geta gert það, sem
þeir vilja, án þess að þeir eigi
nokkuð á hættu.
Negramórall.
Hrafnarnir kroppa augun
hver úr öðrum og svertingjanir
kalla hver annan „bölvaðan
negra“ í svívirðingarskyni. Hjer
á landi er einn stjórnmálamað-
ur, sem mjög er tamt að tala
um negra, negra-ríki, halanegra
o. s. frv. og hugsar sjálfur eins
og negri. — Þessi viðurkendi
fulltrúi blökkukynsins hjer á
landi fer á stúfana í síðasta
Tímanum og bölsótast yfir því
að málflutningsmenn hjer í
bænum hjeldu nýlega Jóhannesi
bæjarfógeta samsæti til þess að
Þegar þjóðirnar hrundu af
sjer einveldinu var fyrsta spor
þeirra að greina einræðisvaldið
í þrjá þætti: löggjafarvald, |
frainkvæmdarvald og dómsvald. 1
Með stjórnárskrám hvers full-
valda ríkis er tiltekið hverjir i
valdhafar skulu hafa á hendi i
hvern þátt þessa almenna valds, |
sem áður lá óaðgreint í hendi j
einvaldans og sett takmark fyr-
ir valdsviði hvers þeirra. —
íslenska stjórnarskráin er í
þessu efni lík stjórnarskrám
annara þjóða.
Samkvæmt henni er löggjaf-
arvaldið í höndum konungs og
alþingis í sameiningu, fram-
kvæmdarvaldið í höndum kon-
ungs og dómsvaldið í höndum
dómenda.
Til nánari skírgreiningar
valdsviði hvers þessa valdhafa
fyrir sig er starf þeirra og vald-
svið í höfuðatriðunum nánar
tiltekið í stjórnarskránni.
Þar sem þingbundin kon-
ungsstjórn er, eins og hjer, er
vald konungs að meiru eða
minna leyti aðeins í orði
kveðnu. Konungur er sam-
kvæmt stjórnarskránni ábyrgð-
þakka honum góða samvinnu á
umliðnum árum. Hefir Jóhann-
es bæjarfógeti verið mjög vin-
sæll ineðal málflutningsmanna
bæjarins, enda er hann annálað
lipurmenni, starfsmaður með
afbrigðum, fljótur að afgreiða
mál og manna rjettdæmastur.
Þátttaka málflutnigsmanna í
veislunni var þá og mjög mikil.
Þetta sveið hinum þeldökka
valdsmanni, svo hann mátti
ekki kyrt láta. Telur hann að
þetta hafi hvergi getað komið
fyrir nema í Reykjavik og
„aumuslu negralýðveldum úti
um heim“. Fer hjer sem oftar
að hræsnin verður full ber,
þegar þess er gætt, að höfund-
ur þessarar ritsiníðar hefir set-
ið miklu fleiri veislur með Jó-
hannesi bæjarfógeta eftir að
dómur fjell i máli hans, heldur
en nokkur þeirra málfærslu-
manna, sem í samsætinu voru.
Annars má dómsmálaráðherr-
ann þakka fyrir meðan nokkur
maður virðir hann viðlits, því
dæmdur og ódæmdur verður
hann altaf fyrirlitlegastur allra
þeirra, sem íslands óhamingja
hefir hossað hált.
Frelsingjarosti.
Jónas Þorbergson er gott
dæmi þess hvernig þeir menn
verða, sem hærra komast í líf-
inu, en nokkur rök stóðu til.
Jónas var í æsku hverjum
manni hvumleiður og var frá
upphafi sýnt að hann mundi
verða vandræðamaður. Fór
snemma að bera á þeim ein-
kennum, sein síðar hafa orðið
ríkust í fari hans, stráksskapn-
um og illkvitninni. Þótti þegar
lítil gæfa fylgja honum. Þá
dreymdi inenn ekki fyrir því,
að mannvirðingar mundu ganga
svo hjer á landi, að lestir
manna opnuðu þeim leiðir til
arlaus og friðhelgur, en fram-
kvæmir stjórnarathafnir sínar
eftir tillögum og á ábyrgð ráð-
herra, sem venjulega eru vald- j
ir af alþingi og styðjast við
meirihluta þess.
