Nýtt land - 01.05.1939, Qupperneq 3

NÝTTLAND
Mánudagurinn 1. maí 1939
Benjamín Eíribsson:
1. mai f Moskva
En samkvæmt 47. gr. í hin-
um nýju lögum AlþýSusam-
bandsins eru þeir menn einir
kjörgengir á sambandsþing,
sem eru Alþýöuflokksmenn og
verður hver fulltrúi að undir-
irrita hjá stjórn sambandsins,
að hann skuldbindi sig til að
hlýða í öllu stefnuskrá Alþýðu-
flokksins, samþykktum sam-
bandsþinga og sambandsstjórn-
ar á milli þinga. Eilt félag veit
ég um, sem sendi tvo fulltrúa
á síðasta Alþýðusambandsþing,
það telur á annað hundraÖ með
limi, en aðeins þrír voru kjör-
gengir. Nú er svo komið að í
mörgum félögum, sem enn eru
í sambandinu er enginn meS-
limanna kjörgengur sem full-
trúi á sambandsþing.
Forusta AlþýSufokksinS bef-
ur nú brugSizt flokknum svo
hrapallega, aS hún hefur geng-
ið gegn öllum helgustu stefnu-
málum hans og tekiS í hönd
höfuSandstæSings hans, íhalds-
ins til þess aS framkvæma
stefnu þess, meS því að lögleiSa
lækkuS laun til handa verka-
lýSnum í landinu, um leið og
lögleidd er stórfelld hækkun á
lifsnauSsynjum almennings
Eessi framkoma á formæl-
endur fáa innan verkalýSssam-
takanna og nmnu verkalýSsfé-
lögin um allt land sýna þaS
næstu daga, meS því aS ganga
frá forustu AlþýSusambandsins
og mynda í þess staS öflug |
landssamtök verkalýSsfélag-
anna, þar sem verkalýSurinn
raéður öllu og barátta hans fyr-
ir atvinnu, brauSi og frelsi
verður studd. MeSal þeirra. fé-
laga, er nú þegar hafa gerzt
stofnendur I andssambands ís-
lenzkra stéttafélaga er Verka-
mannafélagiS „Dagsbrún”,
stærsta og öflugasta stéttafélag
landsins, og hefur þaS í ára-
tugi veitt öSrum stéttafélögum
á landinu stuðning á hinum
hættulegustu baráttutímum
þeirra fyrir bættum kjörum
og ætíð hefur sá stuSningur
orðiö til sigursællar lausnar
fyrir verkalýSinn og styrkt
einingu félaganna, jafnvel á út-
kjálkum landsins. Eánfremur
verkamannafélagiS „Próttur” á
1. maí i Moskva 1936 rann
upp heiður og bjartur Töfra-
orS seinustu vikna, dagur
verk-dýSsins í riki verkalySs-
ins, fyrsti maí, var nú kominn.
í dag skyldi minnast liSinna
baráttutíma, fallinna félaga,
unninna sigra, lýst samhug
meS haráttu alþýSunnar i auð-
valdslöndunum og baráttu ný-
lenduþjóSanna og gerð heit um
framtíSina. í dag skyldi farið í
fvlkingum um götur Moskva
og yfir HiS rauSa torg.
öll fjöldasamtök í Sovétríkj-
unum höfSu undirbúiS daginn,
en þó fyrst og fremst verka-
SiglufirSi og Verkamannafélag-
iS „Hlif” í HafnarfirSi, sem eru
önnur stærstu og öflugustu
verkamanasamtök landsins.
Einnig VerkakvennafélagiS
,Brynja” Sigluf., er stofnaS var
sem sameiningarfélag verka-
kvenna þar, áSur voru tvö en
voru bæði lögS niSur og sam-
einuSust meSlimir heggja félag-
anna í „Brynju” sem mun nú
vera bezt skipulagSa stéttarfél.
kvenna í landinu. Hér hefi ég
aSeins getiS nokkurra stofn-
enda landssambandsins, en þar
sem verklýSsfélögin víðsvegar
um landið eru nú daglega aS
samþykkja aS gerast stofnend-
ur, læt ég hér meS staSar num-
iS. Pó er rétt að gela þess, aS
auk þessara. félaga eru mörg
þegar komin og þar á meSal
eru sjö af öflugustu félögum
faglærðra manna i Reykjavík.
