Nýtt land - 24.04.1939, Blaðsíða 3

NÝTTLAND
Mánudaginn 24. apríl 1939.
i
Skylt er aS taka þaö fram,
þegar rætt er um gildi og að-
búð sauðí'jár, að þá er miSaS viS
þau skilyrSi, sem hér haia ver-
ið og nú eru, en ekki þaS, sem
hugsanlegt er í fjarlægri fram-
tíS, aS hér verSi iSnaSar- og
námuborgir meS kappræktun
landsins og sauSfé verSi aliS á
ræktuSu landi, og slátrað í öll-
um mánuSum. l5á kemur svína
stíuaSbúð þess til sögunnar og
annaS gildir.
Búskapur er hin yfirgrips-
mesta og vandasamasta starfs-
grein, enda rík til menn-
ingar. Aldrei hefur sá bóndi
veriS til, og mun aldrei verSa
til, aS hann hefSi ekki og
mundi ekki geta búiS betur.
Svo er þaS meS sauSfjárrækt
og meSferS á búpeningi, aS
þeir, sem þar komast lengst a
veg, er þaS ljósasl, hvaS langt
þeir eiga til fullkomnunar,
Veldur þar um, aS þaS sem
hefur til síns ágætis nokkuS
brestur annað sem er lika miiv
ilsverl. ÞaS er talin staSreynd
meSal allra fjárræktanttattna
bæ.Si hér á landi og erlendis,
að bláþráður kemur meS fárra
ára bili á f járræktina.HvaS veld
ur? hafa menn spurt. En vaf-
izt hefur aS svara. Nú er á það
aS líta, aS fjárræktarmennirn-
ir hafa stefnt aS meti, og ei til
vill náS því i einhverjum gildis-
þætti fjárins, en þaS má hverj-
um fjármanni ljóst vera af
reynslunni, aS því hærra sem
vissir kostir fjárins eru spennt-
ir, því meiri hætta er á aS aðr-
ir kostir bresti. Pelmikil ullar-
ær verSur ekki kostarík á öSru
sviSi, holdamikil ær ekki mjólk
urlagin og mjólkurlagin ær
ekki lagin til holda. En þegar
innbyrSis samræmi eSlisþátfa
fjárins er raskaS, þá er og rask
að því samræmi, sem það er í
viS þau vtri skilyrSi, sem þvi
eru búin.
hegar bæla og byggja skal
fjárslofninn, þá er þess fyrst
að gæta, aS það er sitthvað
stefnumark eða leið aS stefnu-
marki. Sú beina, troðna og ein-
lalda leið hefur verið farin, að
velja fé til undaneldis eftir
stærð þess, byggingu og liíandi
þunga. Er þá ekki allt í beztá
lagi? Nei! Samkvæmt eigin
reynslu rnun enginn þeirrar
trúar. hegar ritaS er eftir
genginn mann fyrir stapa, og
þau dómsorS höfð, aö hann
hafi verið ágælur, þá liggur
það ekki á bak viS, aS hann
hafi verið vel byggður, stór og
þungur, heldur sú raun, sem
hann hefur gefiS í lífinu. Sami
mælikvarSa ber aS leggja á
féð. Eins og nú hagar ber aS
líta á ána sem rentufé. En það
er hvorki stærð hénnar, hfandi
þungi eSa bygging er þar gefur
henni gildi, heldur góS raun.
Svo fráleitt er þaS, að lifandi
þungi fjárins gefi því gildi út
af fyrir sig, að þaS er nær því
að verá hið gagnstæSa. ÞaS er
því engum hugsandi manni
samboSiS, aS leggja nokkuS
upp úr þyngdinni á sýningum,
eSa þar sem um gildismat á
fénu er aS ræSa. — Hér er
ekki veriS aS neita því, aS
stefna beri aS vissu byggingar-
formi fjárins, vænleika þess og
þunga, heldur því, að þaS hvert
eitt hefur ekkerl gildi sauSfénu
til uppbyggingar. Petta sannar
fjárræktartilraunasaga Pingey-
inga bezt.
