Nýtt land - 25.04.1941, Síða 1

ÚTGEFANDI:
Jafnaðarmannafélag
Reykjavíkur.
Félagsprentsmiðjan
hJF.
NÝTT LAND
Ritstjdri:
Arnór Sigurjónsson,
Sími 1019.
AFGREIÐSLA:
Hafnarstræt 21.
Simi 5796.
IV. ÁRG.
REYKJAVÍK, FÖSTUDAGINN 25. APRÍL 1941.
15. TBL.
BÆKUR
Stefán Jónsson:
Á FÖRNUM VEGI.
e TEFÁ{N JÓNSSON er enn
** nrjög ungt skáld. Hann er ekki
farinn til þess enn aö prenta á
hverri nýrri bók sinni það, hvað
áður hefur út komið „eftir sama
höfund“. En þó er hann orðinn
velkunnurmeðal alþýðu manna, og
þó líklega bezt meðal barna, fyrir
barnakvæði sín. Er skenrmst frá
þvi að segja, að enginn kveðskap-
ur er nú jafn vinsæll meðal barna
hér á landi senr þau barnakvæði.
Kunna börnin fjölda þeirra og
syngja í sinn hóp, og það þykir lé-
legur barnatími í útvarpinu, ef þar
eru ekki sungin eða yfir höíð
barnakvæði eftir Stefán Jónsson.
Hafa þessi kvæði erft það ríki
meðal barnanna, er þulurnar réðu
áður, og mun börnum aldrei hafa
verið þvílíkur fögnuður að þulun-
um — þó að seiðmagn þulunnar
hafi hinsvegar verið meira.
Stefán hefur og lagt það fyrir
sig, að rita smásögur. Fyrsta smá-
sagnasaín hans, Konan á klettin-
um, hefur sá, er þetta ritar, ekki
lesið. En í öðru safninu, er hann
kallar Á förnum vegi, eru 7 sög-
ur, og eru þær vel sagðar. Fyrsta
sagan, Prófið, 'er líkingarævintýri
um allþvælt efni. En hinar sögurn-
ar rná telja að séu allar urn það,
sem höfundur þeirra muni hafa
séð á förnum vegi sínum. Hann
segir þar frá mannlífinu, eins og
það hefur blasað við honum, ein-
faldlega, líkingalaust og án þess
að hann sé vísvitandi að boða
samferðamönnum nokkrn sérstak-
an boðskap. liinsvegar virðist hér
vera á ferð mjög greindur og heil-
brigður maður, og því hefur lrann
eðlilega nokkurn boðskap að færa,
og kemur sá boðskapur af sjálfu
sér. Sögurnar eru í reyndinni» —
að vísu mjög hóflegar — ádeilur
á falshátt, vesalmennsku og yfir-
drepsskap og boðun sanninda og
heilbrigði. Þetta er eðlileg boðun,
sem kemur af sjálfu sér, lífið blasir
nú svona við höfundinum.
Eina söguna, Frá liðnu surnri,
mætti ef til vill telja þjóðfélags-
lega ádeilu. En þar er fiskspeku-
lantinum og verklýðsforingjanum
gert jafnt undir höfði, þeir eru
jafnir í yfirdrepsskap sínum og
falshætti og fá jöfn laun: annar
verður skólastjóri flokksskóla hjá
flokki útgerðarmanna — hefur
fengið „það hlutverk að ala upp
stjórnmálaforingja fyrir flokk-
inn“, hinn verður íramkvæmda-
stjóri fyrir samband verklýðsfé-
laganna. Þessi saga^ öll er vel rak-
in og ágæt spegilmynd samtíðár-
innar hér á íslandi. Þekkja munu
þeir sneið, sem eiga, en það eru
ekki einstakir flokkar fyrst og
fremst (þeir þó líka), heldur kyn-
slóðin öll, meö þeint „menningar“-
einkennum, sem nú ber hæst.
Síðasta sagan, Að liðnum sól-
stöðum, er hjónabandssaga, og er
hún bezt sögð allra sagnanna. Það
er saga um mjög eðlilegt missætti
þeirra, sem nánast standa í lífinu,
sættir og þó ekki alveg að fullu,
því að það er „óumræðilega erfitt
fyrir tvær mannssálir að mætast
í gagnkvæmum skilningi, sættast
og fyrirgefa."
