Nýtt land - 25.04.1941, Blaðsíða 2

NÝTTLAND
Föstudaginn 25. apríl 1941.
< •»* ■ 1
Bretavinnan ogf
framleiðilan
Sumarið kemur
T GÆR var sumardagurinn íyrsti
• Veturinn, sem nýliðinn er, mun
lengi í minnum haföur fyrir veí5ur-
mildi. VetrartíS var naumast leng-
ur en um mánaðartíma laust eftir
miöjan vetur. Jörö hefur veriö auö
lengstum víöa í lágsveitum. Sam-
göngur á vegum í byggö hafa
teppzt minna af snjó en í manna
minni áöur. Þrátt fyrir berangur
lengstum er frost svo lítið í jorð,
aö undrum sætir.
Svo er nú sumarið aö koma og
þess mætti vænta, aö þaö yrði ekki
verra fyrir þaö, þó aö veturinn
hafi veriö góöur.
Sumri hefur jafnan veriö vel
fagnað hér á íslandi. Og nú verð-
um viö aö láta þann fögnuö endast
sem lengst 0g njóta sumarsins sem
bezt. En bezt og lengst verður þess
notiö meö því, að vinna vel og trútt
aö því, aö afla nauöynlegustu
þarfa og búa undir næsta vetur.
Svo er að sjá, aö enginn þuríi að
kvíða atvinnuleysi þetta sumar.
Svo virðist, sem fyrir höndum sé
mikil reglubundin vinna og kaup
í boði, sem telja má viðunandi.
En ekki dugar eyririnn einn, og
erfiðleikarnir, sem nú blasa við,
eru helzt þeir, aö við fáum ekki
lífsnauðsynjar fyrir þá fjármuni,
sem viö öflum. Því er það rétt og
sjálfsagt, að nota allar tómstund-
ir, sem gefast frá þeirri vinnu, er
menn ganga aö, til þess að afla
þeirra nauösynja, sem brýnastar
eru og menn geta veitt sér meö eig-
in höridum.
Það ætti hver, sem getur, aö ná
sér í landspildu undir garðaland,
og nota það svo sem föng eru á.
Ef ekki er kostur að afla sér
kartöfluútsæðis — og þaö getur
orðið mjög öröugt — þá er það
þó nokkur úrkostur, aö sá til ann-
ars garðmetis, og verja það með
oddi og egg fyrir kálmaðki og
öðrum óþrifum. Auk þess, sem
það getur verið hið mesta yndi,
að glíma við garðinn, getur vel svo
farið, að þar liggi lífið við. Og fari
svo, að þar fallist mörgum hendur
í sumar, má vel svo fara, að sá
beri mest frá borði, sem lagt hef-
ur mesta alúðina við.
Það er áhyggjuefni, hve marg-
ir virðast nú vilja hverfa frá fram-
leislustörfunum í sveitunum. Það
er áhyggjuefni fyrir okkur á möl-
inni, því að okkar lífsafkoma er
mjög undir því komin, hversu vel
er þar á haldið. Falli sveitabónd-
inn, kemur fyrr en varir viðvörun-
arorðið : „Varaðu þig Valnastakk,
ur, fallinn er hann Fjögramaki.“
Það hafa sveitamenn og bæjarbú-
ar of seint skilið, að eins líf er
annais líf. Menn hafa jafnvel lengi
trúað á falskan boðskap: Eins líf
er annars dauði. En það á ekki við,
að við hér brýnum sveitabúann til
þess að fara heim aftur og vinna
að framleiðslu sinni, ef hann telur
sér bjóðast betri kjör í vinnunni
hér. Við verðum þá heldur að
reyna að rækta jörðina hið næsta
okkur og afla okkur sjálfir þeirra
nauðsynja, er við höfum áður frá
honum fengið.
Svo förum við nú hver og einn
að stinga upp garðinn okkar, og
njótum sumarsins, eins og okkur
verður gefið það með skúr og
skini, svo vel sem við erum menn
til, með þvi að annast hann og fá
úr honum uppskeru.
Sumarkomunnar er bezt að
minnast með von um gróður og
ræktun. En hér er henni einkum
fagnað með barnadegi, sem er til
þess varið að undirbúa það, að
börnin geti komizt upp í sveit,
notið þar gróðurilms og drukkið
af lífslindum frjálsrar náttúru. Nú
er líka verið að koma þeim þang-
að til þess að koma þeim undan
hættu, sem stafar af reiðum og
blóðþyrstum mönnum. Mörgurn
mun þykja snauðara, þegar þau
eru farin. En þó munu fáir, er efni
hafa á, hika við að koma þeim
undan hættunni. Og þegar þau eru
farin, er það líka nokkur úrvöl,
að láta þar tvö strá spretta, er eitt
var áður.