Hafi íslenzkur verkalýSur
nokkurntíma þurft aS taka
fljótar og djarfar ákvarSanir
til verndar samtökum sínum, •
þá er þaö nú, þegar hann sér í
þá er þaö nú, þegar hann sér i
hvert óefni stefnir meS stétta-
samtökin, ef liik eSa óeining
kemst í raöir hans.
Samtaka nú, til einingar
verkalýðssamtakanna á íslandi,
er kjörorS dagsins i dag 1. maí.
lýSsfélögin, og ekkert til þess
sparaS aS gera daginn hátíSleg-
ann.
Pátttöku í kröfugöngunni
skyldi hagaS þannig, aS fólk af
sama vinnustaS gengi saman i
fylkingu, undir sameiginlegum
fánum og merkjum. Peir, sem
ekki voru áhangandi einhverj-
um vinnustaö eða stofnun,
skyldu hópa sig eftir hústaSa-
hvérfum. Og slrax í býti um
morguninn byrjuSu menn aS
safnast saman viS vinnustaði,
verksmiöjur, verzlunarhús,
skóla, skrifstofubyggingar o.
þ. h. slaSi. Pegar leiS á morgun
inn fóru hóparnir aS safnast
saman í stórar fylkingar á til-
teknum stöðum, en þaSan
héldu þær svo í áttina til Rauöa
torgsins eftir nákvæmlega fyr-
irfram gerSri áætlun, því ekk-
ert má verSa af handahófi, þeg-
ar 2—3 miljónir manna eiga
á nokkrum klukkutímum aS
fara yfir ekki stærri blett, né
ketur í sveit kominn, en RauSa
torgiS er.
Dagurinn er almennur hátíðis
dagur, og meginhluta dagsins
liggur öll venjuleg umferð
Iniðrii í borginni.
Við þokumst hægt eftir hin-
um swokallaða Innri hring.
Moskva er byggð í kring um
Kreml, sem liggur í miðri b'Org-
inni með hallir sínar og kirkj-
ur og háa múra, og Rauða torg
ið fyrir framan, eða Krassnaja
Ploshjtshjadj, eins og það heit
ir á rússnesku. Krassnij þýðir
í senn fagur og rauður, og er
fyrri merkingin upphafleg í
nafninu, en hefur breytzt eft-
ir byltinguna. Frá Kreml liggja
götur í ialllar áttir eins og geisl-
ar í hring, og tveir hringir
i breiðra gatna með trjáröðum
og görðum — búlevarðar —
skera þær.
Hópur okkar er fyrir löngu
orðinn að stórri fylkingu, og
fylkingin að fólksstraum án
sjáanlegs upphafs eða endis.
Hljómsveitir leika, og hvarvetna
blakta rauðir fánar og blasa
við merki af ýmsu tagi með
myndum og kjörorðum. Á hús-
unum hanga fánar og borðar
ineð kjörorðum. Torgin eru
skreytt af mikilli list, sem nýt-
ur sín þó fyrst að fullu þegar
kvöldar, því að þá eru þau —,
og öll borgin — lýst upp með
skrautljósum.
Það er sífellt verið að nema
| staðar. Borgin er gömul og ekki
byggð handa verkalýðnum eða
fyrir hátíðahöld hans. Samkv.
áætluninni um nýbyggingu
Moskva á að breikka Rauða
torgið um helming og breyta
einn í múgnum, sem stundar
íhlaupavinnu hér og þar, enþú
meðal þjóðskálda síðastliðinn
mannsaldur. Aðeins get éghald
ið áfram samanburði á því,
hvernig höfuðstaðarsnertingin
hefur verkað ójafnt á okkar
þingeysku sálir upp á síðkastið.
Þú hefur þrásinnis lýst því,
hvemig fer fyrir sveitastúlkum
ef þær komast í kaupstað með
rótgróiiu sveitamenninguna okk-
ar. Þær em svo áhrifagjarnar,
líkt og þú segir um sveitainenn
yfirleitt, t. d. þá, sem ekkiþyk-
ir nú mannskemmd að gerast
leiguliðar, að þær eignast strax
krakka, og hamingjan má vita,
hvort þær feðra þá eða kenna
„með líkindum barn sitt mörg-
um mönnium“. Jak. Thor.
sæmdi þig ekki með öllu ómak-
legan tignarnafninu: „Voða-
skelfir vændiskvenna“ á fimm-
tugsafmælinu, þó að mér sem
fsrmingarpilti heima í dalnum
hrysi hugur við því heiðiurssam-
sætiskvæði Reykjavíkurburgeis
anna tii þín 1919.
