Vörður - 18.05.1929, Blaðsíða 1

Útgefandi: Midstjórn íhaldsflokksins.
Afgreiðslumaður
og gjaldkeri
Ásgeir Magnússon
Hrannarsfíg 3 — Síwi 1432
VII. ár.
Kefkjavík IS. mai IttðO.
24. blað.
„Dögun nýrrar aldar“
Herdísarsjóðurinn og
Staðarfellsskóli.
Brot úa ræðu Hákonar Kristóferssonar.
„En það sem strax vekur eft-
irtekt er hið látlausa undan-
hald Ihaldsins í Danmörku,
eins og hjer á íslandi og hvar-
vetna í nágrannalöndunum. Við
þessar kosningar hafa þeir tap-
að fimtungi liðsins í Danmörku.
Þjóðirnar snúa baki við nátt-
tröllum úrelts skipulags og
sambúðarhátta og horfa mót
dögun þeirrar aldar, sem færir
þeim hófsamlegar og bróður-
legar úrlausnir á höfuðvanda
mannkynsins, atvinnustríðinu
og fjandskap í sambúð milli
inanna og þjóða“.
Þannig farast stjórnarblaðinu
Tímanum orð um úrslit dönsku
kosninganna nýlega, er vinstri-
mannastjórnin varð að gefast
upp og sócíalar bættu við sig 8
þingsætum í hinu nýkjörna rík-
isþingi. Gleðin yfir sigri þeirra
er augljós eins og við mátti bú-
ast, jafnvel þótt sigurinn yrði
eigi hvað sist á kostnað þess
flokks, sem Framsóknarflokk-
urinn íslenski hefir jafnaðar-
lega talið sjer hliðstæðastan í
stjórnmálum.
Tíminn flutti hjer fyrrum
eigi sjaldan hugnæmar greinar
um vinstristefnuna i stjórnmál-
um þjóðanna. Eftir greinar-
kornið síðasta mega allir skilja,
hvað „vinstri“ táknar nú á
Tímans máli og núverandi
stjórnar. „Dögun nýrrar aldar“
sjer stjórnarliðið þegar sócíal-
istar vinna stórsigra á kostnað
borgaraflokkanna. Þá birtir yf-
ir herbúðum íslensku stjórnar-
innar!
Það er virðingarverð hrein-
skilni, sem þarna kemur i ljós.
Fyrir síðustu kosningar hefði
Alþýðiiblaðið verið látið flytja
þetta þakkarandvarp islenskra
„vinstrimannaforingja*. Nú ger-
ir ekkert til hvort það er Tím-
inn eða Alþýðublaðið, því nú
eru ekki kosningar nálægt.
Samkvæmt ummælum Tím-
ans eru það sócíalistar, sem
vænlegastir eru til að greiða
fyrir því, að „bróðurlegar lir-
lausnir" verði í „höfuðvanda
mannkynsins, atvinnustriðinu“.
Öðruvísi er ómögulegt að skilja
ummæli þessa blaðs, sem ís-
lenskir bændaforingjar þó gefa
út. Eina ráðið til þess að
„bróðurlegu úrlausnirnar" fáist,
er þetta: að sócíalistar nái full-
um völdum. Menn dögunarinn-
ar eru þessu samkvæmt Jón
Baldvinsson og Hjeðinn, Har-
alur ritstjóri, Sigurjón samn-
ingamaður og Erlingur. Af
þessum mönnum eiga Fram-
sóknarþingmennirnir svo að
læra sanngirni og víðsýni, til
þess að góð málalok fáist í at-
vinnustríðinu. — En til þess að
flýta því, að þessi hugsjón megi
rætast væri það óneitanlega
besta ráðið, að Framsókn hætti
við sjálfstæða flokkstilvern og
gengi formlega undir verndar-
væng Alþýðuflokksins, þvi þá
fyrst yrð* eining andans full-
komin. Og væri þá von um að
takast mætti að koma á kröfu-
göngu næsta afmælisdag Jónas-
ar dómsmálaráðherra, þ^í þá
væri i öllu falli visir liðsmenn
þar sem er áhöfn Sambands-
hússins — og hún er fjölmenn.