Gott og gleðiríkt sumar!
O Ú hætta er alvarlegust við
ö Bretavinnuna, að atvinurekst-
ur landsmanna sjálfra fúni niður
bak við hana. Þessi hætta er nú
öllum að verða ljós. þó að ekki
séu ennþá neinar ráðstafanir, sem
verulegt gagn getur orðið að, gerð-
ar gegn henni. Málið er lika þann-
ig vaxið, að ekki er unnt að reisa
gegn þessu gagngerðar skorður, og
það má gera ráð fyrir því, að þó
að hægt yrði að halda öllum at-
vinnurekstri þjóðarinnar við, eins
og hann var fyrir stríðið, þá verði
sumt af honum orðið algerlega úr-
elt að stríðinu loknu, og hafi þá
verið til einskis barizt, að halda
honum uppi.
Mönnum er því skylt að reyna
að gera sér sem gleggsta grein fyr-
ir því, hvaða atvinnugreinum er
mest ástæða til að halda uppi í
samkeppni við Bretavinnuna.
Þá er fyrst á það að líta, hvaða
atvinnurekstur er sérstaklega til
þess að tryggja, að landsmenn
sjálfa bresti ekki brýnustu þarfir,
og hvaða atvinnurekstur er eink-
um til þess að afla erlends gjald-
eyris. Ef atvinnurekstur er til þess
fyrst 0g fremst, að afla erlends
gjaldeyris, og sá gjaldeyrir er þar
að auki fyrst og fremst brezkur
gjaldeyrir, er eigi neinn mismunur
á honum og Bretavinnunni, frá
sjónarmiði þjóðarheildarinnar.
Okkur má vera sarna, hvort við
fáum brezkar vörur, brezka pen-
inga eða eignumst brezkar inn-
stæður fyrir Bretavinnu eða fisk-
vörur — ef við bara getum hald-
ið fiskiflota okkar, meðan á þess-
ari styrjöld stendur og haft hann
reiðubúinn til þess að hefja sjó-
sókn um leið og hann getur keppt
við Bretavinnuna. Hins getum við
ekki án verið, að birgja landið upp
af fiski eða öðrum matvörum.
Enginn atvinnuvegur okkar sér
okkur fyrir eins mörgum af hin-
um brýnustu þörfum og landbún-
aðurinn. En á engan atvinnuveg
okkar sýnist eins fljótt ætla að
halla í samkeppninni við Breta-
vinnuna. Fjöldi bænda sækir nú
Bretavinnu hingað til Reykjavík-
ur, og er það sérstaklega háska-
legt frá sjónarmiði allra annarra
en bændanna sjálfra, sem telja sér
þetta fjárhagslegan ávinning —
og hafa vafalaust oft, ef ekki oft-
ast, rétt fyrir sér í því. Tlér er þvi
rnest ástæða til að leita ráða, sem
duga.
Hér tjáir ekkert að vera með
prédikanir við bændurna. Þeir ým-
ist vita sínu viti um þessi efni, eða
þykjast vita því, og virða þá allar
prédikanir svo sem páskamessu.
Það tjáir heldur ekki að ætla að
útiloka þá frá vinnumarkaðinum,
reka þá heim til búa sinna, þegar
þau þurfa mest á vinnukrafti
þeirra að halda. Það er hægt að
tala um slíkt, en það verður aldrei
neiU meira en umtal, og á heldur
aldrei að veröa neitt meira.
Þá hefur verið um það rætt, að
senda bændum unglinga úr bæjun-
um, til þess að vinna þegnskyldu-
vinnu uppi í sveit. Slíkt yrði
jafn illt fyrir alla: hugmyndina
um þegnskylduvinnu, bændurna og
unglingana. Þegnskylduhugmynd-
in yrði, vegna lélegrar fram-
kvæmdar, afskræmd á þenna hátt,
0g þar á eftir ekki frambærileg
um langan aldur, bænurnir fengju
vinnu, sem þeim yrði lítið gagn
að, unglingarnir yrðu fyrir því,
að vera vanmetnir og þeim myndi
leiðast og fá rangar hugmyndir um
íslenzkar sveitir.
