Nýtt land - 01.05.1939, Blaðsíða 2

Mámudagurirm 1. maí 1939
NÝTT LAND
1. maf.
Fyrir 50 árum, 1889, á-
kvað stofnþing Alþjóðasam-
bands sósíalista (II. Internati-
onale), sem haldið var í París,
að gera 1. maí að alþjóðlegum
kröfudegi verkalýðsins fyrir
bættum lífskjörum fyrir frelsi
jafnrétti og bræðralagi, fyrir só
síalisma. Sérstaklega var þó 1.
maí helgaður baráttunni fyrir 8
stunda vinnudegi, þessum
stytta vinnudegi, sem í senn
var hagsbót fyrir verkalýðinn
sem heild í baráttunni við at-
vinnuleysið, endurbót fyrir
hvern vinnandi mann hvað
kaup og kjör snerti, og menn-
ingarlegur ávinningur fyrir
verkalýðshreyfinguna, sakir
þess frítíma, sem verkamenn
með 8 tíma vinnudegi fengu til
að helga frelsisbaráttu stéttar-
innar, þroskun sjálfra sín og
eflingu samtakanna.
Síðan hefur 1. maí verið bar-
áttudagur verkalýðsins um
heim allan. Harðvítug og fórn-
frek. barátta hefur verið háð,
til að vinna þennan dag handa
verkalýðnum.AHsstaðar reyndu
atvinnurekendur að hindra
verkamenn í að gera verkfall
þennan dag, buðu margfalt
kaup, ef unnið væri, hótuðu
brottrekstri, ef verkfall væri
gert, o. s. frv. En allar hótanir
og öll mútutilboð hafa ekki get-
að stöðvað framrás verkalýðs-
hreyfingarinnar. 1. maí vannst
í fleiri og fleiri löndum, sem
frídagur og baráttudagur verka
lýðsins.
En hörð var og er sú barátta
enn. Pví það sem atvinnurek-
endur ekki megnuðu að gera
með kúgun sinni, reyndi ríkis-
valdið víða með valdtíoði sínu.
1. maí er í dag bannaður í
meirihlutanum af löndum Ev-
rópu, — en einnig í þessum
dýflissum fasismans mun verka
lýðurinn sýna það i dag, að
frelsisbarátta hans lifir þrátt
fyrir allt.
1. maí hefur verið meir en
baráttudagur fjöldans. Hann
hefur reynt meir á baráttuþrek
einstaklinganna í verldýðs-
hreyfingunni en nokkur annar
einstakur dagur. Pað þurfti hug
rekki og fórnarvilja til að
bjóða háði og spotti, hatri og
ofsókn borgaranna byrginn og
ráðast út á götuna í fylkingum
undir rauðum fánum 1. maí.
Hve óteljandi fjöldi verka-
manna hefur ekki verið svipt-
ur atvinnu sinni, sakir þátttöku
í 1. maí? Hve margar þúsundir
eru það ekki, sem hafa orðið að
þola ofsóknir vegna baráttu
sinnar fyrir að tryggja verka-
lýðnum kröfugöngufrelsið 1.
maí? Og hve margir hafa ekki
orðið að hníga fyrir byssum
valdhafanna þennan dag?
íslenzki verkalýðurinn hefur
átt harðasta baráttuna, um að
gera 1. maí að degi verkalýðs-
ins, við hræðsluna, smásálar-
skapinn, spottið og sundrung-
una. En 1. maí hefur vaxið ár
frá ári í meðvitund verkalýðs-
ins og unnið sér helgi. Og nú er
svo komið að íhaldið, sem upp-
runalega kallaði 1. maí-göng-
una apakattalæti og ofsótti
verkamenn fyrir hana ætlar
nú að reyna að svívirða 1. maí
með því að nota hann til blekk-
ingarstarfsemi sinnar, — en
þorir samt ekki annað en við-
urkenna hann sem dag verka-
lýðsins.
