Vörður - 28.02.1925, Qupperneq 5

V Ö R Ð U R
5
V aralögreg'lan.
Ræða íorsætisráðlierrans við 1. umr.
frv. í T>Teöri deild. 36. þ. m.
Það er talin lögskylda hjá
öllum siðuðum þjóðum, að að-
stoða löggæslumenn við fram-
kvæmd embættisstarfa þeirra,
meir eða minna berlega lög-
mælt borgaraskylda. Tilfinning-
in um þessa borgaraskyldu er
ekki jafnrík hjá þjóðunum. Það
hefir jafnan verið talið svo, að
hún væri einna ríkust hjá Bret-
um, Engilsöxum, en síður hjá
Norðurlandabúum. En skylduna
hygg jeg samt að flestii viður-
kenni.
Á þessari almennu skyldu
byggir þetta frumvarp. Er hjer
gerð tilraun að koma því skipu-
lagi á, að efla og styrkja lög-
gæsiuna í landinu, sem er og
hefir verið alla daga næsta óuóg.
Jeg skal að upphafi viður-
kenna það, að það skipulag, er
frumvarpið hefir fyrir augum,
er ekki að öllu sanngjarnt. Það
er nefnilega farið fram á það,
að úr hópi margra manna megi
kveðja tilölulega fáa til þess að
að inna af hendi skyldu, endur-
gjaldslaust, sem í rauninni hvíl-
ir á öllum.
Til skýringar því, hvernig
ráðuneytið hefir hugsað sjer
framkvæmdina eftir þessu frv.,
ef að lögum yrði, skal jeg taka
fram það, sem hjer segir og hefi
jeg þá Reykjavík fyrir augum.
Jeg geri ráð fyrir þvf, að
kvaddiryrðulOO eðainnanvið 100
manns til þess að ganga i liðið
og þeir æfðir f því, sem lög-
regluþjónar þurfa einkum að
temja sjer, og kent það, sem
þeim er ómissandi að vita. Það
er auðvitað, að hjer getur ekki
verið að tala um mikinn lær-
dóm, ekki um skólagang, eins
og lögregluþjónar erjendis fá,
í sjerstökum skólum fyrir þá.
Forstöðumaðurinn þyrfti að
kynna sjer þelta erlendis, og
kenna síðan frá sjer. Auðvitað
tæki þetta nokkurn tima frá
þeim, sem til væru kvaddir i
fyrstu, en siðan varla sem telj-
andi sje. Það er auðvitað að ekki
má búast við að allir þeir, sem
kvaddir verði, yrðu til taks f
einu, er á þyrfti að halda. Það
mábúastvið vanhöldum. Kostn-
aður yrði nokkur við þetta fyr-
ir rikissjóð. Varalögreglumenn
þyrftu helst að vera, að minni
hyggju, að öllu svo útbúnir sem
hinir föstu löggæslumenn bæj-
arins, þó má vera að einkenn-
isbúningur þyrfti ekki að vera
alveg eins. Hvað sá útbúningur
myndi kosta, get jeg ekki sagt,
en til þess að segja ekki of lítið,
mætti nefna 20—25 þús. krónur.
Húsrúm þyrfti til þess að vara-
lögregluliðið kæmi saman f, til
æfinga. Árlegan kostnað vil jeg
áætla 8—10 þús. kr., og tel vel
í lagt. Þegar litið er á að bæj-
arsjóður Reykjavíkur leggur fram
undir 100 þús. kr. til löggæsl-
unnar f bænum, þá ætti það
ekki að vera ofmikið til mælst,
að ríkissjóður legði til svo sem
jeg nú hefi sagt.
Eins og jeg tók fram áðan,
er sá hængur á þessu að hin
almenna skylda er lögð á fáa
endurgjaldslaust, en jeg hefi þá
trú, að auðið myndi að fá nógu
marga hæfa menn að ganga
nauðungarlaust undir slika lög-
skyldu.
En þegar til þessa liðs þarf
að taka, af þvf að lögreglustjóri
telur hina föstu löggæslumenn
ekki einhlíta, hvað þá? Þvf á
ekki að verða örðugt að svara.