-— — Jónas Jónsson hefir
löngum gert sjer far um, að
telja lesendum Tímans trú um,
að andlegur skyldleiki sje á
milli íhaldsflokksins og danskra
afturhaldsmanna. Það er ógæti-
legt af Jónasi að vera minn-
ast á þetta. í fyrsta lagi vegna
þess, að sjálfur er hann fyrsti
íslenski ráðherrann, sem dirfst
hefir að beita einræði i stjórn
sinni. Hann stjórnar með ofríki,
óvirðir dómstóla og kúgar lög-
gjafarvaldið. Hann ofsækir
menn en hossar og hampar skó-
sveinum sínum og veitir þeim
fríðindi. Gengur hann í mörgu
skör lengra út fyrir takmörk
þess sem þingbundnum ráðh.
leyfist en Estrup gainli gerði
nokkurntíma.
Jónas veit það, að einræðis-
stjórn Estrups varð dönskum
hægrimönnum að falli. Þeir
hafa ekki biðið hennar bætur
enn þann dag í dag. Og þá ætti
hann að geta skilið, að með
stjórn sinni á íslenska bænda-
flokknum er hann að kveða
flokkinn í þann kút, sem hann
keinst ekki úr aftur fyr en
fyrnd eru afglöp þeirrar stjórn-
ar, sem hann var lífið og sálin
í. -— En þau fyrnast seint og
eiga eftir að verða berari en
þau eru þegar orðin. Og senni-
lega fleiri.
En Jónasi er óhætt, þó Fram-
sóknarflokkurinn fái uppdrátt-
arsýki. Hann á athvarf þar sem
er vigi hinna bróðurlegu úr-
lausna“, í Alþýðuflokknum. Og
þaðan dreymir hann um að
gjóta augunum á „nátttröll
hins úrelta skipulags“, sem nú
er á stjórnarfari íslendinga.
Glímuflokkur
frá glimufjelaginu Ármann,
fer að öllu forfallalausu til
Þýskalands í sumar undir
stjórn Jóns Þorsteinssonar fim-
leikakennara. Ráðgerð er að
lialda glímusýningar í einum
20 borgum. Islandsvinurinn
Reinhard Prinz er aðal hvata-
maður að för þessari, 12 glímu-
menn taka þátt í förinni. Er
þess að vænta, að menn geri
sjer að skyldu að greiða fyrir
því, að glímumenn vorir fái
tækifæri til þess að sýna hina
þjóðlegu iþrótt vora í stórborg-
um Þýskaland.
Það sein jeg vildi sjerstak-
lega vekja máls á, er um gjafa-
fje Herdísar sál. Benediktsen.
Það kemur fram i aths. við
fjárlagafrv. um 14. gr. XV., að
styrkveiting til húsmæðraskól-
ans á Staðarfelli er látin falla
niður, þar eð ákveðið er að
Herdísarsjóður taki hann að
sjer. Jeg ætla nú að leyfa mjer
að bera fram fyrirspurnir til
hæstv. dómsmálaráðh. (J. J.)
og vona, að jeg fái greið og góð
svör. í fyrsta lagi vil jeg spyrja
hæstv. ráðherra, hver hefir á-
kveðið þetta og i öðru lagi, með
hvaða heimildum það er gert.
Það er ekki fyrir það að synja,
að þegar hinum svokallaða hús-
mæðraskóla á Staðarfelli var
komið á laggirnar, var talsverð-
ur uggur í mjer og öðrum um
það, að þegar búið væri að
smeygja inn litla fingrinum,
mundi öll höndin koma á eftir.
