Bjarmi - 01.01.1918, Blaðsíða 8

6
BJARMI
Ijósberi þjóðarinnar og vísa öllum
börnum þjóðar vorrar veg trúar og
sáluhjálpar í Jesú nafni.
Fj'rir hönd kirkjufjelagsins.
Björn B. Jónsson,
/orseii.
Winnipeg, 31. okt. 1917. (»Sameiningin«).
Um kristnihald eftir 1850.
[Bjarmi lieílr mælst til aö fá að ilytja endurminn-
ingar skilrikra og minnugra manna um kristniliald
seinni liluta siöustu aldar. IJefir blaðið þegar feng-
iö tvær greinar frá sira Gultormi Vigíússyni i Stöð
i Stöövaríiröi um þaö efni, og býst við aö fleiri
vilji taka til máls. Slikar minningar eru bæöi fróð-
legar og íliugunarvcröar].
I.
Þjer talið um að jeg vildi senda yður
endurminningar frá æskuárum mínum
um kristnihaldið. Endurminningar á jeg
talsverðar, alt frá 1850 að minsta kosti
og þangaö til jeg fór í skóla, en þær ná
aðeins til fárra safnaða í Fljótsdal, Fell-
um og á Völlum. Kirkjuræknin margfalt
meiri en nú, á hverjum færum helgum
degi messað; voru það viss heimili, scm
aldrei ljetu sig vanta, þau lielst, sem voru
nálægt kirkjustaðnum, ella hefði án efa
sjaldnar verið prjedikað. Undantekningar-
lítið voru allir fermdir einu sinni til alt-
aris á ári, frá nokkrum heimilum tvisvar,
haust og vor. Ytri trúrækni var áreiðan-
lega meiri en nú, en siðferði manna yfir-
leitt miklu verra. Ofdrykkjan og dýrkun
Bakkusar spilti ávöxtum trúarinnar.
Fólkið var þá yfirleitt margfalt óupp-
lýstara en nú i öllum fræðigreinum, nema
barnalærdóminum og sjálfri biblíunni,
sem margir lásu rækilega, og var slikur
lestur skoðaður sem sáluhjálparatriði út
af fyrir sig, líkt og tíðar kirkjugöngur og
altarisgöngur. »Synd og náð« hvorutveggja
viðurkent, og svo syndguðu menn »i lcrafti
upp á náðina« með drykkjuskap og laus-
læti. Sem sagt; ofdrykkjunni var þá um
ílest ilt að kenna. Útreiðar og slark á
helgum dögum, eilíft ráp út og inn undir
sjálfri guðsþjónustunni, einkum karl-
mannanna til að wsnapsa sig« undir kirkju-
veggnum, ennfremur illur munnsöfnuður,
blót og formælingar, deilur og ryskingar
og klám.
Margir voru kallaðir, »fáir útvaldir«, já
aðeins sárfáir. Sem betur fór voru til ein-
stöku menn, sem sköruð fram úr í trú
og síðgæðum og voru yfir höfuð ágætis-
menn; en þeirra gætti alt of lítið innan
um fjöldann.
Ræður prestanna voru mest þur trúar-
mælgi, sem hin óupplýsta alþýða að visu
virti nokkurs, en skildi lítið í. Barnaupp-
fræðing prestanna skildist mjer ganga
meira út á það að vekja trúartilfinning-
ar, en glæða skilninginn. Oskaplegt tára-
flóð hjá börnunum undir fermingunnij
en þau tár þornuðu fljótt. Eins var víð
altarisgönguna, þá þótti jafnvel eiga við
að menn sæjust gráta. Þá var og flestra
siður að neyta lítils matar á undan altar-
isgöngum.
Bænrækni var miklu meiri þá en nú,
en aðeins utan að lærðar bænir, sem
menn þuldu. Flestir voru þá lesandi eins
og nú, en lestrarlagið hjá ílestum hefði
hneyxlað nú á tímum; allsliáttar tilgjörð,
seimur og tafs, einkum þegar Guðs orð
var lesið. Aftur var miklu áheyrilegra, er
menn lásu sögur eða einhvern veraldleg-
an fróðleik.
Jeg tek það upp aftur: Drykkjuskap-
urinn og þar næst fáfræðin og svo ilt
eftirdæmi hinna eldri spiltu mjög góð-
um ávöxtum af liinum tíðu kirkjuferð-
um og altarisgöngum. Lestur auk barna-
lærdóms var hið eina sem kent var.
Landafræöi, náttúrusaga, mannkynssaga
vissi almenningur varla hvað var. Auð-
vitað voru lijer fáeinar heiðarlegar und-
antekningar.
Jeg gæti sagt margfalt meira um þetta
efni. En þessi uppryfjun er mjer að sumu
leyti ógeðfeld; gallarnir voru vissulega
margir á kirkju- og trúarlífi gamla fólks-
ins. Tímarnir og aldarhátturinn þá og nú
á öllum sviðum lífsins, það er alt svo
ólíkt, að mjer virðist næsta erfitt, ef ekki
ómögulegt, að gjöra þar á nokkurn sam-
anburð svo í lagi sje.
Pað er orðin lirein gjörbreyting á skoð-
unum manna og háttum, kenningum o. s.
frv., frá því sem áður var. Að menn neiti
nú sannleika liins opinberaða orðs, er
ekki svo alment. Flestir kannast við að
menn hafi þar leyndardóm fyrir sjer og
ganga því ekki í beint berhögg við trú-
arbrögðin, en efinn á því, hvað sje sann-
leikur (innri efablendnin) er því meiri.
Sitt kennir hver, og tala vel fyrir máii