Rödd fólksins - Reykjavík - 01.03.1952, Síða 2

2
RÖDD FÓLKSINS, laugardaginn 1. marz 1952.
1. b!a<Y
Erindi þetta var upphaflega samið í árs-
byrjun 1950, og þá sent útvarpsráði með til-
mælum um, að það yrði flutt i útvarpinu.
Útvarpsráð hafnaði erindinu, með móðgandi
ummælum. — Sennilega hefur útvarpsráði
þótt gæta fullmikils alvöruþunga i erindinu,
en „léttara hjal“ mundi hinsvegar- vafalaust
falla þar i góðan jarðveg. En spuming er
um það, hvort hlustendur hefðu verið á
sama máli.
Þessu næst var crindi þetta boðið Morgun-
blaðinu og Tímanum, en var hafnað af báð-
um blöðunum. Sá var aðeins munurinn, að
ritstjórarnir, sem lásu erindið, fóru um það
viðurkenningarorðum og töldu það merki-
legt að ýmsu leyti.
Þótt svona langt sé um liðið síðan erindið
var samið, og margt hafi breytzt siðan, þá
stendur allt ennþá í fullu gildi, sem þarna
er sagt, svo að það er fyllsta ástæða til að
láta það koma fyrir almenningssjónir, og því
er það birt hér.
Þegar tveir eða fleiri menn hittast
á förnum vegi og taka tal saman, þá
hefjast umræðurnar venjulega á því,
að þeir fara að ræða um veðrið í dag
eða þá tíðarfarið svona yfirleitt. Þann-
ig hefur það að minnsta kosti verið
til skamms tíma. Þetta er næsta eðli-
legt. Fáar þjóðir hafa verið eins háð-
ar veðráttunni og við íslendingar. „Ég
er bóndi og allt mitt á, undir sól og
regni,“ sagði skáldið forðum. Þetta
er hárrétt. Afkoma bóndans hefur ætíð
verið háð tíðarfarinu og veðuráttinni
svo mjög, að segja má, að allt hafi
oltið á því, hvemig tíðarfarið hagaði
sér þennan veturinn eða þetta sum-
arið.
Þá hefur sjávarútvegurinn ekki síð-
ur verið háður tíðarfarinu, einkum á
meðan fleytan var lítil og tæki öll lé-
leg og frumstæð. Og þegar þess er
gætt, að þjóðin stundaði yfirleitt ekki
aðra atvinnuvegi en landbúnað og
sjávarútveg, þá verður það næsta
skiljanlegt, að fólkinu þætti réttast að
hefja umræður á því, að tala um veðr-
ið og tíðarfarið.
Á síðustu áratugum, og einkum síð-
asta áratuginn, hafa orðið stórkost-
legar breytingar með þjóð vorri á
flestum sviðum. Breytingarnar hafa
verið svo hraðfara og stórstígar, að
oft hefur verið erfitt að fylgjast full-
komlega með því, sem er að gjörast.
En því hljóta allir að veita eftirtekt,
að jafnvel veðrið og tíðarfarið er ekki
lengur tungusamasta umræðuefni
þjóðarinnar, enda hafa nú vaxið upp
nýir atvinnuvegir, sem í litlu eða engu
eru háðir tíðarfarinu. Jafnhliða því,
sem fólkið streymir frá framleiðslunni,
stækkar sá hópurinn, sem á að litlu
afkomu sína „undir sól og regni“.
Þessa þjóðlífsbreytingu sjá allir. En
aðrar breytingar eru þess eðlis, að
maður áttar sig ekki ævinlega full-
komlega á því, hversu yfirgripsmiklar
þær eru, eða hvaða áhrif þær hafa á
þjóðlíf vort. Margur áttar sig jafnvel
ekki á því, þó að um gjörbreytingar
sé að ræða, hvort þær verða til bóta
og blessunar fyrir þjóðina, eða þær
reynast vera til niðurdreps og bölv-
unar. Oft er það líka sagan ein, sem
úr þessu getur skorið. En hitt mun þó
algengara, að þeir, sem gamlir eru og
reyndir í skóla lífsins og fylgjast vel
með rás viðburðanna, sjá oft hvert
stefnir, og vilja þá gjarna vara við, ef
augljóst virðist, að stefnt sé út á hál-
an ís eða botnlausa ófæru. „Ekki veld-
ur sá er varar þó að ver fari“.