Enn er eining islenzka verka
lýðsins ekki fullkomnuð 1. mai.
En hún nálgast meir og meir.
Valdhafarnir, sem nú kljúfa
raðir verkalýðsins 1. maí, eftir
að hafa framið hið versta rétt-
Guðm. Ó Guðmumdsson:
Stofnun ðháðs fansambands
Síðastliðið haust samþykktu
flest verkalvðsfélögin í landinu
áskorun til Alþýðusambands-
þingsins að breyta skipulagi Al-
þýðusambandsins í þá átt að
það yrði aðeins samband verka-
lýðsfélaga, skipulagslega óháð
öllum pólitískum flokkum, og
að allir meðlimir félaganna
væru kjörgengir í allar trúnað-
arstöður þess. Stjórn samband?
ins svaraði þessum tilmælum
verkalýðsfélaganna í landinu
með því að neita mörgum rétt-
kjörnum fulltrúum félaganna
um þingsetu, en úrskurðaði
marga fulltrúa, sem ólöglega
voru kosnir, sem löglega. Síðan
knúði þessi sambandsstjórr.
fram stórkostlegar skipulags-
breytingar á sambandinu í þver
öfuga átt við áskoranir verka-
lýðsfélaganna.
Hin nýju lög, sem nú eru tal-
in gilda sem lög Alþvðusam-
bandsins, svipta verkalýðsfélög
in þeim rétti, er þau hafa adíð
haft, en það er að ráða málcín-
um sínum sjálf. Stjórn Alþýðu-
ambandsins getur nú ákveðið
indarán og niðurskurð launa
með gengislögunum, þurfa að
fá að sjá og heyra hver kraftur
fylgir kröfum verkamanna um
bætt lífskjör, um aukin mann-'
réttindi, um 8 tíma vinnudag,
— hina hefðbundnu 1. maí-
kröfu, sem enn er ekki fullnægt
hér á íslandi.
í dag sýnir verkalýður allrar
veraldarinnar og ekki sízt hinn
sigrandi verkalýður Sovétríkj-
anna kraft sinn til baráttu gegn
fasismanum og stríði því, sem
*ann er að steypa heiminum í.
íslenzki verkalýðurinn sýnir
einnig í dag vilja sinn til bar-
áttu gegn harðstjórn og kúgun
)g mátt sinn í krafti eining-
arinnar að sigra í þeirri viður-
eign.
Einar Olgeirsson
Ég sendi þér, Guðmiundur á
Sandi, þetta opna bréf til svars
við þjóðfélagsádrepunni: Minnk
un einstaklinga, sem þú beinir
einkum til mín, í Vísi 26. apríl.
Ég hirði lítt að þræta við þig
um dægurmál, svo uppi dagað-
ur sem þú ert í þeim flestum.
Pað er ekki einu sinni hætta á
fullveldisdaginn, þó að fulltrúi
horfins tíma „glotti um tönn
— úti í horninu“. Það gerir
minnst til, þó að þú saknir þjóð
frelsis okkar eða „einstaklings-
frelsis“ frá Danastjórnardögun-
um, þráir einræðisherra, sem
a. m. k. lætur „þjóðina gegna
sér, vinna og spara“, bannar
verkföll og kostar sjálfur lækn-
ing á fótbroti sínu (afnám al-
þýðutrygginga?) og þú reiknir
þér það til dyggðar að stuðla
að því, að sveitastúlkur og pilt-
ar sópist í kaupstaði í atvinnu-
skortinum til að vinna ófélags-
bundið, heitir því að „láta
vinnu“ drengja þinna (þrítugra
og vel sjálfum sér ráðandi) „ó-
dýrari en taxtakaupi nami í þorpj
inu“.
Á vettvangi, þar sem þú ert
vopnfær, vil ég deila á þig.