Af þessu leiðir fyrir það
fyrsta það, að það er alþingi,
sem velur þessa trúnaðarmenn
konungs og ríkisvaldsins, og að
hann hefur þar lítil eða engin
! áhrif á. — Af ábyrgð ráðherr-
I anna og ábyrgðarleysi konungs
j leiðir aftur það, að það eru
ráðherrarnir, en ekki konungur,
sem raunverulega ráða stjórn-
arathöfnunum, þótt þær sjeu
framkvæmdar í hans nafni.
Þegar þjóðirnar fengu mátt
til þess að hrista af sjer ok ein-
veldisins var það ekki nema
eðlilegt, að þær ineð grundvall-
arlögum trygðu sjer þann rjett,
sem mest hafði verið fótum
troðinn áður, en það var jafn-
rjettið fyrir lögunum. —
Þess vegna eru nákvæm
ákvæði í stjórnarskránum
um atvinnurjettindi, prentfrelsi,
sksittaálögur, eignarrjett o.s.frv.
En eitt af því, sem mest
hafði verið misbeitt áður
mikilsverðra trúnaðarstarfa. En
á skaplöstum sínum hefir Jónas
flotið og mun fljóta meðan sið-
gæðishugmyndir nafna hans frá
Hriflu mega sin einhvers i op-
inberu lífi hjer á landi. Hugs-
unarháttur J. Þorb. er ekki
hugsunarháttur frjátsborins
manns, heldur frelsingja. En
frelsinginn er oft ekki annað en
þræll, sem fær að ganga laus.
Jónas Þorbergsson átti marga
stjettarbræður við hirð Caligúlu
og Nerós og ætti hann að láta
þeirra víti og húsbændanna
verða sjer að varnaði.
Hinir smæstu.
Sjaldan hefir verið skopast
meir að hjegómlegri blaða-
mensku Tímans en eftir birt-
ingu brjefs Einars Eiríkssonar
á Hvalnesi. Birtist brjef þetta í
rithandarsýnishorni Einars og
hæðist blaðið mjög að rjett-
ritun hans. Brjefið er sýnilega
til þess skrifað að hræða ein-
hverja lítilsiglda forsprakka
kaupfjelagsins á Hornafirði til
sátta í máli því, sem Einar átti
í við kaupfjelagið. Segir Einar
viðtakanda brjefsins, að hann
hafi fengið brjef frá „þeim
stærstu" í Reykjavík og hafi
þeir ráðið honum til að sættast
ekki á málið. Hvað Einar á við
nieð þessu er ekki gott að segja,
en líklega er það bara grýla til
að skjóta stjórnendum kaupfje-
lagsins skelk í bringu. Hann
þekkir þá og veit hvað við á.
Einar hefir gefið út bók, sem
hann nefnir „Einvaldsklærnar á
Hornafirði". Hefir verið furðu
hljótt um bók þessa, jafn ný-
stárleg og hún er þó að efni til.
Liklega verður þessi mikli lilfa-
þytur i Tímanum til þess að
auka mjög sölu og útbreiðslu
ritsins, því sýnilegt er að blað-
inu þykir mjög komið við kaun
var það, að óhlutvandar stjórn-
ir notuðu afstöðu sína til þess j
að ofsækja þá, sem voru á önd-
verðum meið í pólitík og
mest höfðu sig i frammi með
meira eða minna röngum ákær-
um og málatilbúnaði, — enda
er ákæruvaldið einn af aðal
þáttum framlcvæmdarvaldsins.