Ein sú breyting, sem orðið hefur
með þjóðinni — einkum síðustu tíu
árin — og við hverjum manni blasir,
er sú, að nú er það hvorki veðrið né
tíðarfarið, sem fyrst ber á góma, er
menn hittast á fömum vegi. Það er
annað umræðuefni komið í staðinn,
sem þjóðinni er enn hugstæðara og
tungutamara og snertir meira hags-
muni hvers manns en veðrið og tíð-
arfarið.
Um daginn
Þetta umræðuefni er dýrtíðin og
öll sú bölvun, sem henni fylgir. Og
fylgihnettir dýrtíðarinnar eru marg-
ir, stórir og geigvænlegir. í nánu sam-
bandi við dýrtíðina er talað um sí-
aukna skatta, sí-aukna tolla í ótelj-
andi myndum, sí-hækkandi útsvör,
sí-hækkandi allskonar persónugjöld,
svo og önnur útgjöld, sem of langt
yrði upp að telja. Öll þessi útgjöld
standa í svo nánum tengslum við dýr-
tíðina, að eigi verður um annað rætt,
án þess að hitt sé nefnt. — Þegar út
í þetta er farið verður ekki gengið
fram hjá því, sem er ef til vill lang
alvarlegast af öllu þessu, en það eru
hin sí-auknu afskipti ríkisvaldsins af
öllum hugsanlegum málum. Ríkis-
valdið seilist alltaf inn á ný svið og
kannar nýjar leiðir, upgötvar ný ráð,
til að hafa álirif á hið daglega líf
hvers manns. Og með þessu er þrengt
að kosti þjóðarinnar og frjálsræði
hennar á flestupi sviðum. Þegar slík
frelsisskerðing er látin seitla smám
saman inn í þjóðarlíkamann, þá verð-
ur þetta ekki eins áberandi og þung-
bært. En nú síðustu tíu árin hafa
valdhafarnir haft skammtana of
stóra, svo að þjóðin finnur áhrif eit-
urlyfsins og vill gjarnan losna við
slíka skottulækningu. Þegar sjúkling-
urinn neitar að taka lyfið inn lengur
og heimtar frelsi, þá er mælirinn
barmafullur. Annars er hugtakið
frelsi, i hinni fornu og góðu merkingu,
varla Iengur til nema í bókum, því að
reynt er að rugla þjóðina í ríminu
með því að beita alls konar hugtaka-
fölsun, sem því miður er að verða
ærið algengt. Menn kalla það frelsi,
sem í rauninni er þrældómur, af því
að hið sanna frelsi þekkist ekki lengur.
Þessi sí-auknu afskipti ríkisvaldsins
af persónulegum högum almennings
hafa líka dregið óþægilegan dilk á
eftir sér. Þjóðin hefur nefnilega svar-
að þessum sí-auknu kröfum og af-
skiptum ríkisvaldsins á mjög áber-
andi og áþreifanlegan hátt, sem sé
með því, að gjöra sjálf sí-auknar kröf-
ur til ríkisins, og koma þær kröfur
fram í óteljandi myndum. Það er al-
veg sama hvar gripið er niður, hvort
sem maður hefur fjárlagafrumvarpið
fyrir framan sig, eða horfir á rás við-
burðanna með berum augum. Þurfi
t. d. eitthvert bæjarfélag að láta gjöra
ofurlítinn bryggjuspotta, þá er leitað
til Alþingis. Fyrst verður það að sam-
þykkja all-ríflega fjárveitingu til
bryggjunnar, og síðan verður það að
samþykkja lög, þar sem rikið ábyrg-
ist allt, sem á vantar. Bæjarfélagið
virðist ckki hafa neinn einasta eyri
handbæran, þegar verkið er hafið.
Hins vegar er varla svo aumur kot-
bóndi til, að hann hafi ekki eitthvað
búið sig undir það, ef hann hugsar
sér að ráðast í einhverjar framkvæmd-
ir. Og það er hið eina rétta búskapar-
lag, en ekki hitt, að gera allar fram-
kvæmdir í skuld. Það getur átt rétt
á sér í einstöku tilfelli, en venjulega
borgar það sig ekki. — Það má benda
á annað sláandi dæmi. Til er í land-
inu mesti aragrúi af alls konar félög-
um, sem þykjast vinna að almenn-
ingsheill, og mörg gera það vafalaust.