Þar virðist mér frumvarpið skera
glögglega úr. Þegar lögreglustjóri
telur sig þurfa aðstoðar vara-
lögreglu við, þá fer hann til for-
stöðumanns liðsins og segir til,
hvers hann óskar. Það er lög-
reglustjóri og hann einn, sem
ræður þvi, hvort varalögregla
verður notuð eða ekki, hvar og
að hve miklu leyti. Með öðrum
orðum löggæslumönnum bæjar-
ins fjölgar í bili eftir því sem
lögreglustjóra þykir við þurfa,
innan þeirra takmarka tölu til-
kvaddra varalögreglumanna. Lög-
reglumenn gætu þá orðið t. a. m,
eftir því, sem jeg hefi hugsað
mjer þetta 70—90 manns í
stað 12—15 venjulega. En hver
ætti svo að stjórna þessu sam-
einaða lögregluliði? Þar um seg-
ir frv. ekkert. Það mætti hafa
það með ýmsu móti. Það gæti
verið látið á vald lögreglustjóra,
að ákveða þetta. Það mætti
kveða á um þetta í lögunum
sjálfum, eða í tilskipun. En það
hygg jeg, að alt lögregluliðið
ætti að vera undir einni yfir-
stjórn, og það eitt er fyllilega
samræmilegt frumvarpinu, sem
ætlast er til að varalögregluliðið
sje til vara, til aðstoðar hinu
fasta lögregluliði til viðbótar því.
Það hefir mikið verið talað
um rikislögreglu út af þessu
frumvarpi. Mjer er að vísu ekki
vel ljóst, hvað meint er með
rikislögreglu í umræðunum um
það mál bjer. Jeg gæti trúað
þvf, að það væri eitthvað svipað
ríkislögreglu Dana, sem um ræðir
í lögum Dana nr. 364 frá 30.
júni 1919, og lögum nr. 365 frá
sama degi.
Ríkislögreglan er skipuð föst-
um starfsmönnum einum saman,
og hún er pkki bundin við á-
kveðið bæjarfjelag, hennar um-
dæmi er alt landið. Hún á sjer-
staklega að rannsaka um framda
glæpi og rekja feril lögbrjóta.
Enn fremur á hún að gæta laga
um aðkomumenn og ferðamenn,
og loks aðstoða bæjar- ogsveitar-
lögreglumenn, ef með þarf, til
þess að gæta öryggis, friðar og
reglu. Hjer mundu bannlögin tal-
in mpð.Ef settværi á stofn slík rík-
islögregla hjá oss, þá væri sneitt
fyrir þann ágalla, semjeg viður-
kenni að sje á fi umvarpinu, en
um það þýðir alis ekki að tala.
Kostnaðurinn við það yrði alt
of mikill.
Jeg vona, að hv. þingdeildar-
mönnum hafi skilist það, að
aðal-atriðið í þessu máli er fyrir
mjer það eitt, að lögreglumönn-
um verði fjölgað svo hjer í bæn-
um, að friður og regla verði
trygð sem best, og að það verði
gert á þann hátt, að ríkissjóði
verði ekki ofþyngt.
Jeg hefi talað einungis um
Reykjavik, því að auðvitað er
aðstaðan bjer alt önnur en ann-
arsstaðar, í höfuðstað landsins,
með yfir 20,000 ibúa. Það má
vel vera, að nauðsynin sje ekki
mjög rfk f öðrum kaupstöðum
landsins. Þó hygg jeg að ein-
hverja varalögreglu eða aðstoðar-
lögreglu þurfi á Siglufirði.
Jeg skal svo ekki fara fleir-
um orðum um málið að sinni,
en vil leyfa mjer að vísa til
greinargerðar frumvarpsins og
æskja þess, að þvf að lokinni
umræðu verði vísað til hv. alls-
herjarnefndar.
Kreppa landbúnaðarins.
Þegar vjer sjáum minst á land-
búnaðinn íslenska í blöðum og
ritum, sem eðlilega er eigi sjald-
an, þá er það alloft á þá leið,
að sýnt er fram á hve mjög
hann sje orðinn á eftir öðrum
atvinnuvegum, og á eftir land-
búnaíi nágrannaþjóðanna.
Nokkrir sem á þetta efni
minnast, gera það að vfsu með
fullum skilningi, en láta þá or-
sakir liggja milli hluta, Hitt má
þó oftar finna á andanum, að
skuldinni er að meira eða minna
leyti skelt á bændur, borið við
áhugaleysi þeirra á öllum um-
bótum, óframsýni o. fl. Sumir
láta jafnvel í veðri vaka, að land-
búnaðurinn sje einskonar hor-
gemlingur meðal atvinnuveg-
anna, sem ila sje við bjargandi,
og best sje að koma sem minst
nærri. Að hrekja þá skoðun
skal eigi út í farið hjer, enda
er hana helst að finna meðal
þeirra, sem lilið hafa gerhugsað
þetta efni. Hitt skal eigi heldur
reynt að hrekja, að landbúnað-
ur vor sje styttra kominn á leið
framfaranna en annarsstaðar ger-
ist og styttra en t. d. sjávar út-
vegurinn íslenski. Að hinu virð-
ist vert að vfkja nokkuð, af
hverjum orsökum kreppa land-
búnaðarins stafi, og hver sjeu
helstu grundvallarskilyrði þess,
að eitthvað rýmist um.