Ég ákæri þig fyrir beina fölsun
á Hergilseyjarbóndanum, sem
Gísla saga lýsir. Hvergi nema
í þeirri sögu er gefin mynd af
kaup og kjör verkalýðsins, hvar
sem er á landinu, ef hlutaðeig-
andi félag hans hefur óskaS
eftir stuðningi AlþýSusambands
ins.
Stjórn AlþýSusambandsins,
sem um leiS er stjórn AlþýSu-
flokksins, hefur nú gefiS öllum
verkalýS í landinu þaS spark,
sem viS mátti búast eftir fyrr-
greindri framkomu. Forseti Al-
^þýSusambandsins, sem aldrei
hefur veriS félagsmaSur í verka
lýSsfélagi, er nú orSinn ráS-
herra, ásamt fulltrúa Kveldúlfs
Ólafi Thors, og fulltrúa heild-
salanna, Jakob Möller.
Stefán Jóhann Stefánsson hef
ur, meS leyfi stjórnar AlþýSu-
samhandsins, tekiS sæti í stjórn
atvinnurekenda, en til þess aS
komast í þessa virSingarstöSu,
hefur forseti AlþýSusambands-
ins lofaS stuSningi þess til aS
lækka laun allra launþega í
landinu meS gengislækkun.
Ennfremur hefur ráSherra Al-
þýSusambandsins ákveSiS aS
hjálpa ríkisstjórn atvinnurek-
endanna til þess aS koma upp
ríkislögreglu, er berji niSur
allar ákvarSanir verkalýSsfélag
anna um bætt kjör vegna hækk
aSs vöruverSs.
Par sem engum verkamanni
Sa verkalýSssinna getur dulizt,
aS forusta AlþýSusambandsins
hefur brugSizt verkalýSnum og
verkalýSssamtölcunum og geng
iS í liS meS atvinnurekenda-
valdinu, til þess aS viShalda nfó
urlægingu hans efnalega, þá er
ekki aS undra, þótt allir laun-
þegar, er skilja verkalýSssam-
tökin, geti sameinast um aS
stofna landssamtök allra stétt-
arfélaga, óháS hinum pólitísku
flokkum.
Strax eftir aS vitaS var um
þær stórfelldu breytingar á lög-
um AlþýSusambandsins, sem
gengu allar í þá átt, aS svipta
Ingjaldi. Þariog hvergi annarsst.;
er hann lifandi persóna, semvið,
skynjum nokkiuð um, svo að
óleyfilegt er að gera við hann,
sem listaverk, neinar leiðrétt-
ingar, eins og þú leyfir þér,
þótt með hjálp Ldn. sé. Hanm
er þama tegundarhreinn full-
trúi smábænda. Stéttarandstæða
leiguliðans við Börk landsdrott-
in hans verður ekki sýnd átak-
anlegar en Gísla saga gerir né
heldur misskilið öreigastolt
Ingjalds, sem reiknar ekki með
því að geta skipt um föt: „Ég
hef vond klæði og hryggir
mig ekki, þó að ég slíti
þeim eigi gjör. . En
fyrr mun ég láta lífið en ég
geri ekki Gísla það gott, er
ég má, og firri hann vandræð-
um“. — Hann var sér alveg
meðvitandi um öreigahlutskipt-
ið jafnt og drengskaparskyld-
una, — meðvitandi um, aðslitn-
ari tötrar væru sér ósæmandi.
og fyrr skyldi hann láta lífið
en sýna stórbóndanum á Helga-
felli auðmýkt, — og gera allt,
sem hann megni til hinztu stund
ar, fyrir þann, sem var ofsóttur
af Berki og þjóðfélaginu.