Pingeyingar liafa gert tilraun
til aS breyta fénu. Fyrir þaS
eiga þeir ef til vill þökk og
heiSur. skilið, en skömm og van
þökk fyrir þaS, aS þeir hafa
ekki viSurkennt, aS nær allar
tilraunir þeirra hafa mistekizt
og þaS svo, aS þingeyska féS er
versta féS, sem nú er til hér á
landi, og mun aldrei eiga sér
viSeisnarvon sökum úrkynjun-
ar og galla. Pingeyskt fé er
limagrannt, hriggsigiS og höf-
uSsmátt, snoppumjótt, fótastað
an herfileg, bakiS mjótt, un-
mál innyfla og vambar mikið.
FaS er ekki mjólkurlagiS og
ullin óþolin. PaS er ekld holda
fé og fitusöfnunarfé er það
ekki, nema hvað safnar netju
umhverfis vömb og rassgörn,
en litlum nýrmör. PaS er lin-
gert og slæmt i fóSri og kvilla-
samt. Taugakerfi þess er fin-
gert, þaS er hjartveikt og
styggt, hefur óeSlilegar hreyf-
ingar og dugar illa í rekstri.
PaS svarar litlum afurSum í
hlutfalli viS tilkostnað og lif-
andi þunga.
Pessi einkehni hafSi Jökul-
dalsféð. er flutt var hingaS inn
i sýsluna og gerSar tilraunir
meS af Jóni Illugasyni í Bald-
ursheimi um miSja nítjándu
öld .
hjáreigendur hér i sveit og
sýslu reyndu þetta fé til fjá>
blöndunar og þaS stórspillti og
veiklaSi þann ágæta og hrausta
fjárstofn, er hér var fyrir. Hér
var ekki um fjárrækt aS ræ5a;
heldur um fjárræktartilraun,
sem mistókst.
Petta er auSvelt að sanna
meS mörgum dæmum, en bezt
meS því, aS samskonar fyrir-
brigSi hefur veriS og er enn aS
geiast hér í Pingeyjarsýslu og
Þar Isem tilraunir eru gerSar
með blöndun hins þingeyska
tjar í öSrum sýslum, en allar
Þær tilraunir bera eina og
sönm raun og upphafstilraun-
in. Fleiri eru ástæSur til þess,
aS svo hörmulega er komiS
meS fjárstofninn, og er þær aS
rekja til meSferSar á fénu, en
ÞaS er annaS mál en hér um
ræúir.
Hinn merki maSur, Jón 111-
ugason í Baldursheimi, átli sér
fjóra sonu, er allir voru greind
ir og merkir búmenn.
Prír þeirra bræSra, SigurSur.
Jón og Jónas stóifuSu ötullega
aS því aS kynfesra í íjárslofn-
mn hér. í sýslu iau einkenni,
er fhut voru aS meS Jök ddals-
lénu, trúðu á vogarlóSið o<>
belgvídd fjárins. En Kaupfelag
l’irigeyinga, meS markaSsduttl-
unga sitt á hvað \ar þe>s þó
mest valdandi aS raska sam'-
í-æmi fjárins og sp.'ila því. En
kynning af aridst . ðum I.ennir
mönnum aS meta kosti og galla
ijárins. Fjárræktartilraunasaga
Pingeyinga á þar marga þætti
j spunna. Pann andstæSuþáttinn,
er var merkastur og lærdóms-
ríkastur, spann fjórSi bró*ír-
inn, Sigurgeir Jónsson frá Bald
ursheimi. Saga hans og da rni
sýndu, aS hann náSi algjöru
valdi yfir fjáiææktinni, og er
ÞaS ef til vill einsdæmi hér á
landi.
Hann byrjaði fjárbúskap
sinn meS ninum fínbyggSa
blandaða fjárstofni, en afneit-
aSi honum og eyddi, og þá um
leiS þeim einkennum og eigin-
leikum fjárins, er giltu þá og
gilda enn hér í sýslu. Hann
valdi sér stofn eftir því stefnu
miSi, aS byggja fjárræktina i
samræmi viS eiginleika fjárins.
