Nýtt land - 06.03.1939, Qupperneq 4

Mánudaginn 6. nuirz 1939.
NÝTT LAND
FrliL af i. síðu.
iegt að atJiuga náaar annað at-
riði, sem sífellt fléttast saman
tíö þelta.
iijósraki og svið.
Til þess að skýra þá ein-
kennilegu staðreynd, sem vér
nefnum „fjarvirk” öfl, aðdrátt-
arafl (þyngd) og mótstöðu
hlutanna gegn því eða tregðu
(0g hið aflfræðilegá tákn henn-
ar (magn). urðu eðlisfræðing-
amir að hugsa sér, að liið loft-
tóma rúm væri ekki tómt, þ. e.
lefnislaust, heldur að' í rúminu
snilli liins „venjulega“ efnis
væri annað óþekkt efnisform.
Hugmynd Newtons um „afl-
fræðilegar verkanir tómarúms-
ins“ cr þvi engiu „alger“ vit-
leysa, eins og höf. virðist lialda,
beldur felst í því. að í rúminu,
sem talið hafðí verið og kallað
yar tómt, væri einhver veru-
leiki að verki. Þeir, sem aðhyllt-
ust kenninguna um ölduhreyf-
ingu Ijóssins, þurftu engu síður
á þessu dularfulla efni að halda
og kölluðu það „æter“ (Ijós-
vaka), shr. 54 bls. umræddrar
bókar.
En nú leiðast eðlisfræðing-
amir út í hinar fáránlegustu
rökleysur, sein höf. tekur gagn-
lýnislaust upp eftir þeim. Rök-
semdafærslan er þessi (sbr. hls.
54): Atliuganir sýna, að sveifl-
ur ljóssins í ljósvakanum geta
ekki verið langsveiflur. Þær
hljóta því að vera þversveiflur,
en „hreinar þversveiflur geta
ekld átt sér stað nema í föstum
hlutum“. Af þessu segir höf.,
að „draga varð þá ályktun, að
Jjósvakinn væri fastur lilutur,
og raunar varð ekki hjá því
komizt að eigna honum meiri
hörku en nokkruxn öðrum
hlut, sem þekktur var“. Þannig
heldur höf. áfram og endurtek-
ur þetta svo á hls. 135, þar sem
hann bætir því við, að „Ijós-
vakann verður að hugsa sér
svo samanþjappaðan eða þétt-
an í sér, að títuprjónshaus af
honum myndi hafa svipaða
iregðu og meðal eimskip“.
Auk }>ess sein ekki virðist
nein ástæða ti} að liugsa sér
sveiflur Ijóssins i Ejósvakanum
sem þversveiflur, að minnsta
kosti ekki samskonar og í föst-
um blutum, þá er það auðvitað
engin furða þótt eðlisfræðing-
arnir lendi í hinum mestu ó-
göngum með því að hera Ijós-
vakann í einu og öllu saman
við „venjulegt efni“. En það
hjákátlegasta, sem höf. virðist
ekkert. hafa við að athuga, er
það, að eðlisfræðingarnir draga
nú þá ályktun af hinum fjar-
síæðiskenndu og ,,iskvggilegu“
niðurstöðum sínutn, að eitthvað
hljóli að vera liogið við —
Ijósvakann!
En ekki losnuðu eðlisfræð-
ingarnir við ljósvakann svona
ódýrt. Brátt þurfti aftur á hon-
um að halda til þess að skýra
onmir „fjarvirk öfl“, sem sé
rafmagns- og rafsegulöflin. Er
sagt frá þessu á hls. 82. Kraft-
verkunin er skýrð sem „eins-
líonar þensluástand í ljósvak-
anum“, na. ö o. sem einskonar
síaðorka (potential energi)
Ijósvakans, sbr. bls. 90: „orka
sviðsins, þessa Jænsluástands
Ijóvakans”.
Enn runnu nýjar stoðir undir
Ijósvakakenninguna í sambandi
við uppgötvun rafsegulgeisl-
anna og rnnsókn á eðli þeirra,
eins og sagt er frá á bls. 136,
og verð eg hér að láta mér
nægja að visa til þess.