Þú vilt ekki sjá þennan Ingj-
ald, trúir ekki orðum hans, en
slærð varnagla: „Hafi hann sagt
þetta um búning sinn, sem sag-
verkalýSsíélögin sjálfsákvörS-
unarréttinum um málefni sín
og algerlega. var útilokaS að
þessum þvingunarlögum yrSi
breytt á lýðræSislegan hátt, þar
sem 2/3 atkvæSa á þingfundi
þarf lil ])ess aS breytingar öSl-
ist gildi, (en um 1/3 allra full-
trúa á þingum þess eru frá Al-
þýSuflokksfélögum), ákváSu
nokkur verkalýSs- og iSnfélög
að beita sér fyrir stofnun óháSs
landssambands verkalýSs- og
iSnfélaga, ef ekki næSist sam-
lcomulag viS stjórn AlþýSusam-
bandsins um aS verSa viS áskor
unum verkalýSsfélaganna um
skipulag AlþýSusambandsins.
Þessi félög skrifuSu í vetur Al-
þýSusambandsstjórn og óskuSu
eftir viSræSum um skipulag
sambandsins, en stjórnin svar-
aSi ekki þessu bréfi. ÁstæSan
til þess, aS ekkert svar féklcst,
mun vera sú, aS forusta Al-
þýSusambandsins var um þetta
leyti á samningafundum meS
Ólafi Thors og Jónasi Jónssyni
frá Hriflu. ÞaS, sem þar var um
samiS, var aS koma nokkrum
AlþýSuflokksmönnum í feit em-
bætti og feita bitlinga, á kostn-
aS launþeganna í landinu, því
rikisstjórnaraSstaSan fyrir Al-
þýSuflokkinn átti aS kosta þaS,
aS þingmenn og forusta flokks-
ins áttu aS greiSa atlcvæSi meS
verSfellingu krónunnar, sem
gildir allsherjar launalækkun
verkalýSs í landinu.
Samtök þau, er verkalýSsfé-
lögin gerSu meS sér um aS
vinna aS stofnun óháSs fagsam-
bands, hafa veriS kölluS Varn-
arbandalag verkalýSsféaganna.
Er þaS fyrst og fremst varnar-
bandalaginu aS þakka, aS Al-
þýSusambandsstjórn, meS stuSn
ingi ríkisstjórnarinnar og at-
vinnurekenda, tókst ekki aS
gereySleggja annaS stærsta
verkamannafélag landsins, —
an hermir, mætti skoða þaðsem
kaldhæðnisorð sögð til stork-
unar við Börk“ (þ. e. uppgerð
hjá Ingjaldi!). Aðalatriði þitt er:
„að Ingjaldur hefur verið að-
alborlnn og alls enginn einyrki.* *)
Kannske skilurðu, hvað þú
hefur hér drýgt, ef þú hugsar
þér, að einhver færi svona með
eftirmæli þín eftir Kristján ferju
mann, segði það skrök, að
„klökugan bar hann kufl um
ævi, — krappan hafði róið sjó,
— unnið loksins upp að vörp-
um — út úr sínum þrönga
skó“, tilfærði þau rök, að mað-
ur honum skyldur hefði búið
á stórbýlisjörðinni Laxamýri,iog
enginai gæti átt „logana fyrir
innan rif“ né „áherzlur með
orðakyngi“ nema vera „aðal-
borinn“ og höldur mikill. (Þætti
þér þá ekki Hallgrímskver íog
vínandinn vernda ferjumanninn
illa fyrir smásálum aðalsdaðurs-
ins?).
Og hvernig væri að breyta
„Ekkjunni við ána“ í stönduga
húsfreyju, að ég ekki segimad
dömu, til þess að fá samræmi
milli hins ytra og þess, sem þú
gætir talið höfðinglegt við hana
hið innra?
Eða þá honum föður þínum?
Nei og aftur nei. Honum, sem
hóf ætt sína frá öreigavonleysi
til öreigastolts með uppreisn-
*) Leturbr. allar hér.
„Hlíf” i HafnarfirSi —, sem er
eitt af 5 félögum, er stofnuSu
AlþýSusambandiS, og hefur ver
iS eina félag hafnfirzkra verka-
manna í rúm 32 ár. í bandalag-
inu eru nú 20 verkalýSs- og iSn-
félög, er hafa nær 5000 íélaga.
