Rödd fólksins - Vestmannaeyjum - 20.01.1938, Blaðsíða 2

RÖDD FÓLKSINS
V erkamannabústaðir
Gagngerð stefnubr eyting
í atvinnu- og framfserslu-
málum bæjarins
Ef menn vilja afla sér óyggj-
andi vissu um það, hvort vel eða
illa hefir verið haldið á almanna-
fé í þessum bæ og láta sína eig-
in dómgreind skera þar úr mál-
um, er öruggasta leiðin sú, að
kynna sér höfuðdrættina í með-
ferð atvinnu- og framfærslumála,
í liöndum þeirra, sem stjórnað
hafa Vestmannaeyjum fram á
þennan dag, en einkum þó hin
seinni ár.
Á nokkrum undanförnum ár-
um hafa útgjöld bæjarsjóðs
vegna fátækraframfæris numið
upp í 120—130 þús. króna, á
sama tíma, sem árlegt framlag
hans til vinnu og verklegra fram-
kvæmda liafa aðeins numið 30—
40 þús. kr., eða laklega því.
Það er að vísu vel skiljanlegt,
að á erfiðleikatímum verði ekki
sneitt lijá allmiklum útgjöldum
til framfærslumála. En slík hlut-
föll, sem ofanskráðar tölur sýna,
í milli atvinnumálanna og fá-
tækraframfæris, eru með öllu ó-
skiljanleg, nema þar sem dæma-
lausan ómyndarskap og áhyrgð-
arleysi er um að ræða i meðferð
almannafjár.
Við nokkra atliugun á rekstri
fátækramálanna í þessum bæ, s.l.
11 mánuði, kemst maður að raun
um, að yfir 20 þúsund króna hef-
ir verið varið, sem lireinum fram-
færslustyrk, til fullhraustra og
vinnufúsra manna, sem neitað
hafði verið um vinnu lijá bæn-
um til að draga dram lífið, —
og það á þeim tima, sem allir
vita, að óteljandi mjög knýjandi
verkefni liggja óhreyfð hér, á
vegum hæjarfélagsins.
Gerum ráð fyrir, að þessar 20
þúsund krónur liefðu verið not-
aðar til að láta atvinnulausa
menn vinna eitthvert nytjaverk
fyrir bæinn, og að á móti þeim
fengist, (sem ekki ber að efa)
10 þús. krónur frá ríkissjóði.
Voru þá komnar strax minst 30
þús. kr. til verklegra fram-
kvæmda í þágu hæajrins. Þetta
hefði ennfremur þýtt 20 þús. kr.
beinan sparnað í framfærslumál-
unum, auk 10 þús. kr. frá ríkis-
sjóði, sem annars var ekki á að
fá inn i bæinn.
Fjáruppliæðir þær sem bæjar-
sjóður hefir orðið að láta af hönd-
um í sjúkrakostnað, eða er nú
skuldaður fyrir, geta vissulega
verið, af eðlilegum ástæðum,
geisiháar, en vitanlegt er, að til
þcssara mála hefir hæjarsjóði
orðið að blæða fyrir þarfir fram,
um þúsundir króna, sem hinni
opinberu tryggingu annars ber
að standa straum af, ef sinnuleysi
og alkunn afturhaldsóreiða hæj-
arvaldhafanna hefði hér ekki
verið að verki.
Þá er það og alkunnugt, livern-
ig hið illræmda vöruávísana-ok-
ur á hæjarsjóði og styrkþegum
hans, hefir grafið um sig í vax-
andi mæli á seinni árum, undir
liandleiðslu óreiðumannanna og
gefið ýmsum einstaklingum og
fyrirtækjum þeirra (Gunnari Ól-
afsson & Co., Ólafur Auðunsson
o. fl.) aðslöðu til að græða árlega
á versluninni við bæinn það, sem
nemur útsvörum þeirra, og
meira til.
Þeir líúskajjarliættir, sem hér
að framan er lýst, hafa ekki að-
eins liækkað útgjöld bæjarsjóðs
til framfærslumála, mannahalds
svo nemua tugum þúsundum kr.
árlega, samtimis því, sem það
hefir rýrt að miklum mun hinn
raunverulega lífeyri styrkþega og
starfsmanna. Þetta húskaparlag
afturhaldsins hefir einnig orðið,
með tímanum, ein höfuðrót þeirr-
ar dæmalausu óreiðu og ómynd-
Frli, af 1. siðu.