En Adiam var ekki lengi i
Paradis. Eínmitt þegar ljósvak-
anum virtist ætla að takast að
neyða eðlisfræðingana til að
viðurkenna endanlega tilveru
hans, dettur þehn (þ. e. sumum
þeirra) í hug ný átylla til að
þrjózkast og ekki nóg með það,
lieldur hafa þeir „hneigzt að
þvi“, eftir þvi sem höf. segir á
hls. 137, „að afnema(!) Ijós-
vakaim með öllu, en líta á svið-
ið (þetta þensluástand ljósvak-
ans, sbr. bls. 90 E. E.) sem al-
veg sjálfstæðan veruleika“.
Höf. hefir nú ekki hið minnsta
við þetta að athuga, heldur
fylgir hann í blindni þeim
mönnum, sem ganga vilja á
lagið og „afnema“ um leið hið
venjulega efni, efnisinntak efn-
iseindanna, sem verða þá ekk-
ert annað en „krafthnútar“ eða
„orkuliiiútar“ án efnis. Reynd-
ar lirýs lionmn sýnilega hugur
við að viðurkenna þetta heim-
spekilega (shr. röksemdafærslu
hans á bls. 162 gegn þeim dul-
spekingum, sem gerast vilja
svo djarfir, að taka eðlisfræð-
ingana á orðinu), en raunveru-
lega getur það engan mun gert.
En liver er nú átylla efnisvís-
indanna (reyndar ekki efnis-
vísindanna almennt, og kem eg
að því síðar) til þessarar mildu
útrýmingarherferðar gegn efn-
inu?
Framh. E. E.
Litið um 5x1.
Framh. af 1. síðu.
ur félagsskapur og talinn standa
að sprengjutilræðunum í Engl.,
fengi peninga frá erlendum ríkj-
um og væri á laun að æfa menn
við vopnaburð í þvi skyni, að
efna til uppreisnar.
Hann sagði, að starfsemi Jiessi
væri svo alvarleg, að stjórnin
yrði að grípa til skjótra ráðstaf-
ana á grundvelli laganna.
Ekkert bendir enn til þess, að
irska sjálfstæðishreyfingin sem
beild beri nokkra ábyrgð á þess-
ari starfsemi, eða liyggi til
bandalags við þriðja ríkið.
Hrakningar.
Norsk selveiðaskip lentu í of-
viðri í vikunni á leið til Ný-
fundnalands, og vantaði enn á
laugardag þrjú þeh-ra, Nj'ken,
Selis og Quest. Einkum eru
menn hræddir um Nyken, en
vona, að hin hafi komizt upp
undir Grænland og bíði þar
hetra veðurs. Norska skipið
Rrattegg, statt i Faxaflóa, var
fengið til að leita og rætt um ís-
lenzk skip að auki og um eftir-
litsskipið Friðþjóf Nansen.
Vertíðin.
Saltfislcsaflinn var um mán-
aðamót orðinn rúmlega lielm-
ingi meiri en í fyrra á sama
tíma, þrátt fyrir gæftaleysið í
fehrúar, — eða 7211 smál. móti
3343 í fyrra. Eftir verstöðvum
skiptist afiinn þannig: Vestm.-
eyjar 865 smál., Þorláksh. og
Selvogur 14, Grindavík 216,
Hafnir 77, Sandgerði 929, Garð-
ur 328, Keflavík 1669 (lang-
liæst), Vatnsleysuslrönd 37,
Hafnarfjörður 165, Reykjavik
473, Akranes 1213, Ólafsvik
109, Vestfirðir 1061, Austfirðir
55. Aðeins örlítið brot af þessu
er togaraveiði, eða 183 smál. i
Reykjavík og 81 í Hafnarfirði.
Sjóvátryggingarfélagið bruna-
tryggir Reykjavík.
Sjóvátryggingarfélag íslánds
mun taka að sér brunatrygging
allra liúsa í Reykjavík (bak-
tryggir að sjálfsögðu erlendis).
Lækka iðgjöld við það um 25%
frá þvi sem er. Brunum fækkar
vegna steinhúsa.
Á skíðum.