Þessi síðasta saga virðist eink-
um liafa það fram yfir hinar, aö
þar er bezt gerð mannlýsing: Jón-
as Jónsson skrifstofumaður hjá
„H.f. Súkkulaðigerðin", sveita-
maðurinn í Rvík. Annars sér Stef-
án betur, hvernig atburðir gerast
og það, hvernig „fólk er flest“,
heldur en hann sjái einstakling-
ana svo glöggt eða lýsi þeim svo,
að þeir verði Ijóslifandi fyrir les-
andanum.
I i*á iitlömlimi
Hernaður á Balkan.
TSjRJÁR VIKUR eru nú síðan
* 'jNýtt land hefur, svo að telj-
andi sé, skýrt frá þeim viðburð-
um, sem eru að gerast úti í heim-
inum. En þar hefur nú hver stór-
viðburðurinn rekið annan. Þjóð-
verjar hafa hafið vorsóknina og
látið skammt stórra högga milli.
Hrikalegustu atburðirnir hafa
gerzt suður á Balkan. Aðfaranótt
sunnudagsins 6. apríl hófu Þjóð-
verjar hernað á hendur Júgóslöv-
um og Grikkjum í senn: Þessi
sókn hófst án þess að friðnum
hefði verið sagt sundur áður, og
eigi var sökum lýs't, fyrr en eftir
að landher Þjóðverja hafði vaðiö
inn í löndin og lofther þeirra gert
hatrammar árásir á borgir, og eins
þær, sent höíðu verið lýstar óvíg-
girtar. Sakir þær, sem fundnar
voru á hendur þessum ríkjum,
voru á þá leið, að þau hefðu gert
santsæri gegn Þýzkalandi ásamt ó-
vinum þess, hefði þetta verið lengi
þolað, en yrði nú ekki þolað leng-
ur. —
Sóktl Þjóðverja var hafin sam-
tímis á öllum vigstöðvum. Varð
þá ljóst, að hún hafði verið ná-
kvæmlega undirbúin, enda hefur.
vafalaust verið að þessu stefnt frá
því, er þeir hófu innrás sína í
Rúmeníu í fyrra. Tefldu þeir fram
yfir milljón manna her ágætlega
vígbúnum og með ægilegan loft-
flota til stuðnings. Á sunnudags-
nóttina og sunnudaginn var gerð
hver loftárásin af annarri á Bel-
grad. Var þá mikill hluti borgar-
innar lagður í rúst, og aðal út-
varpsstöð Jugoslava eyðilögð í
fyrstu hríðinni, og hafa fréttir
verið ógreinilegar þaðan, aðrar en
þær, sem frá Þjóðverjum hafa
borizt.
Mest kapp lögðu Þjóðverjar á
sóknina í Malcedoníu, þar senr
landamæri Jugoslavíu og Grikk-
lands mætast. Eftir tveggja sólar-
hringa orustu höfðu þeir rofið
fylkingu bandamanna og rekið
fleyg milli meginherja Grikkja og
Júgóslava. Eftir það hlaut sigur-
inn að verða þeirra megin. En ef
þetta hefði ekki tekizt innan viku,
eru allar horfur á, að úti hefði
verið um her ítala í Albaníu, og
hefði þá allt orðið léttara fyrir
Irandamenn. En er fylking banda-
manna hafði verið rofin þarna,
LJÓSIÐ, SEM HVARF.
Þýdd. saga eftir Kipling.
ARGT kemur nú á bókamark-
aðinn þýddra skáldsagna og
vinnst ekki tími til að lesa þær
allar, enda ekki rnikils um þær
allar vert. En meðal þeirra, sent
gaman er að lesa, er Ljósið, sem
hvarf, saga eftir enska stórskáld-
ið Rudyard Kipling, þýdd af Árna
Jónssyni frá Múla. Segir hún eink-
um • frá stríðsfréttariturum og
þeirra ævintýralífi. Aðalsöguhetj-
an er Dick Iieldar, stríðsmynda-
teiknari, sem kemst í tízku í Lond-
011 um sinn, en er síðan sviptur
sjóninni og verður alveg einmana,
þegar félagar hans fara á nýjar
vígstöðvar suður í Sudan. Er það
þá hans síðasta fangaráð að fara
á eftir þeim, og er helreið hans
um eyðimötkina stórfengleg og
átakanleg. Aðrar mikilsvarðandi
söguhetjur eru Torpenhow „bezt-
ur allra“ stríðsfréttaritara, Bolinn,
sannur fulltrúi Englendingsins, og
svo Maisie, uppeldissystir Dicks,
0g Bessie, fyrirmyndin hans. En
um allt efnið leikur þessi undar-
lega birta, sem einkennandi er fyr-
ir Kipling.