Sigurgeir heyrði meS hvorugu
eyra. þegar talað var um lifandi
þunga saSfjár, enda var þyngd-
in ekki einkenni á fjárstofni
hans, heldur hitt, aS þaS lagSi
sig á blóSvelli langt fram ú"
lifandi þunga, svo aS íullorSið
fé af fjárstofni hans lagði sig
langt fram úr því, sem þekkzt
hefur hér fyrr eða síSar. Gæra
þess var gormhrokkin og fyll-
ingarfar gott, bakholdin hörS
og seig, enda mjólkureinkenni
mjög rík meSal þess,og var það
valdandi þeirrar góSu raunar,
er ærnar gáfu. En kynfestan
gaf hrútunum frá honum mest
gildi. Hvert lamb sór sig í æít
jafnt meS ytri einkennum sem
raunverulegu gildi. Háraíar
fjárins var snöggt á liaus og
fótum, litaskraut þess var frá-
bært, þaS var bjart á belg, ea
blágull í framan og á fótum.
Pegar ég spurSi Sigurgeir
hvaSa gagn hann hefði af litn-
um, svaraSi hann: „Ekki fær
þaS snjóbirtu og ég lief haon
svona til skrauts”. • Nú sést.
| engin kind hér um slóðir meS
þessum lit. Sýnir þetta hversu
allt var á valdi Sigurgeirs, þvi
aS ekki hefur síSari tíma men’i
skort viljann á aS litarskreyta
féS, þótt þaS hafi jafnan mis-
tekizt.
Jón Porbergsson lcomst vel
aS orði, þegar hann sagði að
þjóSin hefSi átt fyrirmyndar-
menn á þessu sviSi meSal allra
kynslóSa. Gallinn var bara sá,
aS hún hefSi boriS fyrirmynd
þeirra í gröfina meS beinum
þeirra. Petta er þaS, sem tefur
fyrir fjárræktinni.
Hver fjárstofnandi er að
mínu áliti þrjátiu ár aS ná
þeirri þekkingu af eigin reynd
— hvaS glöggur sem hann er
— sem þarf til þess aS bæla
fjárstofninn svo varanlegt sé.
öldungurinn Jón Hinriksson
sagSi mér, aS hann hefSi heyvt
Jón Illugason mæla það á efri
árum: „Hún er mikill leyndar-
dómur þessi fjárrækt”. KvaSst
J. H. hafa hlegiS aS þessum orS
um þá, en síðar skiliS, aS þau
voru rétt.
Petta má ekki svo til ganga.
Vísindi, byggS á reynslu, verða
að koma mönnum íramtíSar-
innar til hjálpar.
Annar andstæðuþátturinn er
sá, að fróSir menn, er lagt hafa
sig eftir gömlum skýrslum um
lieimaslátraS íullorSiS ié,
telja aS kjöt íjárins sé 20%
minna móts viS lifandi þyngd
en var áður en hið innyfla-
mikla, ííngerSa kramarfé tók
aS spilla stofninum.
Pá tel ég andstæSuþátt-
inn hinn þriðja, aÖ Jóii
Porbergsson bóndi á Laxa-
mýri, er þar hefur ekki lengi
búiS, selur nú frá sér þá hrúta,
er gefa bezta raun. En hann
byggir fjárstofn sinn upp eftir
eiginleikum hans og innra
gildi, enda er fjárstofn hans
ekki ennþá hryggsiginn undan
svarla hneppinu, sem hefur
veriS og er hið tvíeggjaða íloi-
holt þingeyskrar stefnu og
stofns.
Pega.r svara skal því, livaS
þaS sé í ytri einkennum fjár-
ins, er bendi lil beztra eigin-
leika, þá er fyrst aS líta á þaS,
aS eins og hárafar segir bezt
til um líSan allra húsdýra, svo
mun þaS og benda til um gildi
þeirra. Tel ég þá fyrst þaS ein-
kenniS, er ég heí aldrei vitaS
bregSast, og þaS er híti gorm-
hrokkna gæra. Pó þarf aS vera'
hæfileg samsvörun milli togs
og þels, er helzt verSur lýst
meS því, að gæran sé svo sterk,
aS kindin haldi henni aldurinn
út. Næst er á þaS aS líta, að
bakholdin séu sem seigust og
hörSust, bezt að holdiS sé ekki
mikiS, en sé eins og samrunn-
iS viS bein. Vil ég kalla það
skófarbak. Petta holdafar er
öruggt mjólkureinkenni og
fylgir því sterk gæra, þol og
harSfylgi og mikill nýrmör. En
ekki er minnst um vert, aS fé
meS liiS' samrunna holdafar
leggur sig ætíS mjög vel a
blóðvelli. En meS því aS þessir
kostir eru aðeins sameinaSiv
hjá liinu grófgerSa fé, þá kem-
ur þarna ráSningin á þvi
hversu mjög þaS ber af, er á
reynir, hinu finþætta og gljúpa
fé, sem menn i einfeldni sinni
hafa oftrú á, til tafar fyrir
sannri fjárrækt. Petta sýnir og.
aS ástæðulaust er aS tvískipta
stofninum, enda reyndin sú,
Framh. á 4. síðu.