Orðið verkamannabústaður
liefir alleinkennileg áhrif á
marga; það er eins og fólki finn-
ist einliver lítilsvirðing í því, að
hugsa til að búa í húsi, sem kall-
að ejr verkamannabústaður.
Mönnum verður á að liugsa sér
einn heljarmikinn liúskassa, sem
vissulega sé skift niður i lierbergi,
en þó ægi þar öllu saman, eins
og i fjárrétt. En þetta er hræði-
legur misskilningur. T. d. Verka-
mannabústaðirnir i Iýeýkjavik,
eru svo vandaðir að öllum frá-
gangi, að við hér i Eyjum gætum
kallað það lúxusíbúðir, miðað við
húsakynni hér alment.
í öðru lagi hyggja margir, að
byggingarnar þurfi endilega að
vera sambyggingar. Þetta er einn-
ig mesti misskilingur. Húsin mega
vera einstæð, tvö saman o. s. frv.
En það verður eðlilega ódýrari
hver íbúð með sambyggingunum
heldur en einstæð, og þess vegna
liefir þannig verið byggt i Reykja-
vík. Um þessi atriði ræður mest
vilji byggingarfélaganna;
Hvernig mundum við hér i Eyj-
um geta komið þessu í fram-
kvæmd ?
Fyrst og fremst þarf að setja
nýtt lif i það byggingarfélag, sem
til er. öðru lagi verður bæjar-
sjóður að greiða, svo fljótt, sem
auðið er, framlag sitt til bygg-
ingarsjóðsins, sem mun vera ná-
lægt 7 þús. kr. árlega. Svo þarf
að koma á öflugri samvinnu með-
al byggingarfélagsmanna, með að
koma húsunum upp.
Eg liefi lítilsháttar hugsað mér,
hvernig slik samvinna gæti átt
sér stað, og verður þá skýrast að
setja upp dæmi. Hugsum oklcur
t. d. 50 manna félag, og árlega
arskapar, sem rikt liefir í bæjar-
málastjórn Yestmannaeyjakaup-
staðar frá því fyrsta og frain á
þennan dag.
yrðu bygðar 10 íbúðir, sem kost-
uðu 10 þús, kr. hver.
Eins og áður er getið, lánar
sjóðurinn allt að 85% af verði
liúsanna; það er 8500 kr. út á 10
þús. kr. íbúð. Þá vantar 1500 kr.
Yrði þá sá, sem íhúð ætlaði að
fá, að leggja þetta fram.
Gerum svo ráð fyrir, að lilut-
aðeigandi gæti unnið að bygging-
unni fyrir allt að þúsund kr.
Þyrfti þá lánið ekki að vera
meira en 7500 kr. Mundi árleg
afhorgun af því vera 375 kr., og
er það lielst til mikið, fyrir ut-
an alla aðra skatta, þegar lítið
er um atvinnu.
Með góðri samvinnu er liægt að
lækka þessa peningagreiðslu mik-
ið. Byggingafélagið hefir engan
sjóð til umráða. Það er aðeins
milliliður milli þess, sem ibúð-
ina fær og hyggingarsjöðsins í
Reykjavík. En það getur orðið
meira, ef rétt er að farið, án
nokkurra peninga. Gerum ráð
fyrir að bygging húsanna stæðu
yfir alt árið. Gætu þá félagsmenn
livenær, sem þeir hefðu tækifæri,
unnið að byggingunum, og látið
félagið fá þetta vinnuverðmæti
!til ábyrgra umráða, þar til röð-
in kæmi að þeirra engin liúsi.
Með slíku móti gæti hið félausa
félag lánað byggjendum allmik-
,ið veriðmæli, 1500—2000 kr. á
íbúð, sem svo yrði aftur greitt
með vinnu en ekki peningum.
Fyrir unga menn og ógifta, sem
nokkuð liugsa fram í tímann, en
ganga atvinnulausir mikinn hluta
úr árinu, gæti þetta verið mjög
atliugandi. Gætu þeir á þennan
hátt aflað sér og lagt fyrir stór-
fé, sem mundi koma þeim að góð-
um notum síðar meir, þótt þeir
hygðu ekki á næstunni á að
hyggja sér hús.
Þessu sleifarlagi í framfærslu-
og atvinnumálum lræjarins, sjá
vinstrimenn og lýðræðissinnar
Frh. á 3. siðu.