Þýðingin er góð.
leið ekki á löngu, að Þjóðverjar
hefðu brotizt vestur yfir þvera
Jugoslavíu og náð sambandi við
her ítala í Albaníu. Réttust þá
fylkingar ítala þar á stuttum tíma.
Júgóslavía yfirunnin.
JJ FTIR að Þjóðverjar höfðu
“ sprengt fylkingu Bandamanna
í Makedoníu sóttu þeir að Banda-
mönnum í tvennu lagi. Svo virðist
sem þeir hafi lagt mesta áherzlu
á að vinna Jugoslava á sem stytzt-
um tíma. Jugoslavar hófu strax
sókn á hendur ítölurn bæði í Al-
baníu og nyrzt á Dalmatiuströnd,
og vannst þeirn ögn á á báðum
stöðunum. En er þeir urðu forviða
fyrir Þjóðverjum, sáu þeir sér
ekki annan kost en að snúa þeirri
sókn uþp í vörn. Þjóðverjar sóttu
nú að þeim að norðan og sunnan,
ítalir að vestan, en Ungverjar og
Búlgarar fóru með her sinn inn í
landið að vestan. Her Jugoslava
var talinn um milljón manna, á-
gætlega hraustur, en ekki vel
vopnum búinn móts við her Þjóð-
verja. Þó að landið sé talið erf-
itt til sóknar stóðst hann ekki
þessa sókn á allar hliðar, enda
urðu loftárásir Þjóðverja hinar
hamrömmustu, trufluðu samgöng-
ur og gerðu fólkið örvita af
hræðslu. Fóru svo leikar, að Júgó-
slavar neyddust til þess að gefa
upp alla skipulega vörn eftir 12
daga styrjöld. Pétur konungur og
meginhluti stjórnar hans hafði þá
flúið úr landi til þess að halda
baráttunni áfram með Jugoslöv-
um, sem búið hafa utan landamær-
anna, þeim öðrum, er úr landi hafa
komizt, og með bandamönnum
Jugoslava.
Sigurvegararnir virðast nú ætla
að skipta Jugoslavíu milli sín.
Króatía hefur verið gerð að sér-
stöku leppríki, og rnunu Þjóð-
verjar ætla sér tögl 0g hagldir
þar. Þó gera Italir líka tilkall til
landsins, en munu verða að láta
í minni pokann. Hinsvegar munu
þeir fá að seilast eitthvað lengra
suður eftir Dalmatíuströndinni en
áður var. Einnig er talað um að
gera Montenegro (Svartfjalla-
land) að sérstöku leppríki og mun
ítölum ætluð yfirráð þess ásamt
Albaníu. Ungverjum mun ætluð
þríhyrnan milli Dónár og Theiss,
en Búlgörum serbnesku Madedón-
íu, en þar á eftir verður Búlgaría
leppríki Þjóðverja — og það er
Ungverj'aland reyndar líka. Svo
virðist helzt sem Serbía eigi að
vera sérstakt ríki að nafninu til.
En auövitað ætla Þjóðverjar sér
öll yfirráð þar. Utanríkismálaráð-
herrar Þjóðverja og ítala eru að
senrja um þessi mál sín á rnilli
þessa daga. En Bretar segja, að
þeir ætli sér eftirleikinn um þau,
þó að síðar verði.
Þó að sigur Þjóðverja yfir
Jugoslövum hafi mikill orðið, er
enganveginn víst, að Jugoslavar
hafi til einskis barizt. Vafalaust
hafa Þjóðverjar rnisst allmargt
manna í sókn sinni, og látið hafa
þeir vafalaust allmikið af her-
gögnum, m. a. er talið, að þeir hafi
misst um 300 flugvélar. Hinsvegar
hafa þeir fengið í sínar hendur
ýmsar birgðir, senr þeim eru mik-
ils virði, þó ekki eins mikils viröi
og hitt hefði verið þeim, að eiga
friðsamleg skipti við Jugoslava,
eins og virtist um sinn að til stæði.
Sigur Þjóðverja í Grikklandi.