Jónasi Jónssyni hefur, þrátt fyrir öll lerSalög sín
erlendis aldrei tekizt til fulls aS skilja, aS þaS, aS
ísland hefur komizt úr sinni gömlu einangrun og
í menningarsambönd viS önnur lönd meS gerbreytt-
um atvinnu- og lifnaSarháttum, og nýrri stéttaskipt-
ingu, hlýtur aS orsaka fullkomin straumhvörf í lífi
þjóöarinnar og um stjórnmálastefnur. PungamiSja
atvinnuveganna flyzt úr sveitum í bæi og hiS raun-
verulega þjóSfélagsvald meS. Baráttan um þaS, og
hvernig því skuli beitt til hagsmuna fyrir alþýSuna
eða hina nýsköpuSu og tiltölulega voldugu yfirstétt.
flyzt einnig til bæjanna og hvílir fyrst og frenist á
verkalýðnum, sem eins og annarsstaðar tekur upp
sameiningár og samstarís-kenningu, sósíalism-
ann, á sína stefnuskrá. Jónas hefur aldrei get-
að opnaS augun fyrir þýðingu verkalýSsins
til þess sem stétt aS skapa nýjar þjóðfélags-
myndir samsvarandi þróun timans, heldur
skoðaS verkafólkiS sem verkfæri eingöngu
til aS hjálpa sér eSa öSrum til valda. Hann hefur lit-
iS niSur á verkamanninn eins og gamaldags bóndi
á þægan' en HStækan vinnumann, sem ekki skyldi
hugsa sér aS hafa áhrif á heimili hans. Mikill hluti
af æfi hans hefur gengiS í þaS aS reyna aS ráSa til
sín verklýSsstéttina sem pólitísk hjú og fá sér holla
ráSsmenn yfir, en beita öllum ráSum til þess aS
verkalýðurinn brytisl ekki fram á eigin hönd. í
seinni tíð hefur hann í þessum tilgangi ekki ein-
ungis reynt aS halda sem lengst í úreltar þjóSfélags-
mvndir, svo (seni kjördæmaskipun landsins frá þeim
tíma, er sveitirnar voru þungamiðjan, heldur einnig
r""'iS lenqra aftur á bak í tímann til þess aS setja
öflug liött á hina eðlilegu framrás verkalýSsins, sem
er ekki annaS en forustusveit allrar alþýðustéttar-
innar í landinu, sem vill umskapa þjóSfélagiS póli-
H«kt í sanirænii við breytta þjóShagi og hagsmuni
fólksins.