Nú hefurðiu í Vísisgreininni
ráðizt á grein mína: í Nýju landi
13. febr.: „Fátæklingar, burt
rneð borgaralegt mat á mann-
gildi ykkar!“ og þá sérstaklega
kaflann „Forn smábóndi, —-
verkamaður . framtíðarinnar“,
þar sem forystuhlutverk hins
síðarnefnda er metið jafnt og
að einu leyti hliðstætt við hlut-
verk Ingjalds á Vaðstcinabergi.
Þú beinir því að mér, hálfgert
undir rós, að ég hræri saman
í eitt hugarfóstrum mínum að
rússneskum sið, og þyki rauð-
liðum lofsvert, „hliðstætt því
háttemi, ef hvatt væri til þess,
að svo væri teflt, að kona
kenndi með líkindum bam sitt
mörgum mönnum — á sam-
vinnugnmdvelli“.
Rétt er það, að norðlenzka
menningin okkar hefur gert mig
opinn og áhrifagjarnan eins og
stúlkurnar og kannske fleiri
og hugarfóstur mín frjóvgazt
með því sem þú mátt gjarna
kalla samvinnulauslæti. Enhvat
skal hvískrun þess — höfðingja
ambáttum?
Snúum þá frá mér að uppeld-
isaðferðum Reykjavíkurauð-
valdsins við þig á gamals aldri,
þessa auðvalds, sem betri mað-
ur þinn vill fyrirlíta, en þú get-
ur ekki annað en skriðið fyrir
og leitað tildumpphefðar til.
Eitt sýnishom, áður tilvitnað,
nægir: 1
Voðaskelfir vændiskvenna
vertu enn um tugi þrenna;
hrópaðu um landið hreinleiks-
boð.
Sjónarhvass úr sálarhögum
sigaðu á tildrið römmum brög-
um;
brotni rá og rifni voð.
Þú hefur hlýtt þessu kalli,
þótt þú skiljir heilindin aðbaki
þess. Þú sigar í gríð og ergi á
tildrið, líka þær tegundir þess,
sem þú ágirnist. En aðferð þín
er vitlausari en að siga hund-
um á kríur í varplandi þeirra,
meðan þú ert þó einn af varp-
gæzlumönnum kapítalismans|
hér á landi. Víst hefurðu hróp-
að hreinleiksboð um landið, en
sérstaklega kröfur um eins-
konar fóstureyðingar til útrým-
ingar hugsjónum, sem hér vilja
fæðast og þroskast í trássi við
boð og 'bönn íhaldssamrar’
heimsku.
Þú skilur ekki enn, hver sví-
virðing þessi notkun auðvalds-
ins á þér er við æsku þína og
hið frjóa eðli þitt, ætt þína og
stétt. Ég vil þig svíði undan
þessum orðum þér yngra
manns. Ég hef rétt til slíkrar
bersögli við hauk, sem „þarf
ekki gerviskjól“. Að viðhalda
blindni þinni á þetta væri sama
ódæðið og að óska gömlum
manni að missa sjónina, til þess
að hann þyrfti ekki að horfa
upp; á heim, sem er honum að
einhverju leyti andstæður.
Hverjir hafa blindað þig svo
andlega, að þú, sein barðist fyr-
ir rétti hinna smáu og sagðir
þá: „Lýsi ég handseldri sök
æskunnar í landinu“, skulir ekki
blygðast þín nú fyrir áróður
eins og þennan:
„Ég sé eigi, að það væri
verra, að sveitarhöfðingjar
drottnuðu yfir smábændum, að
einhverju leyti, t. d. sfooðunum
þeirra, en hitt, að þjóðmála-
skúmar sitji yfir hlut múga
imanns“. („Þjóðmálaskúmar“
hér = þeir, sem vilja efla sam-
tök alþýðunnar). Hví eru ekki
andstæðingar þínir enn semfyrr
„Höfðingjar sem hæstir
gnæfðu,
hrokagikkir í valdaskikkju,
undir sig með harðri hendi
hlóðu rændum sigurgróða“?
Hirðsnápar hafa náð drottin-
valdi yfir þér og blindað þig.
„Upplandakonungs augum þræl
ar stálú, — ótignir þjónardigra
mannsins krýnda“, „sem hefur
jgull i llendum“, hvort sem hann
situr* í Hambrosbanka, þýzkum
stóriðjuhring eða hérlendis.