Q VO virtist, að vörn Grikkja
® gegn Þjóðverjum væri í fyrstu
skeleggari og harðari en Jugo-
slava. Var fyrstu dagana aðallega
barizt i Strumadalnum og varö
Þjóðverjum þar lítt eða ekki á-
gengt. En er varnir jugoslava bil-
uðu í Makedoníu, komust Þjóð-
verjar á hlið við fylkingar Grikkja
og varð. þeim þá auðsótt eftir
Vardardalnum til Saloniki. En við
þessu virðast Grikkir hafa verið
búnir, því að Þjóðverjar komu þar
að tómuin kofum, og höfðu Grikk-
ir og Bretar .snúizt til varnar á
nýjum vígstöðvum þvert yfir
Grikkland frá Salonikeflóa til
Adríahafs. Hínsvegtar varð eitt-
havð eftir af grískum her í Made-
doníu fyrir austan Salonike, og
virðist hann hafa varizt þar lengi
eftir að hann var orðinn viðskila
meginhernum. En aðalher Grikkja
og Breta hélt hinum nýju stöðvum
sínum þar til Þjóðverjar höfðu
unnið fullnaðarsigur yfir Jugo-
slövurn. En þá hertu Þjóðverjar
sóknina af öllum mætti og eftir
nokkurra daga geysiharðar og
mannskæðarorustur urðu hersveit-
ir Grikkja og Breta að halda und-
an suður fyrir Þessalíusléttu, og
bjuggu um sig i fjöllunum milli
Þessalíu og Attíku. En þá beindu
Þjóðverjar fyrst sókn sinni vestur
yíir Pindusfjöll, tóku Janína, og
gafst þá grfski herinn í Epírus
upp og eins leifar hersins í Þrakíu,
alls um 250 þús. manna her. Er
það spurðist til Aþenu flýði Ge-
org konungur og stjórn hans til
Krítar, en her Breta 02: leifar af
Grikkjaher vörðust, er síðast spurð-
ist í Laugaskarði.
Tyrkir sitja hjá.
Griðasáttmáli Rússa og Japana.
LMENNT var við því búizt,
að Tyrkir mundu standa við
hlið Grikkja, ef á þá yrði ráðizt.
En er Þjóðverjar hófu sókn sína,
sátu þeir hjá og höfðust ekki að.
Er svo að sjá, að Þjóðverjum hafi
enn tekizt sú pólitík sín að sigra
þjóðirnar eina og eina, og þó að
þeir hafi nú um sinn reynt að hafa
vinmál við Tyrki, getur ekki ann-
að verið, en þeir ætli sér að brjót-
ast austur eftir Tyrklandi, er þeir
hafa sigrað Grikki, hvort sem
Tyrkir beygja sig þá undir okið
likt og Rúmenar og Búlgarar eða
ráðast til bardaga„á síðustu stundu
líkt og Jugoslavar og án þess að
hafa þá hernaðarsamvinnu við
aðra hernaðaraðilja, sem hlýtur að
vera þeirra eina von urn sigur.
Annars er það um Tyrki að segja,
að þeir eru rnjög háðir því, hvað
Rússar vilja gera, og liklega ínunu
þeir hafa veika von um það, að
Rússar vilji styðja þá til að verja
sundin milli Balkanskaga og Litlu-
Asíu, því að ekki muni Rússum
ljúft að afhenda Þjóðverjum
lyklavöldin að Svartahafi. En af-
staða Rússa til þessara mála er
Vestur-Evrópu-mönnum óráðin
gáta. '(Nokkra athygli hefur þaö
vakið, að þeir lýstu vanþóknun
sinni á uppgjöf Búlgara en vott-
s uðu Jugoslövum samúð, er þeir
snerust til varnar. Enn meiri tíð-
indum þykir það þó sæta, að þeir
hafa gert fimm ára griðasáttmála
við Japana, og þótt ekki hafi allt-
af verið hald í griðasáttmálum
þeirra, má búast við að einhver til-
gangur muni vera með honum.