Pví verSur ekki neitaS, að þö aS einmitt stéttalegt
og einalegt ástand þjóðfélagsins hljóti aS verða und-
irstaSa allrar varanlegrar stjórnmálstefnu, þá hef-
ur persónuleiki og skilningur leiðtoganna sín miklu
áhrif til aS flýta fyrir eða seinka hraSa hinnar póli-
lisku þróunar i .samræmi viS þetta ástand. Jónas
Jónsson hefur um laagt skeiS liaft sín víStæku áhrif
og iyrst og fremst vegna þess, aS hann kom í upp-
haii fra.ni sem fulltrúi sveitafólksins, sem var að
vakna lil nýs líls. vildi leysa sig úr fvrri tímanna
þrönga hás, hafSi lagt eyrun við mörgu nýju en
ekki skapað sér nýjar rætur, lífsskoðun né ákveSna
sljórnmálastefnú, eins og ungmenafélagshreyfing-
in var vottur um. í mörg ár harSist Jónas framar-
lega í fylkingu vinstra megin gegn hinni hnígandi
gömlu yfirstétt, aSallega embættismanna, sem þá
var mestu ráðandi. Studdi hann fast samvinnu-
hreyfingu bænda, sem þá var djúptæk alþýSuhreyf-
iug, en halSi ckki skapaS sér sína eigin yfirstétt eins
og Jónasi meS öSrum hefur siSan lánast aS hlaSa
upp kringum sig. Var þá oft ómaklega aS honum
veitzt, og enda þótt hann drægi sig í hlé úr barátl-
unni, sem á þeim áimm samhliða varS í verklýSs-
hreyfingunni, þá fékk hann þær vinsældir
margra frjálslyndra manna í sveitum og bæjum,
sem honum enlust lengur en efni stóðu til. En ein-
mitt er Jönas komst til valda í ríkisstjórninni, meS
öruggan meirihluta aS baki sér, og gafst tækifæri,
meS meiri völdum en flestir ráSherrar höfSu áður
liaft, til aS koma þeim málum í framkvæmd, sem
liann hefði ált aS berjast fyrir, þá skorti stefnuna,
og sýndi sig, aS takmarkiS var engin hugsjón né á-
kveðin stjórnmálastefna heldur völdin ein. AS und-
anteknum lýSskólamálunum meS öllum þeim brest-
um, sem á þeim voru, verSur stjórnartíSar Jónasar
aSallega minnst sem óskemmtilegrar Sturlungaald-
ar, og persónulegrar styrjaldar, sem aS nokkm leyti
má virSa houm sjálfum til vorkunnar, vegna þess
hvernig móti honum hafði lika veriS barizt, en þó
getur ekki talizt þess verS aS letrast á spjöld sögu
lands og þjóSar. Pegar til hans kasta. kom að taka
ákvarSanir um andlegt líf og athafnalíf þjóSarinnar,
þá stóS hann úrræSalaus, reyndi aS lána til hægri
og vinstri en hafði hvorki stefnu né hæfileika til aS
velja úr, né velja sér aðstoSarmenn meS hæfni fyrir
augum, því aS þeir völdust til aS hlýSa boði hans
og baiini og urSu þvi jafn úrræSalausir og hann
sjálfur. DugnaSur hans í baráttunni aS koma sjálf-
um sér og trúum fylgismönnum til valda, ótvíræSir
hlaSamennskuhæfiIeikar hans og áróSursræSur, sem
aS vísu voru sjaldan af mælsku fluttar, en af nokkru
skapi og skemmtilegar fyrir fjölda manna, sem
gaman hefur af hugmyndafluginu, fjarlægSinni frá
sannleikanum, hinum nánu persönukynnum og per-
sónulegum hnútum, allt er þetta einkennandi fyrir
manninn, en stoSar hann i engu, þegar stcfnufastar
framkvæmdir vantar. Pessi stefnu- og málefnaskort-
ur varS til þess, aS honum varS ekki aftur treyst í
hinn þráða ráSherrastól, þó aS hann sé form. Fram-
sóknarfl. og hafi með áróðri sínum síSan og und-
irmálum getaS sveigt Framsókn frá því aS vera
vinstri flokkur yfir í hægri flokk, til þess þeim
megin aS reyna aS ná takmarki sínu, persónulegum
völdum í kyrrstæSu þjóSfélagi.
Pess var vænzt af Jónasi framan af æfi hans, aS
hann mundi verSa til þess aS skapa þá brú milli al-
þýSunnar i sveitinni og viS sjóinn, á grundvelli jafn-
réttar beggja aSila, sem nauSsynleg væri til aS
skapa rólega framþróun alþýSlegs og lýðræSilegs
stjórnarfars og menningar, samvinnu verkamanna
og bænda, hinna stóru vinnustétta, sem boriS gætu
u.nni sjálfstæSi nýíslenzkrar menningar og stefnt til
sósíalismans,, aS dæmi nágrannaþjóSanna. En þær
vonir hafa brugSizt. Hann gat aldrei hugsaS sér
verkalýSinn og smábændurna hliðstæSar stéttir, sem
á riSi aS sameina um stjórnmálaátök, jafnt til hags-
Framh. á 4. síðu.
Hefndarpólifík.