Til þess að tryggja sig gegn
misbeiting þess, eru sett stjórn-
arskrárákvæði um skyldu til
þess að leiða hvern þann sem
tekinn er fastur tafarlaust fyrir
dómara og jafnframt eru í
stjórnarskránni sett nokkurn-
veginn örugg ákvæði til þess að
tryggja sjálfstæði dómsvaldsins
gagnvart framkvæmdarvaldinu.
Þetta er þó ekki til fullnustu
gert vegna þess, að það er
framkvæmdarvaldið, sem skip-
ar dómarana, en i öllum siðuð-
um löndum hafa þó myndast
fastar reglur um veitingar
slíkra embælta — óskráð lög —
sem óhæfa hefur þótt að víkja
frá, — með því að ekki einasta
almenningur, heldur dómara-
stjettin sjálf hefur fundið þá
tryggingu í þessu fyrirkomu-
lagi, sem vantar í liin skráðu
lög.
Þrátt fyrir það, þótt þannig
sje gengið sæmilega tryggilega
frá dómsvaldinu hjá öðrum
þjóðum, hefur þó bæði löggjöf-
kaupfjelagsmannanna á Horna-
firði.
Háð blaðsins út af stafsetn-
ingu Einars er ekki vel til fund-
ið. Margir alþýðumenn, sem
engrar mentunar hafa notið
eiga bágt með stafsetninguna.
En það er engin sönnun þess
að þeir sjeu ekki greinagóðir
menn og jafnvel ritfærir. Um
Eirík á Brúnum er svo mælt að
stafsetningu lians hafi verið
mjög áfátt, en þó mundi eng-
inn halda því fram að hann
hafi ekki verið sendibrjefsfær.
Tíminn virðist hafa mesta
ótta af ráðabruggi „þeirra
stærstu“ og Einars á Hvalnesi.
Hann virðist helst halda að það
sjeu einhverjir menn úr mið-
stjórn íhaldsflokksins. Ætti
leynilögregla stjórnarinnar að
vera í því lagi, að komast mætti
fyrir, hver skrifaði Einari brjef-
ið. Og til þess að örfa blaðið
ofurlítið til þess að verða við
þeirri áskorun skal þess getið
að oss er kunnugt um viðtak-
anda brjefsins, sem birt er í
Tímanum. Er það Sigurður
bóndi Jónsson á Stafafelli.
Tíminn segist birta brjefið
með leyfi eigqiida þess og má
það máske til sanns vegar færa
að viðtakandi brjefs sje eigandi
þess. En hingað til hafa það
verið óskráð lög meðal heiðar-
legra manna, að einkabrjef
væri ekki birt opinberlega nema
með leyfi sendanda. Hjer hefir
verið brugðið út af þessari
sjálrsögðu drengskaparreglu. —
Má það að vísu ekki undra þá,
sem þekkja siðgæðishugmyndir
Tímans. En hitt mun mönnum
meira undrunarefni, að rnaður
eins og Sigurður á Stafafelli
skuli fara svo að.
Yfirleitt er lítill stórmensku-
bragur á þessum skrifum Tím-
ans. Birt einkabrjef í óleyfi
séndanda, skopast að rjettritun
ómentaðs alþýðumanns, dylgj-
in og ráðandi skoðanir þeirra,
er inest vit hafa á þeim málum,
gengið í þá átt, að veita borg-
urum sínum ennþá meiri vernd
bæði gagnvart valdhöfum fram-
kvæmdarvaldsins og dómsvalds-
ins en gert er i sjálfum grund-
vallarlögunum og eins að
tryggja á sem allra bestan hátt
sjálfstæði dómstólanna gegn
umboðsvaldinu.
Áður fyr mun það víða hafa
verið svo — eins og enn við-
gengst hjer á landi — að bæði
ákæra og dómsvald var í hönd-
um sömu inanna undirdómar-
anna að sjálfsögðu undir eftir-
liti ríkisstjórnar og æðri dóm-
stóla.
Það mun þó fljótt hafa þótt
brydda á því, að þetta tvent, á-
kæru- og dómsvaldið, eru ósam-
rýmanlegt i hendi sama manns.