Trúa Bretar því, að Rússar hafi
gert þenna sáttmála til þess að
tryggja sig í austri, ef þeir yrðu
að verjast yfirgangi Þjóðverja í
Evrópu. í samræmi við þenna
skilning Breta eru og þær fregnir,
sem þeir bera nú út, að Rússar
flytji í óða önn her frá Austur-
Síberíu til vesturlandamæra sinna,
og í annan stað greiði þeir fyrir
því, að Tyrkir íái sænskar iðnað-
arvörur, einkum vopn, yfir Rúss-
land, og séu Tyrkir með því gerð-
ir Þjóðverjum óháðir og geti frek-
ar reist rönd við þeim. Þá eru og
sagðar þær fréttir, að lagður hafi
verið sérstakur sími milli Ankara
og Moskva, fyrir stjórnarherra
Tyrkja og Rússa eina saman. —
Undir þenna skilning renna þær
stoðir, að stjórnmálamenn í Japan
hafa sumir látið eftir sé,r hafa
þessa síðustu daga, að þeir þurfi
ekki að láta sig varða styrjöldina
í Evrópu, þeir hafi nóg að vinna
í Asíu. — En aðrir halda, að þessi
sáttmáli sé tákn þess, að Rússar
liafi nú horfið frá því að styðja
Kínverja gegn Japönum og hafi
þeim þótt líklegra til ávinnings að
semja við Japana una það, að
skipta bitanum, enda hyggi þeir til
samvinnu við fasistaríkin gegn
lýðræðisríkjunum, og eigi þeir
ekki nerna fá skref óstigin inn í
þríveldabandalagið, sem þar á
eftir verði fjórveldabandalag (um
smáríkin þykir ekki neinu skipta).
Fyrir þessuin skilningi á málun-
um þykjast rnenn geta fengið
þann stuðning, að Rússar skýra
sáttmálann þannig, að Japanar
hafi verið búnir að fá nóg af ill-
deilum við Rússa, og hafi jap-
anska auðvaldið or&ið fyrra til að
leita samninga viö hin voldugu
sósíölsku ríki en auðvald Banda-
ríkjanna. af því að það hafi fund-
ið sig veikara. Jafnframt þessu
eru svo kommúnistar (líka hér á
íslandi) látnir segja hinar furðu-
legustu fréttir af „svikum“ kín-
versku stjórnarinnar við kommún-
istana þar í landi, og þykja þær
„fréttir“ (sem eru á þann veg, að
ekkert rnark er á þeirn takandi)
vitnisburður uin breytt viðhorf
Rússa sjálfra til kínversku stjórn-
arinnar. Bíða nú báðar þessar
skýringar á tilgangi Rússa með
griðasáttinálanum við Japana
reynslu sinnar.
Frá Afríku.
AFNFRAMT stórsigrunum á
Balkan hafa Þjóðverjar og ít-
alir hafið sókn í Libyu með þeim
undraverða árangri, að þeir hafa
á stuttum tíma náð á sitt vald
mestu því landi, er Bretar höfðu
unnið af ítölum fyrr í vetur. Talið
er að vísu, að ítalskur yfirforingi
sé fyrir þessari herför, en víst er,
að Þjóðverjar ráða þar rnestu,
þeirra eru vélahersveitirnar og
þeirra er sigurinn. Ástæðan fyrir
þessurn ósigrum Breta er að miklu
leyti sú, sem áður hefur verið
skýrt frá hér í blaðinu, að Bretar
fluttu aðalherinn frá Líbyu til
Grikklands. Hafa þeir vafalaust
ekki við því búizt, að Þjóðverjar
hefðu komið þangað svo miklu
og vel búnu liði, sem raun er á
orðin, og skoðað liðsflutninga
þeirra til Trípolis frekar í varnar-
skyni gerða en sóknar, og haldið
eyðimörkina miklu milli Cyrena-
ira og Tripolis fámennum her-
sveitum sínum í Líbyu næga vörn.
Er síðast fréttist höfðu Bretar
ekkert af Líbyuströnd á valdi
sínu, neina Tobrouk, en sókn
Þjóðverja hefur hinsvegar verið
stöðvuð við landamæri Líbyu og
Egyptalands. Svo mætti virðast,
sem Bretum ætti að vera það auð-
veldur leikur að rétta bardagann
við aftur á þessum stöðvum, því
að þeir hafa miklu greiðari að-
stöðu um alla aðflutninga, og
meira hafa þeir beitt lofther sín-
um 0g flota þarna syðra en áður.
Hinsvegar virðast þeir ekki hafa
mikinn her aflögu til að flytja á
þessar stöðvar fyrr en þeir hafa
lokið sigri sínum í Abysseníu.
En sókn þeirra þar syðra sæk-
ist nú seinna en búazt hefði mátt
við. Eftir töku Keren og Harrar
fyrir tæpum mánuði unnu þeir að
vísu hvern sigurinn aö öðrum.
Tóku þeir þá litlu síðar höfuð-
Frámh. á 4. síðu.