En eitt er sameiginlegt með öllum
þessum félögum, að þau fljótlega, að
aflokinni stofnun, sækja til Alþingis
um styrk til starfsemi sinnar og fá
hann venjulega. Málið er nefnilega
falið einhverjum þingmanni til fyrir-
greiðslu, og ef hann ekki kemur því
fram, þá þykir hann tæplega á þingi
hæfur.
og veginn
Þessi styrkja-pólitík er komin út í
slíkar öfgar, að það gengur brjálæði
næst. Það er sízt of sterkt að orði
kveðið, þegar maður sér það svart á
hvítu, að fleiri tugir eða hundruð af
ýmis konar félögum sækja um opin-
bera styrki. og fénu er ausið út eftir-
litslítið, eða án alls eftirlits í þessa
botnleysu. Og það er ekki einungis
að reynt sé að lokka þannig peninga
úr ríkiskassanum, heldur hefur þessi
sjúkdómur smitað svo þjóðina, að
jafnvel félausir sveitasjóðir og félitl-
ir sýslusjóðir eru umsetnir af allskon-
ar náhröfnum, sem hafa alla viðleitni
í þá átt að ná sér í bita. Og venju-
lega tekst þetta, þcgar um styrkina
er sótt fyrir hönd einhvers félags eða
félaga. Ilrepsnefndirnar og sýslu-
nefndirnar eiga oft í vök að verjast
í þessu efni, ekki síður en Alþingi. En
það hefur stærra bein í nefinu, og
ætti því að hafa betri skilyrði að losa
sig við alla þessa náhrafna. En því
miður er það ekki svo. Ríkisvaldið
hefur einmitt innleitt þessa pólitík
og ætti því að hafa forystuna um að
skera hana niður.
Náskylt þessu er og það, þegar AI-
þingi er knúið til þess að styrkja með
beinum framlögum ýms vafasöm fyr-
irtæki, svo að fénu er sama sem hent
í sjóinn, af því að ekki liggja fyrir
nægilegar rannsókna-niðurstöður um
það, hvort fyrirtækið er gagnlegt eða
ekki. Ut á þessa sömu braut hafa
sýsjusjóðirnir einnig lent, þrátt fyrir
sín takmörkuðu fjárráð, og ausið út
fé í hreina botnleysu, án allra rann-
sókna og fyrirhyggju. Get ég sagt af
þessu eitt sorglegt dæmi úr minni
sýslu. Fyrir alllöngu síðan var þess
farið á leið við sýslunefndina, að hún
veitti fé til að gjöra brimbrjót á Skál-
um á Langanesi. Fyrir harðfylgi
sýslunefndarmannsins hafðist þetta
fram og hinn févana sýslusjóður lét
nokkurt fé af mörkum. En árið eft-
ir var enn farið hins sama á leit og
nú var upphæðin öllu hærri. Þar sem
búið var að skapa fordæmið.þótti ekki
unnt að neita fjárbeiðninni, enda var
fast sótt á lagið. Þannig gekk það ár
eftir ár, og alltaf var fénu ausið í
brimbrjótinn, mig minnir helzt í heil-
an áratug. En þá Ioks kom í Ijós, að
brimbrjóturinn var ekki til nokkurs
gagns, heldur hreint og beint til bölv-
unar, því að sandur safnaðist fyrir
innan við garðinn og eyðilagði þessa
ómerkilegu höfn. Eins og alþjóð er
kunnugt, fór Skálaþorp í eyði, svo að
brimbrjóturinn stendur þarna (ef
hann er þá ekki hruninn) sem und-
ursamlegt sýnishorn þess, hvernig
verst er hægt að eyða fé.
/
Og nú skulum við snúa okkur aftur
að jröken dýrtíð. Þess var áður getið,
að allur almenningur þessa lands
kveinar mjög yfir þungum sköttum
og öðrum álögum, sem ríkisvaldinu
þóknast að leggja á þegnana. Þessar
álögur hafa vitanlega átt sinn mikla
þátt í því að auka dýrtiðina. Þetta
kemur með sínum ægiþunga, bæði á
framlciðendur og launþega. En að-
staða Iaunþega og framleiðenda til
að mæta þessu er næsta ólík. Laun-
þegar svara tafarlaust með auknum
kaupkröfum, en kaupkröfurnar verka
þannig, að dýrtíðin vex og verðgildi
peninganna minnkar. Ríkisvaldið
svarar þessu aftur með sí-hækkandi
tollum og sköttum, og launþegarnir
enn með kröfum um kjarabætur.