Það kom sem sje greinilega í
Ijós hjá ónefndum mönnuin, að
þarna væri möguleiki til að láta
sjóð Herdísar sál. taka til starfa
og blanda honum inn í Staðar-
fellsgjöfina eða öllu heldur söl-
una. Sá sem mest barðist á móti
þessu, var hv. 2. lkj. (I. H. B.)
og ýmsir fleiri, og það leiddi
til þess, að stofnað var til harð-
vítugra mótmæla gegn því, að
þetta kæmi fyrir i framtíðinni.
Jeg hefi einhverntíma sagt og
það er í samræmi við skoðanir
fjölda manna, að þetta gæti
ekki orðið, nema.því aðeins, að
ekki yrði farið eftir ákvæðum
þeim, sem felast í arfleiðslu-
brjefi Herdísar. Jeg hefði ald-
rei.gert ráð fyrir því, að nokk-
ur stjórn treysti sjer til þess að
ganga á svig við siðasta vilja
þessa eða annara gefenda. Til
þess að skýra þetta nánar, skal
jeg lesa nokkur atriði úr brjef-
inu, með leyfi hæstv. forseta.
3. liður hljóðar svo:
„Að lokum ákveð jeg, Herdís
Benediktsen, sem minn síðasta
vilja, að þegar útfararkostnað-
ur minn hefir verið heiðarlega
greiddur ásaint kostnaði þeim,
er skiftin eftir mig hafa í för
með sjer, og þegar framanskrif-
uðu hefir verið nákvæmlega
fullnægt, þá skulu allar þær
eignir, sem eftir mig verða
skuldlausar, eður þrir fjórðu
partar allra skuldlausra eigna
minna, aðeins með þeim tak-
mörkunum, sem jeg hef ákveð-
ið í 2. lið, ganga til stofnunar
kvennaskóla á Vesturlandi, og
er sú ráðstöfun mín gjörð, bæði
af einlægum vilja minum og
samkvæmt þeirri ósk, sem
einkadóttir mín elskuleg, Ingi-
leif Sólborg Charlotta Benedikt-
sen ljet fleirum sinnum í ljósi
við mig sein sinn hjartans
vilja“.
í 4. lið stendur ennfremur:
„Þessi gjöf mín til kvenna-
skólastofnunar á Vesturlandi
óska jeg að beri nafn okkar
mæðgna og heiti „minning Her-
dísar og Ingileifar Benediktsen".
Gjöfin skal vera undir stjórn
og umsjón landshöfðingjans yf-
ir íslandi, og er það vilji minn,
að henni verði komið í konung-
leg ríkisskuldabrjef og renturn-
ar lagði upp í 10 ár og þeim
bætt við höfuðstólinn, sem ald-
rei má skeraða, heldur aðeins
verja vöxtum hans til áminnstr-
ar skólastofnunar. Að uingetn-
um 10 árum liðum, skal enn
leggja upp renturnar af öllum
höfuðstólnum, eins og hann þá
er orðinn, þangað til svo mikið
fje er fyrir hendi, að landshöfð-
inginn, eftir samráði við amts-
ráðið í Vesturamtinu, álitur
það nægilegt til þess að setja
kvennaskólann á stofn, svo að
hann geti tekið til starfa án
þess að höfuðstóllinn sje skert-
ur“.
Það þarf ekki að lýsa hin-
um rauða þræði þessa brjefs,
sein er sá, að skólinn skuli ekki
setlur á stofn fyr en hann er
orðinn svo efnaður að hann geti
sjeð fyrir sjer sjálfur. Þetta
byggi jeg bæði á brjefinu og
eins á umsögn manna sem voru
þessu kunnugir og þekt höfðu
þessa merkiskonu, Viðvíkjandi
þvi atriði að í brjefinu er talað
um lándshöfðingja, þá segir sig
sjálft, að í þess stað er nú um
viðkomandi ráðherra að ræða.