Því skal ekki neitað, að svo
getur staðið á, þegar sjerstak-
ir úrvalsmenn eru undirdóm-
arar, að þetta valdasambland
geti verið hentugt' til þess að
koma í veg fyrir órjettmætar
og óþarfar sakamálsrannsóknir
á hendur mönnum, en meiri
hætta er þó á hinu — margfalt
meiri hætta, að undirdómarinn
sem handhafi ákæruvaldsins
taki fyrirfram aðstöðu til sekt-
ar manns þess, er fyrir sök
verður, þannig, að honum sje
að um að óviðkomandi menn
sjeu á einhvern hátt við málið
riðnir. Slik framkoma sæmir að
eins „hinum smæstu“.
Dómur í Stokkseyrar-
málinu.
Á fimtudaginn var kveðinn
upp dómur í brunamálinu á
Stokkseyri. Var Ingólfur Bjarna-
son dæmdur í fjögra mánaða
einfalt fangelsi fyrir að hafa
valdið eldsvoða með óvarkárni
og tilraun til vátryggingarsvika.
I forsendum dómsins er vik-
ið að meðferð rannsólcnardóm-
arans Magnúsar Torfasonar á
þessa leið:
„Út af kæru, er ákærði hafði
látið leggja fram í Hæstarjetti
yfir því, að hann hefði sætt illri
meðferð í varðhaldinu á Stokks-
eyri, og við rannsóknina þar,
er það upplýst með framhalds-
rannsóknum, að hætt var um
tíma að bera ákærða mat í
gæsluvarðhaldið, en honum
sagt, að hann gæti fengið mat,
er hann óskaði þess. Ennfrem-
ur er það upplýst, að skrifar-
inn við rjettarhöldin þar hefir,
er rjettarhlje varð, klipið á-
kærða í eyrun. — Og loks er
það upplýst, að dómarinn,
Magnús Torfason, sýslumaður,
hafi, er ákærði í rjettarhaldi
18. jan. 1927 svaraði engum
spurningum, er dómarinn bar
upp fyrir hann, látið sækja
salmíakspíritus og hafi rjettar-
skrifarinn haldið spíritusnum
með annari hendi að nefi á-
kærða, en liinni hendinni um
háls honum. Og er þetta þótti
ekki bera tilætlaðan árangur
með því að salmíakspíritusinn
var gamall og daufur, stakk
dómarinn ákærða með títu-
prjóni í lærið, en stilti þó svo
til að aðeins bláoddurinn snerti
lærið. Við þetta hrökk ákærði
ekki treystandi til þess að leiða
rannsókn málsins og kveða upp
dóm í því, sem óhlutdrægum
dómara.
Þegar ákæruvaldið og dóms-
valdið er í höndum sama manns
og þar af leiðandi öll rannsókn
málsins, verður ekki hjá því
lcomist að dómarinn komist
í mjög erfiða aðstöðu. Hann
á sem umboðsmaður ákæru-
valdsins að sjá um það, að
alt það komi fram í málinu,
sem verða má til þess að upp-
lýsa sekt hins kærða — manns,
sem hann sjálfur í flestum til-
fellum hefur orðið að kæra
sjálfur. — Hann á auk þess,
sem óvilhallur rannsóknar-
dómari að gæta þess, að alt
það, er miðar til sýknu lcærðs
eða minkar sakhæfi hans eða
saknæmi brots hans komi fram
og loks á hann að þessu loknu
að meta rök þau, er hann hef-
ur fært fram kærðum til hags
eða óhags sem rjettlátur dóm-
ari og dæma þar að miklu leyti
um eigin verk.
Það má mikið vera ef hon-
um farast öll þessi ólíku hlut-
skifti jafn vel úr hendi.
Reynsla annara þjóða og
reynsla okkar sjálfra hefur
sýnt það, að oft er hætta á að
svo verði ekki og þá hefur það
Ákæruvaldið.