Þannig gengur það koll af kolli — og
þannig heldur svikamyllan áfrám að
mala niður efnalegt sjálfstæði þjóðar-
innar og tímanlega velgengni.
Er nú ekki kominn tími til „að
stemma á að ósi“? Er nú ekki kom-
inn tími til þess að snúa dýrtíðar-
spólunni við og byrja að láta hana
vinda ofan af sér aftur? Eða getur
svikmyllan gengið endalaust, án þess
að þjóðinni sé hætta búin? Nei, það
getur hún áreiðanlega ekki. Og ef
þjóðin væri spurð um það, hvað hún
vildi í þessu efni, þá mundi ekki
standa á svarinu. En hún hefur bara
aldrei verið spurð — og það er ógæf-
an. *"
Þó að sjónarmið almennings séu
nokkuð með ýmsu móti í flestum
málum, þá verður tæplega annað séð,
en að öll þjóðin sé sammála um eitt,
— og það er, að hún vill láta skera
niður dýrtíðina tafarlaust, áður en
allt er komið í kaldakol. Einkum eru
það þó allir framleiðendur til lands og
sjávar, sem eru orðnir langþreyttir
að bíða eftir því, að hafist sé handa
og eitthvað gert í málinu. Það virðist
Iiggja svo gjörsamlega í augum uppi,
að sá búskapur getur ekki þrifist,
að ofþyngja atvinnuvegunum með
gengdarlausum tollum og sköttum
ofan á allt annað, svo að ekki borg-
ar sig lengur að framleiða á íslandi,
ef selja á framleiðsluna á erlendum
markaði og afla gjaldeyris. í raun-
inni ætti grundvöllurinn undir allri
framleiðslustarfsemi að vera sá, fyrst
og fremst, að hægt sé að selja fram-
leiðsluna á erlendum markaði fyrir
framleiðslukostnaði og vel það. Þetta
er því nauðsynlegra fyrir okkur, sem
það er viðurkennt, að við þurfum
meira á erlendufn gjaldeyri að halda
en flestar aðrar þjóðir, sökum hinna
fábreyttu atvinnuvega.
Það hefur verið gripið til þess und-
arlega ráðs, eftir að svona var komið,
að halda atvinnuvegunum við meo
útflutningsuppbótum, sem allir eru
þó sammála um, að geti ekki gengið
til lengdar. Enda eru þetta yfirleitt
kallaðarr bráðabirgða-ráðstafanir. En
þó er alltaf gengið lengra og lengra
út á þessa braut. Og enginn veit hvar
þetta endar. En hvaðan koma allar
þessar upphæðir, sem greiddar eru í
útflutningsuppbætur? Koma þær
ekki frá hinum þrautpíndu og merg-
sognu atvinnuvegum? Ég held að það
hljóti að vera. Ekki eigum við nein-
ar gullnámur eða aðrar auðsupp-
sprettur en þær, sem atvinnuvegir
okkar hvíla á. Og hversvegna er þá
verið að pína féð út úr þrautsognum
atvinnuvegum, láta það ganga gegn-
um ríkiskassann og greiða það síðan
aftur út til hinna sömu aðila? Þetta
skilur ekki íslenzk alþýða og hlýtur
að líta þannig á, að nokkuð sé við
þetta at athuga. Þetta minnir svo
undarlega mikið á annað fyrirbæri,
sem nokkuð er þekkt undir nafninu
„Kleppsvinna“. En sú vinna hefur
aldrei þótt til fyrirmyndar.
Þetta hefði þó ef til vill verið hægt
að réttlæta, ef hér hefði verið um að
ræða beinar bráðabirgða-ráðstafanir
og aðeins gripið til þeirra í ítrustu
nauðsyn, þegar einum atvinnuvegin-
um vegnaði ver en öðrum. En þegar
þetta ást.and varir árum saman og
engar gagnráðstafanir gerðar, sem að
gagni mega koma, þá er von að marg-
ur verði höggdofa af undrun yfir úr-
ræðaleysi valdhafanna. Og þegar of-
an á þetta bætist það, að hinum
þrautpíndu atvinnuvegum er ofþyngt
með takmarkalausum sköttum og
tollum og hverskonar útgjöldum og
allt er hækkað, sem hægt er að
hækka til að auka dýrtíðina, svo sem
símgjöld og póstgjöld, fargjöld og
hverskonar gjöld og þjónusta, scm
Frh. á 3. siðti.