Skíðaiðkanir Reykvíkinga
vaxa með hverjum vetri, og
keppast íþróttafélögin hvert við
annað að efla þær í sambandi
við útileguskála sína að Kolvið-
arhóh, í Hveradölum, Jósepsdal
og Skálafelli, ennfremur Kron
og sumir skólarnir. Á nám-
skeiðum að Kolviðarlióli hefur
lcennt sænskur skíðagarpur,
Tuveson. f Borgarfii-ði breiðast
út skíðaferðir. Á mánudaginn
var gengu þrír menn á skiðum
frá Gilsbakka fyrir Ok niður í
Þingvallasveit, þeir Gísli Sig-
urðsson, Hraunsási, Bergur Sig-
urðsson, Kolsstöðum, og Sig-
urður Jóhannesson, Hallkels-
stöðum.
Flugvélasmiðir.
í Þjóðleikhúsinu er nú sýning
á smíðisgripum nemenda í
,moder-svifflugfélaginu í Rvik.
Félagið var stofnað fyrir ári
síðan með rúml. 160 félögum,
en reyndist of stórt til að fá nóg
verkefni og dofnaði, en í nóv.
s.l. var það endurreist með 20
félögum, flestum 10—15 ára. Á
sýningunni eru 25—30 flugvéla-
líkön eða „model“ af ýmsum
gerðum og sýna mikinn áliuga
og vandvirkni hjá þessum til-
vonandi flugköppum okkar.
Tölur um Reykjavíkurlífið.
Síðastliðið ár fóru með stræt-
isvögnum Reykjavíkur 2 millj.
770 þús. manns lengri eða
skemmri spöl. Rétt mun að gera
ráð fyrir, að sama fóllcið sé tal-
ið þar nokkuð oft.
Sundhöll Reylcjavikur sóttu
að meðaltali 507 á dag, en í
fyrra 505. — Að frátöld-
um skólaböðum, sem eru ó-
keypis, minnkaði aðsóknin
nokkuð, eða úr 466 i fyrra í 438
á dag 1938. Karlmenn voru 37%
sundgesta, konur 14%, ungling-
ar 31% auk þeirra, sem skóla-
höð sóttu og námu 14%. Ýms-
um félögum tilheyrðu þau 4%,
sem ótalin eru.
Kosning á ísafirði.
í verklýðsfélaginu Baldri á
Isafirði var Helgi Hannesson
kennari kosinn formaður 27.
febr., en aðrir í stjórn þeir
Hannibal Vald., Sverrir Guð-
mundsson, Halldór Ólafsson og
Ragnar Guðjónsson.
Rannsóknir bæjarrústa.
Þjórsárdalur var fjölhyggð
sveit að fornu, og sagt er að úr
skógiuum þar iiafi Hjalti
Skeggjason gert sér liafskip,
sem liann sigldi á til Noregs.
Nú er dalurinn i eyði, mestallur
blásin sandauðn. En fyrir for-
göngu Skógræktarfélagsins
verður liann alfriðaður og grær
vonandi allur grasi og skógar-
kjprri á fáum áratugum.
Rústir 20—30 bæja þekkjast
þar enn. Það er rangt að eldgos
í dalnum sjálfum hafi eytt
þeim (saga, sem m. a. er sögð
í kvæði Hannesar Hafsteins: Á
Skeljastöðum). Öskufall úr
Heklu hefir fremur orðið
hyggðinni að tjóni. Og víst er
talið að nokkru fyrir Svarta-
dauða hafi hún lagzt niður, og
síðan liggi órótaðar minjar
þessara bæja.
Því eldri og órótaðri sem
rústir eru, því meira geta forn-
fræðingar lært af þeim um
húsaskipun og lúbýlavenjur
forfeðra okkar. Þama er tilval-
inn rannsóknarstaður, e. k.
Pompej íslands. Sænskir og
danskir fornfræðimenn liafa
nú boðið fram talsvert fé til að
grafa í rústirnar. Norðmenn og
jafnvel Finnar kunna að verða
með. Matthias Þórðarson þjóð-
minjavörður mun hafa eftirlit
með verkinu, og gripir, sem
finnast, renna til Þjóðminja-
safnsins hér. Líklega byrjar
gröftur í júlí n. k„ og verður
gaman að fylgjast með því,
livað upp kemur.
I fáum
„Á grundvelli laga og þingræðis.1'
Alla síöustu viku stóö deila milli
íhaldsblaöanna og Alþbl. imi þaö,
hvort Félagsdómur heföi dæmt að
lögum eða ekki í deilunni við Hlíf.