Að gera samanburð á okkar
landbúnaði og annara þjóða, er
ýmsum annmörkum háð, og
hefir enda vafasamt gildi, því
þar getur seint orðið liku sam-
an að jafna, sökum sjerkenni-
legrar afstöðu okkar lands. Þó
að búnaður vor sje styttra kom-
inn.er það þvi eigi sönnun þess að
slíkt sje frekar en likur eru til,
enda er þvi eigi unt aö neita,
að framfarir í búnaði vorum
hafi meiri verið siðustu 20—30
ár en nokkru sinni fyr, síðan
land þetta bygðist. Þrátt fyrir
þessar framfarir er það þó svo
ómótmælanlega að landbúnað-
urinn er í kreppu og hefir ver-
ið, einkum síðau striðinu lauk.
Að slíkt sje að kenna áhuga-
leysi og eymdarhætti íslenskra
bænda mun þó eigi rjett. í það
minsta er síður ástæða til að
saka bændur um slíkt nú, en
nokkru sinni fyr, þvióhættmun
að fullyrða, að flestir þeirra hafi
gleggri skilning á gildi ræktun-
ar og annara framfara, nú en
áður hefir átt sjer stað, enda
skiljanlegt að aukin menning
hafi aukin áhrif í þá átt. Til
kreppunnar og kyrstöðunnar
liggja því aðrar orsakir. Að
rekja þær til hlýtar yrði oflangt
mál hjer, og skal því að eins á
nokkur aðalatriði minst. Fólks-
fækkun og skortur á vinnuafli
í sveitunum, á hjer mikinn hlut
að máli, en að fólkið hefir svo
mjög streymt úr sveitum til
sjávar stafar meðal annars af
því, að landbúnaðurinn hefir
eigi þolað samkeppnina, þ. e.
eigi getað yfirboðið aðra á upp-
boði vinnunnar. Þetta hefirhann
að vísu gert sum árin sjer til
stórtjóns, en slíkt getur eigi til
lengdar gengið, og hafa því flest-
ir bændur hætt við það. Fólks-
fækkun sveitanna er því íraun-
inni ekki meginorsök krepp-
unnar, heldur er hún að nokkru
leyti af sömu rót runnin, og
hún er sú. að hlutfallið milli
tekna og tilkostnaðar hjá land-
búnaðarmönnum hefir raskast
og orðið stórum óhagstæðaraen
var t. d. fyrir stríðið. Árin 1918
og ’19 var þetta hlutfall að vísu
bændum hagstætt, en sá hagn-
aður sem af því leiddi, fór al-
gerlega í harðindakostnað árið
1920, alt of viða beinlínis, en
þó miklu víðar óbeinlinis, þ. e.
a. s. í hin gifurlegu verkalaun
og fæðiskostnað sumarið 1920,
þegar verkalaun voru 6 og 7
föld frá því sem var fyrir stríð
og hlutfallsleg veröhækkun á
sumum nauðsynjavörum er-
lendum. Þegar afurðir bænda
fjellu jafnframt stórlega í verði,
var eigi góðs að vænta.
Síðan hefir líka svo til geng-
ið, þar til helst nú á þessu ári,
að tekjur bænda hafa illa svar-
að til kostnaðar. Að eigi hefir
af hlotist bein og stórkostleg
afturför, má helst þakka þeirri
gæfu, að þessi síðustu ár hafa
víða um land verið sjerlega góð
ár að tíðarfari til, og því eigi
þurft eins mikið fólkshald til
heyöflunar eins og annars er
venjulegt. Að engi mannastandi
meira og minna í sinu, er að
vísu eigi gott, en svo hefir það
orðið að vera viða hvar. Sumir
halda því fram, að aðalorsök
þess, hve landbúnaðurinn standi
ilia að vígi nú, sje sú að bænd-
ur hafi engan aðgang haft að
lánsfje. Þetta tel jeg eigi rjett,
því aðalorsökin er hitt, eins og
að framan greinir, hve fram-
leiðsluvörur bænda hafa verið í
lágu verði, borið saman við til-
kostnað. Hitt er rjett, að skort-
ur á lánsfje hefir komið bænd-
um illa á þessum árum, því
víst hefði margur bóndinn haft
gott af að eiga þar greiðari að-
gang en raun hefir á orðið.
