Nýtt land - 01.05.1939, Page 4

Mánudagurinn 1. maí 1939
NÝTT LAND
Bæknr
Framhald af 1. síðu.
vissulega ekki Baldri! Hann
miSar aS yísu oft yfir hæfi.. En
í því eru einmitt yfirburðir.
hans lil aS rita útfararsann-
leika, aS liann fer sjaldan langt
frá almanna dómum og hefur
oftast mikiS til sins máls. Hann
veit mjög margt um alla þá
menn, sem hann minnist, og
þegar hann vandar sig, gætir
hann þess aS fara eRki langt út
fyrir þaS, sem hann veit.
Bak viS þá umsögn Snorra
um Baldur, aS engir máttu
haldast dómur hans, er sú skoS
un, aS menn og jafnvel guSir
séu ekki dómhærir, ef þeir séu
úr einum þætti spunnir aS eSli
og kostum. Pursinn er heimsk-
ur og ekki dómbær, og þaS er
Baldur ekki heldur! En Jónas
Jónsson á rödd og læti beggja,
þegar svo.viS horfir. Hann er
ríkur af hamslausum andstæS-
um. En hvort sem hann talar
mál tröllsins eSa. fer meS „guSs
orS”, þá fá dómar hans kynngi
af andstæSunum.
SíSan á Sturlungaöld hefur
engin kynslóS á íslandi búiS yf-
ir jafn öfgafullum andstæSum
og sú kynslóS, sem nú er lítiS
yfir miSjan aldur. MeS ófriSn-
um mikla gerSust þau alda-
hvörf um allan mannheim, er
skáru sundur æsku og uppeldis
ár iiennar og starfsár hennar og
manndóms. Hér á íslandi urSu
þessi aldahvörf þó enn meiri
fyrir þaS, aS jafnframt var snú-
iS viS blaSi í sögu og lífi ÞjóS-
arinnar meS öSrum hætti. Mik-
ill hluti hennar flutti búferlum
úr dreifbýlum sveitum, þar
sem líf hennar stóS djúpum en
þó veikum rótum, og fluttist í
smábai viS ströndina og gerS-
ist þar nýlenduþjóS í eigin
landi, langeyg út yfir hiS mikla
haf. Pær andstæSur, sem þetta
hvorttveggja hefur valdiS og
veldur, — togast um hvern
miSaldra. og roskinn íslending.
Stundum berjast þær aS vísu
úrslitalaust innan brjósts. Pá
mætast þar allar örvar og falla
máttlausar niSur, en sjaldan
kviknar sindur í auga eSa snill-
yrSi á tungu. En hitt er ekki
síSur algengt, aS menn kasti
öllum sínum liamstola öfgum
til allra hliSa. Um slíka menn
getur orSiS bjart, eins og af
eldingum, sem kvikna milli
tveggja óveSursskýja, og
þó stundum allra bjartast, þeg-
ar eldingunum lýstur niSur og
jörSin brennur. Og viS þá birlu
geta þeir oft séS lengra og skýr-
ar en aSrir menn, og stundum
stendur og um þá hrifning og
vald, þar til ósamræmiS, sem
í þeim býr, hrópar aS þeim frá
þeirra eigin verkum og lcveSur
þá i kútinn.
Jónas Jónsson er í hópi þess-
ara manna. Hann hefur stráS
andstæSunum, sem í honum
hafa búiS á veg hvers íslend-
ings, eins og þistlum og rós-
um. í bókinni, sem hér er á
minnzt, hefur hann stráS rós-
unum sínum. Pær eru litríkar
af því, aS þær hafa vaxiS viS
mikil veSur mikilla andstæSna
og öfga. Pær liafa fengiS hald
sitt og líf, sannindi og býsn, af
andstæSunum, sem höfundur
þeirra bjó yfir.
Pó er sagan um haldsemi
dómanna ekki nema hálfsögS
enn . Af því að Jónas bjó yfir
svo óstöSugum öfgum, varS
einhversstaSar aS leita jafn-
vægis. Hann hefur leitaS þess
mjög hjá almannarómi, sem
hann hefur sjállur dæmt meira
skáld en Shakespeare — en
lýgur þó sjaldan samkv. ísl.
spakmæli! Jónas telur sér ekki
viS hæfi aS rita um
aSra en viSurkennda „merka
samtíSarmenn” Hann kann
vel aS hlusta eftir almennum
dómum, og vegna þeirra
fjölþættu andstæSna aldarinn-
ar, sem hann býr yfir, á hann
auSvelt meS aS gera sig aS eins i
konar samnefnara, sem allur 1
almenningur getur gengiS upp
í. Pannig auSgist og litast rós-
ir hans á tvennan hátt af öfg-
um hans.
Hér verður fátL rætl og dæml
um einstakar minningargrein-
ar. En rélt þykir aS geta þess.
sem kom óvænt viS lestur
þeirra í samhengi, aS höfundi
þeirra hefur fariS fram sem
rithöfundi, eftir því, er aldur
fór á_hann. Petta verður þó
ekki vandlega rakiS frá rit-
gerS lil ritgerSar, enda eru
sumar fyrstu ritgerSirnar prýS-]
isgóSa til dæmis ritgerSin
um Gest á Hæli, sem er nokk-
uS meS sérstökum hætti, meira
samsett en hinar.. NokkuS ræS-
ur vitanlega um kosti ritgerS-
anna um hverja ritaS er og
hvernig viShorf höfundar til
þeirra er eSa hefur veriS. En
ef t. d. eru bornar saraan rit-
gerSirnar um þá bræSur Hall-
grím og SigurS Kristinssonu,
verSur varla um þaS deilt, aS
sú síSari er betur gerS og þó
vandgerSari. Og þvílík dæmi
má fleiri nefna.