íhaldsblööin töldu dóminn lauk-
réttan eftir lögunum, eins og allir
sæmilegir menn játa, en Alþbl.
gefur í skyn með hjálp Tímans,
aö annar úrskurður heföi verið
íéttari, a. m. k. siðferðilega rétt-
ari, ef lögreglan hefði verið nógu
sterk og nógu viljug til að ráð-
ast á Hlífarmenn á bryggjunni og
slá þá niður.
Þessir siðferðisþankar hjá Al-
þýðubl. verða skiljanlegir, þegar
þess er minnzt, að Skjaldborgin
lagði geysilegt kapp á að korna
í dóminn Sigurgeiri skrifstofu-
þjóni Stefáns Jóhanns og Guðm.
í. Guðmundssonar, sem málið sótti
fyrir hana. Henni tókst það og
þóttist þá eiga meirihluta í dómn-
um til ólaga ekki síður en laga,
og létu þá Skjaldborgarar í Hafn-
arfirði sem nú væri öruggt, að
sér yrði dæmdur rétturinn. Hlíf
fékk engan fulltrúa í dómnum,
því að sem fulltrúa hennar, full-
trúa verkalýðsins, skipaði Skjald-
borgin Sigurgeir, sem hlýðir hús-
bóndanum, Guðm. í. Guðmunds-
syni! Með sliku velsæmisbroti hélt
Stefán Jóhann sig hafa tryggt
hlutdrægan dóm, selt lagasnáps-
æru sína fyrir sigur yfir Hlíf. En
árangurslaust!
Eftir þetta framferði samrým-
ist ekkert eins vel siðferði Alþbl.
eins og að rógbera Félagsdóm „á
grundvelli laga og þingræðis".
Eftir ósigur klofningsloddaranna.
Enn leggur Alþbl. út af van-
þakklæti verkamanna hér á landi
við sig og Stefán Jóhann.
Um leið og það skýrir frá því
I marz, að flokkur danskra Sósi-
al-demókrata hefur fengið loforð
um stuðning Alþýðusambandsins
danska í kosningum 3. apríl, byrj-
ar og endar það heilan jarðarfar-
arsálm yfir Skjaldborginni á þessa
leið : „Það (loforðið) ætti að verða
meðlimum verklýðsfélaganna hér
á landi töluvert umhugsunarefni,
.... eða hér, þar sem kommúnist-
ar og íhaldsmenn eru nú undir
yfirskini „óháðrar" og „ópólitískr-
ar“ verklýðsmálastefnu að liða
sum stærstu verklýðsfélög lands-
ins sundur í blindu hatri til Al-
þýðuflókksins, sem hefur hyggt
þau upp.“
Hvílíkt voðalegt vanþakklæti
við Stefán Jóhann og Jónas Guð-
mundsson, sem hafa byggt upp
verklýðsfélögin!
Annars ber nú meira á því, aö
gert sé gaman að þeim Skjald-
borgurum en hatur. Og allra mest
skopast þeir að sér sjálfir. Þarna
er eitt dæmið. Þeir gerðu liina
frægu klofningstilraun við Hlíf í
Hafnarfirði, eftir að þeim höfðu
mistekizt öll tilræði við Dagsbrún.
Alþjóð hefur staðið þá að verki
undanfarinn niánuð, þar sem þeir
voru í blindu hatri að liða sund-
ur eitt af stærstu og elztu verk-
lýðsfélögum landsins (félag, sem
var með að byggja upp Alþýðu-
sambandið og flokk þess á sínum
tíma, en ekki eins og Alþbl. seg-
ir). Af því að Sameiningarmenn
með stuðningi verkamanna í Sjálf-
stæðisflokknum gátu stöðvað
klofningstilræðið og Skjaldborg-
arar í Hafnarfirði standa sem
dæmdir samningsrofar við Hlíf,
æpa þeir, að Sameiningarmenn séu
að kljúfa Hlíf. — Það sér hvert
mannsbarn, að þeir, sem svona
æpa og kveina, eru ekki aðeins
loddarar, heldur fífl.
Fyrirmynd Skjaldborgarinnar?
Greinin, sem að ofan getur, í
oröum.