En um amtsráðin er það að
segja að aðrir aðilar'hafa kom-
ið í stað amtsráðs Vesturamts-
ins. Get jeg í því efni visað til
kgl. tilsk. frá 2. inars 1908 sem
hljóðar svo, með leyfi hæstv.
forseta:
„Þá er til þess kemur að
stofna Ivvennaskóla í hinu fyr-
verandi Vesturamti af sjóði
„Minning Herdísar og Ingileifar
Benediktsen" skal leita álita
sýslunefndanna i nefndu amti
um þau alriði, er amtsráði
Vesturamtsins var ætlað að
hafa afskifti af samkvæmt
gjafabrjefi frú Herdísar Bene-
diktsen“.
Jeg vona nú að hæstv. dóms-
rálaráðh. lái mjer það nú ekki,
þótt jeg furði mig á, ef þessari
ákvörðun hefir verið slegið
fastri, án þess að viðkomandi
sýslunefndum hali verið gefinn
kostur á að segja álit sitt um
það. En mjer er kunnugt urn
að það hefir ekki verið gert.
Þess hefði þó mátt vænta, því
hæstv. stjórn var vel kunnugt
um öll þau andmæli sem fram
hafa komið gegn því að þessi
sjóður tæki til starfa fyr en
hann væri þess megnugur að
sjá um skólann að öllu leyti,
og að honum yrði ekki slegið
saman við annað gjafafje. Jeg
get ekki fallist á þá afsökun,
sem jeg býst við að hæstv.
stjórn muni koma með að
þessu hafi verið slegið föstu
þegar tekið var við Staðafells-
gjöfinni. Enda á að kenna þá
gjöf við þá fóstbræðurna. Gest
heit. Magnússon og Magnús
heit. Guðmundsson. Og enda
þótt sá skilningur sje í það
lagður, að Alþ. hafi tekið við
gjöfinni með þvi skilyrði að
Herdísarsjóðnum yrði slegið
saman við hann, þá getur það
ekki skoðast hindandi, því slíkt
var ómögulegt að gera, nema
með því að ganga á svig við
síðasta vilja stofnanda sjóðsins.
Um það, hvert fyrirkomulag
yrði haft á skólanum, legg jeg
ekki eins mikið upp úr, þótt
miðað væri við Ytrieyjarskól-
ann, þá hafa breyttir tímar gef-
ið rjett til hagkvæmara fyrir-
komulags. Hitt er aðalatriðið að
sjóðurinn sje ekki látinn byrja
fyr að starfa, en hann er fær
um að bera uppi allan kostnað
af skólahaldi. Sjóðurinn var í
árslok 1927 kr. 141736.04 og
við það hafa svo bæst 5% vext-
ir á árinu 1928, nemur það
nokkrum þúsundum kr. Jeg
hafði ekki búist við því að sjá
þetta í aths. við fjárlagafrv.
Jeg verð að líta svo á, að þetta
sje geTt án hæfilegrar heimild-
ar. — Jeg veit það, að jeg tala
hjer fullkomlega í samræmi við
vilja þeirra aðila, sem um þetta
eiga að fjalla og sem jeg nefndi
áðan. — Það er nú máske
barnalegur skilningur hjá mjer,
en jeg leit nú saint svo á, að
Alþ. kæmi þetta ekki nokkurn
skapaðan hlut við. Það eru
ráðh. og sýslunefndirnar sem
hafa umráða- og ákvörðunar-
rjett um þenna sjóð. Og standi
sá skilningur minn óhaggaður,
þá sje jeg ekki að Alþ. hafi
neitt með þetta að gera. Og þá
er því líka óheimilt að taka á
móti gjöf, sem setur það skil-
yrði að þessir sjóður sameinist
henni og að þar verði skóli frú
Herdísar settur. Og jafnvel þótt
Alþ. hafi gert eitthvað i þessu
máli, sem því bar enginn rjett-
ur til, þá heimilar það nú
stjórninni engan veginn að gera
þetta. Ef hún hefir gengið fram
hjá rjettum aðilum, þá hefir
hún að minu viti enga heimild
haft til að stofna þenna skóla
nú. Ef sú regla yrði upp tekin