Menn verða líka að gæta þess,
að þetta ástand, sem nú er, verður
að skoða sem bráðabirgðaástand
og haga sér samkvæmt þvi.
Þrennt er það einkum, sem virð-
ist mætti koma til greina til úr-
bóta.
Eitt er styrkur til framleiðslu á
brýnustu nauðsynjœn. Búast má
við því, að þetta þyki hneykslan-
leg tillaga,því að menn hafi fengið
nóg af styrkjapólitíkinni. En því
er til að svara, að í þetta sinn
stendur sérstaklega á að því leyti,
að þessi framleiðslustyrkur — eða
hvað menn vilja kalla það — kem-
ur hvert sem er í hækkuðu fram-
leiðsluverði siðar, er þurrð verður
á vörunni, og kemur þá á allan
liátt verr við. Hann verður þá fyrst
og fremst greiddur með skatti á
þá, sem minnsta fjárhagslega getu
hafa, sizt geta birgt sig að nauð-
synjum og verða að lokum að sæta
kaupum á því dýrasta og lakasta
af vörunni. Og þó að með þessum
hætti komi að líkindum eins mikl-
ir peningar upp í sveitina að lok-
um, og ef til vill enn meiri, verð-
ur það ekki fyrr en þeir, er veik-
asta hafa aðstöðuna þar, eru á
burtu farnir í Bretavinnu eða ann-
að þvílíkt. Styrkur eða verðlaun
til framleiðslu brýnustu nauðsynja
mundi þvi í þessu falli verka til
verðjöfnunar, bæði meðal fram-
leiðenda og neytenda, en sú verð-
jöfnun mundi hinsvegar skapa
aukið jafnvægi, bæði i framleiðsl-
unni og í bæjunum. Hér er því
raunar ekki um annað að ræða en
tryggja framleiðendum fyrirfram
gott verð á þeirri vöru, er nauð-
synlegust þykir.
Annað er það, að beita ætti
styrknum til jarðræktar þannig, að
með honum yrði smám saman
tryggð sæmileg afkoma á sem
flestum býlum. Þar þarf beinlínis
að stefna að útrýmingu kotl)ýl-
anna. Um þetta stefnir í rétta átt
frumvarp, er Brynjólfur Bjarna-
son flytur (og hefur ílutt á und-
anförnum þingum) um breytingu
á jarðræktarlögunum, og var það
frv. í upphaflegri mynd sinni bor-
ÁRNI ÁGÚSTSSON:
ið fram í samráði við ritstjóra Nýs
lands og að mestu samið af hon-
um. Nú má vel vera, að ekki hafi
með öllu tekizt að samlaga það
Irreyttum ástæðum, enda er það
ekki auðleikið, en það stefnir
í rétta átt, og ættu þingmenn að
sjá sóma sinn í því, að láa ekki
þvergirðing sinn gagnvart Brynj-
ólfi Bjarnasyni ráða afstöðu sinni
til málsins.
Þá verður enn að gæta þess, að
láta sumardvöl kaupstaðabarna
ekki verða sveitunum 0g fram-
leiðslu þeirra til byrði. En þess
verður jafnframt að gæta, að þessi
sumardvöl — og ef til vill lengri
dvöl — er þjóðarnauðsyn, og er
jöfn nauðsyn, að börn fátækra og
ríkra ko.mizt í sveitina. Hér tná
ríkið ekki hika við að leggja sinn
hlut fram — og það þannig, að
þetta þurfi hvorki sveitafólkinu
né fátækum foreldrum í bœjum að
verða til byrði. Fyrir allmikinn
hluta barnanna er sjálfsagt að reka
stór sumarheimili með skólasniði,
og hefur það a. n. 1. verið undirbú-
ið. Þetta getur orðið landbúnaðin-
um frekar til stuðnings en hitt, því
að það dregur úr kostnaöi við að
koma íramleiðsluvöru á markað.
En aldrei verður það nema nokkur
hluti barnanna, sem á þennan hátt
verður með farið, og um þau verö-
ur ríkið vafalaust að taka nokkurn
beinan þátt í kostnaði.
Þetta er um landbúnaðinn, að .
svo miklu leyti sem hann er í sveit-
unum. En svo er nú koniið, að það
er ekki svo miklu rninni þáttur
hans, sejm er í kaupsjtöðum og
kauptúnum þessa lands, og þann I
landbúnað eigum við ekki síður
að verja. Sumt af þessu, sem hér
að framan segir, getur til hans náð,
Tvær greinar um
Síðari grein.