Lestu betur St. G. St., ef þú
skilur mig ekki né trúir mér.
Það er von þér sé hugstæð
elli Hræreks blinda, afreks-
manns, sem stríddi gegn því,
sem hann skildi, að var fram-
tíðin, sem felldi sig ekki við.
Þú hefur ort um elli hans inálr
snjallt og sérkennilegt kvæði,
og í Vísisgrein þinni, þar sem
þú tileinkar þér bæði hugsjón
hans og mótþróa, „slöngvar
skapið eldi á bóga báða“ eins
og Hræreks í Kálfskinni með
augun úr sér stungin. Honum
^rtu líkur að hlutskipti og eðli,
þótt harðstjórar sviptu hann
augum, en þig hálfri innri sýn.
Böl er beggja þrá og upp-
gatnaskipan. Það verður þá. En
nú er biðið, skrafað og sungið,
dansaðir þjóðdansar, borðaðir
ávextir, étinn ís og drukknir
gosdrykkir, því að sólin ersenn
í hádiegisstað og kæfandi heitt
í steingjám milljónaborgarinn- '
ar. Marglitt mannhafið með
fánum og merkjum, glampar í
sólskininu. Alstaðar er glað-
værð, sem minnir meira á
skemmtun en kröfugöngu, því
hér hefur verkalýðurinn sigr-
að. Á einu torginu stendur röð
af fallbyssum, sem bendía |
ógnandi upp í geiminn. Við
erum ekki langt frá Gorkijgöt-
unni, og malbikað strætið titrar
þegar skriðdrekarnir fara eft-
ir því. Dagurinn hófst með her
sýningu, sem nú er senn á enda.
Nú erum við komin á Plo-
shjadj Revolútsíí — Byltingar-
torgið —. Þar sjáum við tígu-
lega sjón. Stór hópur flugvéla
ber við bláan himinin í norð-
austri. Þær fljúga í odda þrjár,
og þrjár, en mynda til samans
langa reglulega fylkingu. Þetta
er heill floti stórra sprengju-
flugvéla, einþekjur með geysi-
mikla vængi. Þær fljúga hátt
Við teljum — þær eru laust inn
an við hundrað. Hver flotinn af
öðrum birtist eins og mýsverm
ur í norðaustri, fljúga hátt í
lofti yfir Rauða torgið og hverf
ur til suðurs yfir Leninhæðirn-
ar.
Á eftir sprengjuflugvélunum
koma litlar, örskjótar varnar-
flugvélar. Þær eru kolsvartar
og fljúga rétt yfir húsþökunum.
Þær koma og hverfa eins og
örskot, en hávaðinn, sem fylg
ir þeim er þannig að allt annað
dettur í dúnalogn. Það kemst
ekkert annað að í eyrunum en
drunurnar og brestirnir frá flug
vélunum. Götur torg og hús
leika á þræði, það er engu lík-
ara en gatan ætli að springa
upp og húsin að hrynja yfir
okkur. Þetta er nú hávaði sem
segir sex, maður titrar sjálfur
með. Vperjodd! heyrist einsog
svo oft áður. Og við höldum
áfram, göngum upp með Sögiu
safninu og inn á torgið. Sam-
tímis koma nokkrar aðrar fylk
' ingar, sem heldur ekki sést
Sóslalísfatcla$ Rcybja-
vikutr o$ Æskulýds-
fyrkíngín.
halda 1. maí fagnaS mánudag-
inn 1 .maí í K. R.-húsinu kl.
8,30 e. h.
1. Lúðrasveitin „Svanur” undir
stjórn Karls Runólfssonar
leikur.
2. RæSa, Einar Olgeirsson.
3. Karlakór verkamanna syng-
ur.
4. Uppleslur, Gestur Pálsson.
5. Ræða Eggert Þorbjarnarson
6. Leikhópur Æ. F. R.
7. Karlakórinn syngur.
8. Dans.
Félagar 4. deildar Sósíalistafé-
lagsins eru beðnir að muna fund-
inn á þriðjudag.
upphaf né endir á, inn á torgið
og við sameinumst öll í einn
breiðan straum, sem veltur inu.
á torgið.