Alþbl., á að vera frétt. Af þeirri
frétt geta glöggir lesendur séð, að
Alþýðusamband Dana er hreint
ekki sama og Sósíaldemókrata-
flokkurinn („Alþýðuflokkurinn" á
máli Alþýðublaðsir '). Flokkurinn
r.ýtur því aðeins stuðnings þess,
að það samþykki það sérstaklega
: hverju máli. Þetta er að vera ó-
háð Alþýðusamband; þannig hef-
ur það eða á að h;. fa flokkinn að
málsvara sínum og verkfæri, þeg-
ar það vill, og styður hann eins
og það vill, veg. a nauðsynjar
verkalýðsins, en er ekki þrælbund-
ið flokksstjórninni •’ sama hátt og
Skjaldborgin heinuar að hafa
verklýðsfélögin hér
Kreppa á hælum okkar.
„Kreppan, sem kemur“, hefir
verið viðkvæði hjá ollum gleggstu
hagfræðingum marxka sósialism-
ans árið sem leið, og þeir borg-
aralegu eru nú fyrst að játa, að
það hafi verið réttmætt, en segja
um leið, að voðanum sé afstýrt
fnieð vígbúnaðareftirspurn). For-
stjóri Westminster Bank í Lond-
On lýsti yíir því á aðalfundi núna
i jan. að þótt „árið 1937 hefði að
mestu verið óslitið lippgangsár,
hefði kyrrstöðu orðið vart síðustu
mánuði ársins. í byrjun ársins
1938 breyttist þessi kyrstaða í á-
kveðið undanhald og talsverða
verðlækkun í ýmsum greinum.
Margir óttuðust að vér værum á
hraðri leið til nýrrar og erfiðrar
viðskiptakreppu. Þvi verður ekki
neitað, að margt benti til, að svo
mundi fara, ekki sízt vegna við-
sjár í alþjóðastjórnmálum. En
skriðan stanzaði á íniðju árinu
x938. °S heimsviðskiptin hafa síð-
an staðið í stað, hvorki þokazt
upp né niður. Og þannig er á-
standið í janúar 1939“.
Það var m. ö. o. í ágúst í sumar,
sem kreppukvíðinn hjá banka-
mönnunum fór a.ð snúast í stríðs-
gróðavonir og fjárstraumur og
viðskipti í því sambandi að vega
nokkuö móti hnignuninni, sem
enn heldur áfram í framleiðslu og
sölu nauðsynlegra hluta.
Ef ekki kemur „blessað stríðið“
með sívaxandi eftirspurn, sannast
það, að nýja kreppan er á hælum
okkar enn.
F rams óknarf r jálslyndi.
Reykvikingur skrifar Mbl. nýl.:
„Hvers virði er lýðræðið? spyr
Tírninn i forustugrein hér fyrir
skömmu.
Á sömu blaðsíðu er það sýnt,
að það væri mikilsvirði fyrir Að-
alstein Sigmundsson.
Aðalsteinn auglýsir það í þessu
Tímablaði, að honum hafi verið
synjað um rúm í blaðinu fyrir
greinar sinar og hafi hann því
„neyðzt til að birta greinamar
annars staðar, þótt eg sé örugg-
ur Framsóknarmaður, og hafi ver-
iS um 20 ár“ —• — —
En meS birtist svohljóðandi
skýring frá Tímaritstjórninni:
Tíminn lítur svo á, að ágreining
milli Framsóknarflokksmanna,
sem rísa kann út af stjórnarráð-
stöfunum, þegar flokkurinn fer
með völd, eigi fremur að ræða inn-
an flokksins en opinberlega í
blöðum“.
Þessvegna var flokksmanninum,
Aðalsteini, synjað uni rúm! í blað-
inu.
Það væri mikilsvirði fyrir þenna
mann, ef frelsi og lýðræSi ætti
meiri ítök í ritstjóm Tímans en
þetta dæmi sannar og er einkenni-
legt, aS ritstjórarnir skuli ekki sjá
broslegu hliSina á því aS birta
tveggja dálka forystugrein um
þaS, hve mjög þeir unna frelsinu,
en lýsa yfir því í síSasta dálki
sömu blaSsíSu, aS þeir líti svo á,
að menn sem em i flokki þeirra,
en segja ekki já og amen vi8 því,
sem rikisstjórnin gerir, eigi yfir-
leitt ekki að hafa rétt til að láta
skoðun sina opinberlega í !jósi“.
Barnaskapur litla íhaldsins.