ÓTT undarlegt kunni að virð-
ast, þá hafa friðarráðstefnur
og friðartal oft reynzt forbo.ðar
þess, að ófriður væri í aðsigi. Ef
svo er á öðrum sviðum, að menn
tali mest um andstæðu þess, er
þeir ala í brjósti sínu, þá er það
lítil huggun þeim, sem í alvöru
þykir vænt um lýðræðið og l>erj-
ast heilshugar íyrir því. Svo mjög
er nú talað og skrifað um lýðræði,
einkum af valdsmönnum landsins
og þjónum þeirra, að nærri stapp-
ar, að það vekji tortryggni meðal
almennings, og marga grunar, að
undir þvi málflóði búi eitthvað
annað en sönn lýðræðisumhyggja.
Og það er aðaleinkenni allra lýð-
ræðisprédikara þeirra, er á þess-
um tíma hafa völd í landinu, að
þeir forðast alla sjálfsgagnrýni
og óttast almenna gagnrýni á
sjálfa sig og störf sín. Þessi ótti
ýmsra valdamanna birtist m. a. í
því, að fjarlægja þær raddir frá
Ríkisútvarpinu, sem þeim sjálfum
eru ekki geðþekkar, án tillits til
vilja almennings. Ótti ráðandi
manna við almenna gagnrýni, sem
birtist í slíkum myndum, vekur
óhjákvæmilega illan grun um, að
ekki sé allt eins og það eigi að
vera á æðstu stöðum í ríkinu.
.Þenna ótta margra valdsmanna
hefir hr. Pétur Sigurðsson erind-
reki sjálfsagt fundið, er hann lét
svo um mælt í útvarpserindi xó.
febr. s.l., að það væri ekki víst,
að hann kæmi oft í útvarpið, ef
hann segði allt, sem hann vissi
um lifið á hærri stöðum. Og það
eru fleiri en Pétur Sigurðsson,
sem finna til þess, að því fylgi
nokkur áhætta, að segja sannleik-
ann afdráttarlaust, ef hann ekki
samrýmist hagsmunum yfirstéttar-
arinnar. Jafnframt því sem þessi
gagnrýnisótti yfirvaldanna vekur
iilan grun meðal almennings, eru
athafnir þær, sem oft leiða af hon- j
um, skaðlegar fyrir lýöræðið !
sjálft, ekki sízt, þegar þær rniðast !
fyrst og fremst að því að stööva
heilbrigða gagnrýni á samfélags-
nxálin og forustumenn þeirra. Einn
af höfuðkostum lýðræðisskipu-
lagsins er sá, að það veitir al-
menningi rétt til þess að gagn-
rýna störf leiðtoga sinna og láta
vilja sinn í ljós, ekki aðeins urn
kosningar, heldur alltaf, þegar
honurn finnst astæða til þess. Ef
kjörnir leiðtogar þjóðarinnar eða
aðrir, sem eru í opinberum stöð-
um, reyna að takmarka þenna lýð •
ræðislega rétt fólksins, eru þeir
að vega að því skipulagi, senx lýð-
frelsi og lýðréttindi byggjast á.
Sá, sem kjörinn er til opinberra
starfa, er um leið settur i félags-
lega þjónustu. Vald það, sem hón-
um er veitt til slíkrar þjónustu.
má hann ekki skoða sem tæki til
yfirdrottnunar. Vald hins póli-
tíska fulltrúa eða embættismanns
er aðeins tímabilsbundið urnboðs-
vald. Húsbóndavaldið er hjá
þjóðinni allri. Ofmargir eru svo
gerðir, að þeir ofnxetnast af veitt-
urn trúnaði, fyllast drambsemi og
hroka og telja sig eina vita hið
rétta í hverju nxáli. Fyrir því
bannfæra þeir skoðanir annarra
nxanna, ef þær eru ekki í sam-
ræmi við þeirra eigin skoðanir.