Til hægri handar er grafhýsf
Lenins. Upp á því er hópur
manna, flestir hvítklæddir, það,
eru forráðamenn Sovétríkjanna:
Stalin, Molotoff og margir aðr-
ir. Þeim er heilsað og það er
hrópað til þeirra, og taka þeir
kveðjunum. Beggja vegna við
grafhýsið eru bekkjaraðir með
gestum. Þar eru sendinefndir
frá v. erkalýð um allan heim, og
fulltrúar erlendra ríkja. Að baki
þeirra rís hinn forni hái Kreml-
múr.
Á vinstri hönd er Mostorg-
verzlunarhúsin, þakin borðum
með áletrunum, myndum af
Marx, Engels, Lenin og Stalin
og heljarmiklum rauðum fán-
um. Sögusafnið er skreytt á
sama hátt.
Viðgöngum út á torgið,sem
allt er eitt bylgjandi mannhaf.
Það er sungið, hrópað, veif-
að, leikið á hljóðfæri og mars-
erað í takt. Sólin glampar á
andlitin, sveitt og áköf. Hér er
hjarta Sovétríkjanna og hver
maður á torginu finnur æða-
slögin. Staðreynd hinnar sós-
íalistisku uppbyggingar gefur
söngnum sannfæringu og
hreyfingunum öryggi. Rauðir
fánar, sóskin og andlit uppaft
ur og aftur. Söngurinn tekur
lundiir í Kremlmúrnum og;
spretta hermdarverka á ómak-
legum aðila, en þeir sleppa,
sem blindun og böli ollu.
Heiftúð þín geymir þrátt fyr-
ir allt hina helgu neista, sem
eiga eftift* að orna þér fram í
rauðan dauðann — og hví ekki
öðrum, ef þú beíndir þeim rétt
með tinnustáli kvæða þinna?
Þú ert vegna öreigastoltsins úr
æsku þeim mun styrkári gegn
örlögum þínum en Hrærekur
af Heiðmörk, að þú þarft ekk-
ert einangrað Kálfskinn fyrir
konungsrfki. Konungdómur þlníí
í ríki orðsins og gamalla alþýðu
verðmæta þarf ekki á lútandi
þegnum að halda. Stærra er
skáldi að vera stór í villu en
smár á réttri leið. En ekkiþarft
þú þess. Þér er ekki um megn
að hætta að rugla saman yfir-
stéttarljóma og innri göfgi og
lyfta enn í ljóði merki alþýð-
pnnar. Myndin af þér í flæðar-
máli ævijnnar getur enn orðið
sú, að þegar framtíðin rennir
glöggum gests augum af skipi
sínu inn Skjálfanda hjá mikil-
úðgum fjöllum, mæti þau engu
eðlisstærra en smávöxnum, hlyn
réttum öldungi á sandinum.
„andlega skyggnum, stórskorn-
um í lyndi.
Heiftúð, sem brennur honum
niður að iljum,
Iiöfðinu lyftir móti söltum
vindi“.
Björn Sigfússon.
Mostorg. Hér er líf og litir, og
þúsund hlutir draga að sér at-
hygliná í einu.
Sunnan undir grafhýsinu
stendur hópur fínna manna í
einkennisbúningum, sem þó.
eru sinn af hverri sortinni
Þetta eru hernaðarfulltrúar er-
lendra ríkja. Sumir þeirraglotta
háðslega, aðrir eru mjög alvar-
legir, þar á meðal lítill Japani
með skásett augu.
Brátt erum við komin að
Nikulásarkirkjunni við hinn
enda torgsins. Fyrir framan
hana er gamall aftökupallur,
sem nú er fótstallur hópmyndar
ungra verkamanna, sem halda
á fánaborg. Fólksstraumurinn
klofnar á kirkjunni. Og þegar
niður að Moskvafljótinu ketnur
leysast raðirnar upp og fólkið
dreifist. Rauða torgið liggur
að baki.
Um kvöldið eru hátíðahöld
og skemmtanir í allri borg-
inni. Umferðin er aftur komin
í venjulegt horf og við ökum
um borgina til þess að skoða
skreytingu hennar og ljósadýrð.
Við ökurn yfir fljótið. Það renn
ur lygnt og með jöfnum hraða,
eins og elfur tímans, skeyting
arlaust um hina miklu Ijósa-
djlrð, sem skoðar sig í því. Á
turna Kreml eru komin ný
merki fyrir skömmu: hamarog
sigð. Þau ljóma í birtunni frá
Ijóskösturumé í kvöld er
sigurljómi yfir Kreml.