Færeyingaútgerð frá Yestmannaeyjum
Eftir Pál Þorbjörnsson
Á fundinum í Alþýðuhúsinu
gerði eg Síldarverksmiðjumálið
að umlalsefni. Ráðherrann og
Jónas töldu að það mál hefði ekki
átt heima undir þeim umræðum
og í sama streng virðist mér rit-
stjóri Vísis taka nú í blaðinu. Eg
hef talið, að á slíkum fundi sem
þeim, sem haldinn var í Alþýðu-
húsinu, væri sjálfsagt að ræða
hvert það mál, sem byggðarlagið
og íbúa þess snerti. Síldveiðar eru
nú að verða svo stór þáttur í at-
vinnulífi allra íslendinga, og ekki
hvað sízt Vestmannaeyinga, að
timi er fyllilega kominn til að
taka þau mál til alvarlegrar íhug-
unar.
Annars var það ánnað mál, sem
eg ætlaði að taka hér til yfirveg-
unar. Mál, sem eg tel að sé þess
fyllilega vert, að vera rætt og að
athugaðar verði allar hliðar á því.
Tvær undanfarnar vertíðir hefir
Eggert Jónsson frá Nautabúi
keypt lifur af Færeyingum og
fengið hana hrædda hjá Lifrar-
samlaginu. Flestir liafa ekkert
haft við þetta áð athuga og senni-
lega hefir þorskalýsisframleiðslu
okkar engin hætta stafað af þessu.
Hinsvegar er okkur það ljóst, að
Færeyingunum liefir verið þetta
noklcur liægðarauki og léttir í
framleiðslunni, og er vafamál þó
um vinsamlega frændþjóð sé að
íæða, hvort ástæða er til að fé-
lagsskapur íslenzkra útvegsmanna
sé að greiða fyrir þeim um sam-
keppnina, því öllum má vera það
Ijóst, að Færeyingar eru að verða
okkur hættulegir keppinautar á
saltfiskmai’kaðinum.
I kjölfar lifrarkaupanna mun
nú Eggert Jónsson hafa leigt að
sagt er 5 færeyska kúttei'a yfir
vertiðina, og er þeim ætlað að
stunda netaveiðar með færeysk-
um mannskap að ixiestu. Lifi-in
af þessum skipuxxx nxun eiga að
hræðast í landi. Öllum má vera
það ljóst, að ef sæmileg útkoma
verður á þessari færeyingaútgerð,
munu Færeyingar sjálfir fara að
stunda veiðar liér á netasvæðinu
í fi'anxtíðinni.
Nú tel eg víst, að Vestnxanna-
eyingum muni ekki þykja það
neiixn húhnikkur að fá ef til vill
meirililuta fæi-eyska skúluflotans
hingað á netasvæðið nxeð sín net.
Öþarfa tel eg fyrir íxxig, að fara
frekar að benda á hverjar afleið-
ingar slík heinxsókn á miðin okk-
ar gæti liaft. Fiskimennimir hér
í Eyjunx nxunu sjálfir bezt vita
úm afleiðingarnar. Hinir svo-
nefndu „Fiskilodsar“, sem á und-
anförnum árum liafa leiðbeint er-
lendum skipum við veiðar hér við
Jand, liafa af ýmsum verið taldir
vera að vinna þjóðinni talsvert ó-
gagn, en við því hefir ekki verið
lxægt að gei'a. Fæstir hafa tekið
þann starfa að sér, ixema út úr
neyð. Atvinnuleysið liefir þar sem
annarsstaðar knúð nxenn til að
vinna störf, sem óhætt er að full-
yrða, að þeim liafi verið frekar
ógeðfelld.
Svo senx að framan getur, mun
lifrin frá þessum færeysku fiski-
skipum eiga að bræðast hjá Lifr-
arsamlaginu, og er nokkurnveg-
inn víst, að hagnýting liennar á
þann Iiátt skapar að nokkru
möguleikana fyrir þessari útgerð.
Lifrarsamlagið er félag alli'a út-
gerðarnxanna hér. Ef það er nú
svo sem eg lxeld, að útgerðarmenn
séu mér sammála unx að þeim
stafi hætta af þessai-i útgerð, því
]xá að vera að hræða þcssa lifur
og sama sem að leggja snöruna
unx sinn eiginn liáls.
Eg lield, að þetta nxál, sem gert
hefir verið að unxtalsefni hér að
framan, sé þess vert að vera í-
liugað og tilgangur nxinn nxeð
þessum línum er einungis sá að
vekja nxemx til umliugsunar um
nxálið, þvi það er bæjarmál og
snertir alla jafnt í þessunx hæ.
Páll Þorbjörnsson.