VarnarbandalagiS hefur nú
gengiS frá lagafrumvarpi fyrir
óháS fagsamband og hefur þaS
nú þegar veriS sent mörgum
verkalýSs- og iSnfélögum víSs-
vegar um landiS og verSur á
næstuniii sent lil þeirra, sem eft
ir eru.
Eins og þaS er eSlilegt, aS úl-
gerSarmenn, í hvaSa flokki sem
þeir eru, hafi samtök meS sér
til þess aS fyrirbyggja undirboS
á islenzkum fiski á erlendum
markaSi, er þaS sjálfsagt aS
■launþegar hafi sín stéttarsam-
tök til þess aS tryggja sér sann-
virSi fyrir vinnu sína. ÞaS eru
hagsmunir alls verkalýSs, án
tillits til pólitískra skoSana
hans, aS stéttafélögin verSi sem
öflugust, svo aS þau geti innt
þaS hlutverk af hendi, aS vinna
fyrir alla félagsmenn sína.
Nær öll verkalýSs- og iSnfé-
lög í landinu hafa innan sinna
vébanda fylgjendur margra
pólitískra flokka. Þótt svo sé,
getur eining og samhugur ríkt
innan félaganna, af þeirri ein-
földu áslæSu, aS félögin starfa
eingöngu aS sameiginlegum
liagsmunamálum allra félags-
manna þeirra.
Eg vil hér minnast á nýjasta
dæmiS um sameiginlegt álit
verkamanna í Reylcjavík, þótt
þeir séu í andvígum stjórnmála
flokkum.
Þegar rætt var um verSfell-
ingu krónunnar í verkamanna-
félaginu Dagsbrún á fundi, þar
sem mættir voru á f jórSa hundr
aS verkamenn, voru allir ræSu-
menn á móti krónulækkun og
allir fundarmenn samþykktu
hörS mótmæli gegn henni.
Þarna voru þó flokksbræSur
Ólafs Thors, Jónasar frá Hriflu
og Stefáns Jóhanns, en þaS
voru þeir, sem lcnúSu gengis-
lækkunina fram.
ÞaS sameinaSi alla verka-
mennina, aS þeir vissu, a'S geng
islækkunin mundi verSa til þess
aS nauSsynjar allar hækkuSu í
verSi, en þaS var sama. og a8
aS hin lágu laun þeirra
væru lækkuS. Þessi fundur í
Dagsbrún samþykkti meS öll-
um atkvæSum gegn 2 aS félagiS
gerSst stofnandi aS landssam-
bandi íslenzkra. stéttafélaga,
sem verSi óháS öllum pólitísk-
um flokkum. AS þessi sam-
þykkt varS svo einróma, þótt
Dagsbrún væri aSalstofnandi
AlþýSusambandsins, og þaS fé-
lagiS, sem oftast og bezt hefur
veitt því stuSning faglegan og
fjárhagslegan, stafar meSal
annars af því, aS AlþýSuflokk-
urinn, sem er sama og AlþýSu-
ambandiS, gekk af pólitískum
ástæSum á móti hagsmunum
allra launþega í landinu meS
því aS samþykkja krónulækk-
unina.
Þar sem þaS er vitaS, aS
innan verkalýSsfélaganna eru
menn úr ýmsum stjórnmála-
flokkum, þá er eSlilegt, aS sú
krafa rísi hátt, aS félögin og þá
ekki síSur landssamtök þeirra
séu skipulagslega óháð öllum
flokkum, allir meSlimir félag-
anna séu kjörgengir til trúnaS-
arstarfa innan þeirra og lands-
samtakanna. 1 frumvarpi til
laga fyrir Landssamband ís-
lenzkra stéttafélaga, segir svo
um kjörgengi:
13. gr.: „Kjörgengi fulltrúa
til sambandsþings, í fulltrúa-
ráS, á ráSstemur innan sam-
bandsins, svo og í trúnaSarstöS-
ur fyrir sambandsins hönd, er
bundiS viS þaS eitt, aS fulltrú-
inn sé gildur meSlimur í viS-
komandi sambandsfélagi”.