Framhald af 2. síðu.
ráðherra aS nafninu til). Petta
hafa líldega veriS þau beztu ár,
sem yfir þelta land hafa komiS
um allt samanlagt: veðráttu.
aflabrögS og viðskipti .Eftir
þessi tvö ár voru bankarnir
komnir í fjárhagslegt öng-
þveiti og stjórnin í pólitískt
öngþveiti. „Hættan ein samein-
ar sundraSa þjóS”, sagði Jónas
og setli upp „þjóSstjórn”,
Hermann Jónasson úthásún-
aSi sig norSur á Ströndum 1934
sem þann mann, sem ekki gæti
brugSizt í baráttunni viS íhald-
ið. 1937 lýsti liann sér sem
þeim stóra sterka manni, sem
hefSi bjargaS og mundi bjarga
þjóSinni frá yfirráSum hreiS-
fylkingar íhaldsins, sem hér
vildi vaSa i land í líki Ólafs
Thors. Nú hefur hann tekiS sér
slöSu viS liliS Ólafs og ræSur
þar álíka núklu og Óli Magga-
don, þegar hann gengur á
stjórnpall hjá sKipsljórunmn,
„því aS annars væri alþjóðar-
heill i veSi”, segir Jónas.
Og Eysteinn vesalingurinn!
Hann hefur nú veriS lagður
undir Jakob Möller, sem hann
rak frá eftirliti meS bönkum
og sparisjóSum 1934, fyrir aS
duga ekki í sinu embætti.Hefur
hann nú fengiS fyrra embætti
Möllers, nafni þess hefur þó of-
urlítiS veriS tildrað — og svo
á hann aS fá aS halda áfram
sinni ofanselningu sem „viS-
skiptamálaráSherra”. Pannig
er frá Eysteini gengiS — li!
harms fyrir alla ,sem honum
hafa einhverntíma til einhvers
góSs trúaS — aS honum er ekki
einu sinni eftir skilinn mann-
I dómur *il þess aS heila því aS
I ganga auS njúkur til niSurlag-
ingarinnar Aldrei hefur maSur
fyrr veriS fláður lifandi á þvi-
líkan hátt hér á tslandi. ..Mál-
efni ráSa þar en ekki tilfinn-
inpar”, segir Jónas.
Svo eru þessir 13 vesalings
F ramsóknarþingmettn, sem
lifa frá 1934. Peir hafa nú þeg-
ar gengiS til þeirrar auSmýk-
ingar aS afneita sjálfum sér og
uppreisn sinni 1934. En meS
því hefur þeim hvorki tekizl aS
hreiSa yfir eSa bæta fyrir „sök-
ina” en fellt á sig aðra nýja sök
I og auglýst „manndóm” sinn
i fyrir allri þjóSinni. En flokk-
urinn allur er settur í „þjóS-
stjórar”-gapastokk og þar er
hann keyrSur til aS lúta sínum
höfuS andstæðingi og kyssa skó
hans. í hlakkandi bölmóSi sig-
ursins yfir flokki sínum, segir
Jónas: „Sameiginlega hlutverk
iS er aS gera gagn fyrir land
allt ’. En undir loShjúp skin-
helginnar heyrist kveSiS:
Hrekkja spora má ei mergS,
manneskjan skal vera
hver annari hrís og sverS,
hún er bara til þess gerð.
Nú mun margur spyrja um
Jónas líkt og Höskuldur í Döl-
um vestur spurSi forSurn:
„Hvárt mun hánum aldri liefn-
ast þessi ójöfnuSr?” Eigi mun
þaS, hefnasl mun honum víst,
þó aS engum sé .í því hefnd eða
frami, og er þaS þegar orSiS.
Hefur hann sjálfur aS het'nd-
inni staSiS, enda orSiS aS hefn-
asl á sjálfum sér til að koma
hefndum fram á öSrum: Peirri
baráttu, sem liann hóf ungiii’
gegn íhaldinu hefur hann nú
lokiS á þann liátt aS eta all‘ of-
an í sig, öll sin mál og verk
Sjálfur likir hann hinni nyju
„samstjórn” viS þá fyrstu
stjórn, er hann átli fingur í a*5
mynda, ráSuneyti .Jóns Magn-
ússonar 1917. Nú hefur hann
sett Ólaf Thors í þaS sæti, er
SigurSur í Yzta-Felli skipaSi há.
Peim er hefndin maklegust,
sem sjálfan sig heggur.