íhaldsblöð af blindari tegund-
inni skilja ekki sovétskrök. Einna
blindastur á þetta hérlendis er
Tíminn, og stingur það óneitan-
lega dálítið i stúf við landsmála-
skilning hans. Þar er t. d. rsedd
„Einangrunarstefnan, sem Stalin
hefur fylgt undanfariö", meðan
framsýnir enskir ilialdsmenn
(Churchill, Duff Cooper o. fl.)
eggja landa sína og öll hin borg-
aralegu lýðræðislönd til að taka
i framrétta hönd Sovétríkjanna til
bandalags í baráttunni gegn fas-
ismanum.
Þá talar Timinn um velvildar-
bug, sem ríkjandi sé í garð Sovét-
ríkjanna meðal „yfirmanna þýzka
hersins, sem fæstir hafa gengið
nazismanum fullkomlega á hönd“.
Hefði blaðið nefnt velvild þýzkr-
ar alþýðu, sem bannað er að hlusta
á rússneskt útvarp að viðlagðri
landráðarefsingu, gat verið hæft
í því. En herforingjaaðallinn
prússneski getur enga velvild bor-
ið til gerzkra bolsévika, bænda-
og verklýðsrikis í fjandsamlegri
afstöðu. Varsjárfréttir (úr hinni
alræmdu fréttasmiðju þar?) herm-
ir Tíminn um það, að viðræður
Ribbentrops við pólska stjórn-
málamenn hafi tryggt, að Þjóð-
verjar ráðist ekki í ár á Sovétríkin
(Sér er nú hver trýggingin!), en
af því og öðrum enn veikari rök-
um uppgötvar Tíminn „samdrátt
Stab'ns og Hitlers". Blaðið er sem
sé stöðugt að rembast eins og
rjúpan við staurinn að sýna fá-
fróðasta hlusta lesenda sinna, að
Sovétríkin séu samu sem búin að
taka tipp nazisinann!
Eitt atriði í grein Tímans Í14.
febr. um „samdrátt" þennan getur
vel verið rétt. „En þó að fregnin
sé ekki í öllum aðalatriðum rétt,
liendir hún eigi að síður til mjög
aukins samdráttar milli Rússlands
og Þýzkalands", bætir Tíminn við
til háðungar sjálfum sér (Leturbr.
hér). Hvernig er þessi stórkost-
lega frétt ? Hún er á þá leið, að
Þýzkaland kaupi af Rússum hrá-
e.fni fyrir 2—300 millj. marka eða
3 mörk á mann hjá sér, ij4 mark
á mann í Sovétríkj., og greiði fyr-
irfram sem lán, er Rússar séu
skyldir að nota til að kaupa þýzk-
ar vörur, — „aðallega varið til
hergagnakaupa". Þetta eru náttúr-
leg Adðskipti og ekkert meira.
Meðan friður helzt, er ekki við-
skiptabann á milli. Kaupin sam-
svara því, að við íslendingar.seld-
um til Hamborgar 175 þús. marka
virði af ull eða lýsi (i)4 mark á
mann) og værum búnir að taka
það út áður sem lán aðallega upp
í skip til landhelgisgæzlu. Segj-
um svo, að erlent blað birti frétt
um þetta, teldi hana vafasama að
vísu „i aðalatriðum", en þó „bend-
ir hún eigi aö siður til mjög auk-
ins samdráttar milli íslands og
Þýzkalands", mundi hið virðulega
blað bæta við. Hvaða álit mundum
við íslendingar hafa á þekkingar-
stigi þess?
1 Vín hefur fjöldi manns gengið
í S-A-sveitir nazista, til að umflýja
ofsóknir. í eftirfarandi sögu kem-
ur þetta fram í almenningsálitinu
sem sjálfsagður hlutur: Hungrað-
ur atvinnuleysingi vildi komast í
fangelsi til að fá húsaskjól og eitt-
hvað í sig. Hann hrópaði móti S-
A-fylkingu, sem gekk um götuna:
„Niður með einræðið!“ Fyrirliði í
fylkingunni víkur að honum og
segir í hljóði: „Haltu kjafti, fífl-
ið þitt. Ef þú æpir einu sinni til,
ferðu í tukthúsið. Yzti maður í 8.
röð til vinstri er nefnilega nazisti.“