Slíkir menn eru fljótir að gleyma
hlutverki þjónustunnar við hags-
muni almennings en seilast í stað 1
þess til valdbeitinga og drottnun-
ar. Gagnvart slíkum mönnum
einkum það, sem um framleiðslu-
styrkinn segir. Þess er og gott að
minnast, sem gert er og rétt mið-
ar, eins og t. d. þess, að Alþingi
er nú að undirbúa að þeir, er í
kauptúnunum búa, geti haft yfir-
ráð yfir landi til ræktunar, og þarf
að flýta framkvæmdum þess. Þá
hefur og verið allmikið til þess
gert, að reyna að tryggja það, að
menn hefðu áburð — ef til vill
tæplega nægan, en þó nokkurn. En
svo er að lokum full ástæða til þess
að brýna það fyrir öllum þeim, er
búa i kaupstöðum og kauptúnum
og hafa aðstöðu til nytjunar á
landi, að nota til þess tómstundir
sínar. Og það horfir betur við, að
nota þær tómstundir fyrir þá, sem
eru í fastri daglaunavinnu í landi,
og hafa ekki mjög langan vinnu-
tima, heldur en um stopula skorpu-
vinnu hefði verið að ræða, vinnu,
sem oft kalíar óvænt, þegar verst
gegnir annars vegna.
Viðhorf okkar til Bretavinnunn-
ar á að vera það, að reyna að nota
hana skynsamlega og láta hana
verða að senx minnstum skaða fyr-
ir það, sem viö megum sízt án vera
í atvinnulífi okkar. Við megum
alls ekki láta hana sitja fyrir öfl-
un matvæla eða annarra brýnna
þarfa, og við megurn ekki hika
við að skattleggja hvaða stríðs-
gróðatekjur sem eru, hverskonar
gjaldeyrisöflun, til þess að halda
uppi þeirri framleiðslu, sem helzt
getur að því stutt, að við séum
sjálfum okkur nógir. Við eigum
að vísu ekki að láta leiða okkur
til neinna öfga um þetta efni, og
við eigum heldur að taka því vel
eu illa, ef innstæður safnast fyrir
í Bretlandi, þó að við megi búast,
að þær falli drjúgum í verði frá
því sem nú er. Veitir okkur ekki
af að hafa eitthvað til að taka, að
endurreisa atvinnuvegina að stríð-
inu loknu, til samræmis við kröfur
þess tíma. En við eigum fyrst og
fremst að hafa augun á því, að
tryggja okkur nauðþurftir okkar
— skynsanxlega og öfgalaust og
láta um það enga fordóma verða
okkur að fótakefli.
lýðræði
verður þjóðin að vera vel vakandi.
Lýðræðisskipulag vort er enn
mjög vanþroska og nær aðeins til
hinnar pólitísku stjórnskipunar
eftir leiðum almenns kosninga-
réttar og kjörgengis. Hið efna-
hagslega skipulag er úrelt og veld-
ur misrétti. Atvinnuvegir lands-
manna lúta enn fámennisyfirráð-
um og hið pólitíska lýðræði hefir
ekki náð þeirri aðstöðu til áhrifa
á atvinnulífið, sem því ber þó
nauðsyn til að keppa að með aukn-
um áhuga. Ný skipulagning at-
vinnulífsins á lýðræðisgrundvelli,
er tryggi réttlát arðskipti af vinnu
og áhættu landsmanna, er bráð
nauðsyn. Án lýðræðis í atvinnu-
málurn notast ekki fullkomlega að
hinu pólitíska lýðræði. Hagsmunir
þjóðarinnar eru engu fremur
tengdir en atvinnuvegunum. Þess
vegna er það í mótsögn við anda
og tilgang lýðræðisins að láta þá
lúta skilyrðislausum yfirráðum
einstaklinga. Þeir, setn eiga at-
vinnuvegi þá, senx þjóðin verður
að stunda sér til lífsframdráttar
hafa það vald, sem vel má beita
gegn frelsi og lýðræði. Þeir hafa
aðstöðu til óeðlilegra áhrifa á af-
stöðu fjölda fólks til opinberra
mála vegna drottnunar yfir lífs-
skilyrðum þess. Það er því ekki
ósjaldan, að sömu mennirnir er
drottna yfir atvinnuvegunum leiti
eftir þvi að ná pólitískri forustu
til þess að safna mótvægi gegn
sókn lýðræðisins til nýrra land-
vinninga í þjóðfélaginu. Og þetfa
mótvægi gegn lýðræðinu er skap-
að með verzlun og samningum á
bak við tjöldin bæði á Alþingi og
í rikisstjórn, eins og nærtæk dæmi
sanna bezt úr síðari tírna póli-
tískri sögu íslendinga. Það er því