Hinsvegar eru meSal lakai'i
ritgerSanna minningargreinarn
ar um Jón Porláksson og Magn
ús GuSmundsson, og þó hvor-
ug gömul. En slíkt verSur auS-
veldlega rakiS til sérstakra á-
stæSna. Höíundurinn er þess
minnugur, sem hann liefur áS-
ur sagt um þessa menn. PaS
er honurn eins og tjóSurband
um fót, þó aS tjóSurhællinn
hafi losnaS. Pví er hver setning
meS nokkrum semingi. Svo
hyggst hann þarna aS samþýSa
andstæSur, og er því ekki vax-
inn, því aS hann er maSur órök
vís. Pessar greinar minna því
jafnvel ofurlítiS á nýju grein-
arnar hans um Kveldúlf, en
þær greinar minna aftur á hé-
gómlega og þóknunarsjúka tild
ursdrós, sem verSur aumkun-
arverS fyrir mistök sín viS aS
þóknast þeirn, sem hún tildrar
sér fyrir. PaS lætur .Tónasi
hinsvegar oftast vel og ætíS
bezt aS lála leika um einhliSa
lof — eSa níS — birtuna frá
eldingunum, sem kvikna milli
þrumuskýja hans eigin öfga.
Vissulega getur Jónas veriS
snjall rithöíundur, þegar hann
bregSur viS sínum beztu liönd-
um. Pó getur hann einkum orS-
iS áhrifamikill rithöfundur.
Til þess hefur hann þaS
tvennl, sem hvorttveggja má
relcja til öfganna, sem í honum
búa: Hann getur auSveldlega
gerzt samnefnari allra landsins
flóna, og hann getur samtengt
sannindi og býsn á furSuleg-
asta hátt, líkt og gert er í ævin-
týrum fyrir börn. í krafti þessa
hvorstveggja hefur hann jafn-
vel getaS taliS miklum hluta
þjóSarinnar — og þó fyrst af
öllum sjálfum sér — trú
um þaS, aS hann sé líka
mikill stjórnmálamaSur. En
þó er einmitt þannig fariS,
aS þær sömu andstæSuöfg-
ar, sem hafa gert hann aS
áhrifamiklum rithöfundi hlutu
aS gera hann, og baia gert
hann, að ógæfusömum stjórn-
i málamanni, sem hefur stráS
þistlum á veg hvers íslendings
— og mun hann þó aS loku.n
verSa verstur sjálfum sér og
sínum flokki.
En eins og þaS er rangt, aS
menn láti ritleikni hans villa
sér sýn um stjórnarfærnina
verSa þeir aS forSast aS láta
hann sem rithöfund gjalda ó-
gæfu sinnar sem stjórnmála-
manns. Sú ógæfa getur einmitt
átt eftir aS kalla fram hans
allra beztu hæfileika sem rit-
höfundar. Pó aS hann blindur
af ósjálfráSum öfgum fari nú
hamförum í baráttunni aS
sundra og eySa því, sem hann
hefur 'áSur viljaS reisa í ís-
enzkum stjórnmálum, þá
má þaS vel verSa, aS sem rit-
höfundur verði hann allra
glöggskygnastur, er hann síSar
liorfir til baka yfir fallinn val
og brotnar borgir og eftir
sokknum skipum. En þá verS-
ur þaS aS vísu engin sigursaga
bins „merka samferSamanns”,
sem hann segir og ritar, heldur
harmsaga liins seka.
Bók Héðíns Valdímarssonar:
Sbnldasbil Jónasar Jónssonar
við sðsialfsmann
verður seld á götunum 1. maí, Bókín
er á 3ja hundrað bls. og verður seld á
Kf. 1*50

385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
385
3«
385
385
385
385
385
385
385
Hátiðahöld verhlýðsfölaganna
✓
i. mal heffast við Lækfartorg kl. 1,30 e. h.
385
385
385
385
l* Lúðrasveífín „Sxanm" leíkur undir sfjórn
Karls Runólfssonar.
2, Ræda, Jóhannes úr Kðflum
3* Kröfuganga um bæínn, undír fánum verka~
fýðsfélaganna, rauðum fánum og íslenzkum
4* kL 3 hefsf affur fundur víð Lækjarforg* Par
fala Héðínn Valdímarsson, Olafur Eínars~
son, Pefra Péfursdóffír, Ingólfur Eínarsson,
Guðjón Benedíkfsson og Guðm* O. Guð-
mundsson*
Allír þcír mcðlímír vcrblýdsfclaganna, scm vílja aðsfoða víd
kröfu$önguna, cru bcðnír að mæfa í K. R.-húsinu kl. 12,45 c. h.
Kaupíð mcrkí dagsíns og blað, sem
selt verður á göfunum,
Öll i brðfDQðngn verbalýðsfólaganna
l. maí nefndír verkalýðsfélaganna.
l. maí 1. maí
i Hafnarflrðl
Hátíðahöld verklýðsfélaganna í Hafn-
arfírðí verða í Góðtemplarahúsínu
kl. 8 e. h.
Dagskrá:
1. Skemmfunin scff:
2. Sfuff kvíkmynd.
3. Racða: Benjamín Eíríksson.
4. Revíja: Jörðín (um Munchcnsamninginn).
5. Upplesfur: Jóhannes úr Kötlum.
6. Dans.
Hljómsveít Dynjandí múslk.