ÞaS eina sem meSlimum fé-
laganna ber aS taka tillit til, viS
kosningu fulltrúa á þing lands-
sambands, sem er óháS öllum
flokkum, er traust það, er hann
hefur skapaS sér, meS starfi
sínu í félaginu.
inni, þegar hann gek'k í kaupfé-!
lagið, storkaði Guðjohnsen fact-
or, sem mistókst að svelta hann
með barnahópinn til hlýðni.
Hylli betra fólks og „maddöm-
unnar“ á Húsavík fyrirgerði
hann með því að ganga í stétt-i
arbaráttu alþýðunnar, en ávann
þá baráttuhugsjón, sem vottaðí
fyrir hjá þér a .m. k. einslengi
og hann var á lífi.
Ég þakka það í grein þinni,
að þótt þú leiðréttir Ingjald,
rekstu' á mann, sem þú áræðir
ekki að leiðrétta í stórbónda,
Sigfús Bjarnarson, föður minn.
Þú segir: „Sá bóndi, sem er
faðir þessa lærða manns, er
gáfumaður, sem ekki hefurget-
að notið sín vegna þess, — að
hann hefur verið og er verka-
maður, þ. e. a. s. einyrki. Þetta
veit sonurinn. Og þó, — samt
lítur hann hýru auga það vænt-
lanlega hlutskipti íslenzkra
bænda, að þeir „verði í vond-
um klæðum“ („lítur hann
hýru“ o. s. frv. er útúrsnúning-
ur hjá þér). Ertu genginm af vit-
inu, Guðmiundur? Heldurðu, að
mér sé ver við „vond klæði“
fyrir það, að faðir minn hefur
borið þau?
Þessi „íslenzka“ manngildis-
skoðuti roskinsára þinna, sem
leiðréttir Ingjald, afneitar meir
en til hálfs Ferjumanninum og
Ekkjunni við ána og særist „á
hjarta“ við það að ég, sem orð-
inn sé þó menntamaður, sjái
bændur almenint klædda líkt ogi
föður minn, — hún er svívirð-
ing á þeirri alþýðu, sem þú
tilheyrir og telur þig unna, hún
er siðferðilegt afbrot, ef þú skil
ur lengur nema í féimnismálum,
hvað siðferði er.
„En nú eru þeir tímar liðnir,
þegar karls&onurinn var fjað-
urmagnaður af stálslegnu vilja-
þreki, svo að hann fór heim í
kóngsríklð; í fatagörmunum sín-
um, óhræddur og opinskár og
menntunarlaus, en vitur og
viljamikill“, sagðir þú forðum \
sögunni: Maðurinn, sem minnk-
aði. — Já, í þínu lífi eru þeir
liðnir, og margt hið djarfmann-
legasta í skáldskap yngri ára
þinna dæmir þig nú.
Allri alvöru fylgir nokkurt
gaman. Ég vil í mannjöfnuð.
Báðir höfum við berfættir smal-
að kvíám í sarna hreppnum í
æsku, teygað af sömu menn-
ingarlindum, eigum jafnar ættir,
hleyptum hvorugur heimdrag-
anum úr héraði fyrr en vel tví-
tugir og mótaðir og báðir, að
ég hygg, án fjármuna frá for-
eldrum.' Við erum því gott
dæmi þess, hvað tveir kvistir
af söniu skógarrótum geta orð-
ið ólíkir.
Nú verð ég að játa mig mát
í samjöfnuðinum, persónuleik á
ég engan að skáka fram, —
Til Hrœreks blinda