Hins vegar er það nokkurn
veginn víst, að það hefði eigi
alment haft eins holíar afleið-
ingar og margur heldur, að
miklu lánsfje hefði verið hleypt
inn í landbúnaðinn á siðustu
árum.
Til þess að slíkt sje heppilegt,
þarf hagslæðari tíma, og von-
irnar benda frekar í þá átt, að
þeir tímar fari í hönd, en þar
er þó að eins um voniraðræða.
Að jarðrækt og aðrar framfarir
á sviði búnaðarins hafa verið
svo hægfara á siðustu árum, á
því eigi aðallega rót sína að
rekja til skorts á lánsfje, eigi
heldur til áhugaleysis bænda,
heldur fyrst og fremst til þess
hve búreksturinn hefir yfirleilt
borið sig illa. Ef umbæturnar
borguðu sig fljótar og betur, en
raun hefir á verið undanfarið,
þá mundi þeim fleygja fram,
því það er getan og hagsmuna-
vonin á þessu sviði sem er miklu
takmarkaðra en vilji ogumbóta-
löngun bændanna.
Sje til þess litið, sem afmörg-
um er mikið um rætt, hvað hið
opinbera eigi helst að gera land-
búnaðinum til viðreisnar, þá tel
jeg það einkum þetta:
1. Að þing og stjórn vinni og
láti vinna kappsamlega að því,
að bæta markaðsskilyrði fyrir
landbúnaðarvörur, einkum aðal-
vör.una, kjötið, og horfi eigi I,
ef nauðsyn ber til, að kaupa
eða leigja kæliskip, ef útlit er
gott með að flytja þannig út.
2. Að það sje trygt að bænd-
ur eigi hagfeldan aðgang að
lánsfje, einkum til umbóta, svo
sem jarðræktar, girðinga, bygg-
inga o. fl.
3. Að jarðræktarlögunum verði
rækilega fylgt, og styrkur til
Búnaðarfjelags íslands eigi rýrö-
ur um of.
Hjer er eigi um neitt pýtt að
ræða, því urn alt þetta hefir
verið ritað og rætt, þó til fram-
kvæmdanna sje litið komið,
enda eigi nema að sumu leyti
að vænta. En það sem mjer
virðist mest á skorta, er það að
menn taki þessi atriði eigi í
rjettri röð. Jeg legg langmesta
áherslu á hið fyrsta, því alt sem
þar vinst á, er hreinastur og
hagfeldastur gróði.
Hagræðið sem því fylgir að
fá næg lán og styrk til jarða-
bóta, verður eigi haldgott efbú-
reksturinn ber sig illa. Því er
eigi að leyna, að á yfirstand-
andi ári má verð bænda teljast
sæmilegt, þó eigi nái neinum
samanburði við það, sem bænd-
ur nágrannalandanna hafa af
að segja. Það má þvi betur ef
duga skal, og útgjöldin þau sem
miða að því að greiða fyrir
markaðsvörum bænda má allra
gjalda sist spara.
J. P.
„Ekki eru allar
ferðir til fjar".
Herra framkvæmdastj. Guð-
brandur Magnússon í Hallgeirs-
eyjarhjáleigu, reynir 1 49 tbl.
Varðar þó óhöndulega takist að
rjettlæta aðvörun þá gagnvart
mjer, er hann festi upp á búð-
arhurðina í Hallgeirsey 7 júll
síðastliðinn. Máli sinu til sönn-
unnar birtir hann vottorð frá
hr. hreppslj. Guðjóni Jónssyni
i Hallgeirsey, um að rjett sje
hermd umsögn mín um ullar-
sölu sambandsins, i áðurnefndri
aðvörun Guðbrandar. Með vott-
orði þessu viðurkennir hr.
hreppstjórinn að hafa flutt Guð-
brandi söguna eins og aðvörun-
in ber með sjer, en eins og
hjer mun sýnt verða eru þar
mjög rangfærð orð mín er hann
þykist hafa eftir mjer frá sam-
tali mínu við bændur í Land-
eyjum 7 júlí siðastl. Skal það
sagt hr. hreppstjóranum, til á-
minningar, að skýra rjelt frá