Hljómlistin - 01.04.1913, Síða 9

HLJÓMLISTIN
fyrir sig við sálminn: »In pace in idipsum«,
og kemst síðan svo að orði: »að reyndar sé
það ekki hœttulaust fyrir hann að lesa bréf
frá sér, en list lians geti ekki varnað sér að
rila honum, list sú sem drottinn hafi gefið
honum, fram yfir aðra menn, og sem helg-
ust sé allra menta, næst guðfræðinni, því
fyrir tónum sönglistarinnar flyri djöfullinn
sjálfur jafnt og fyrir orðum ritningarinnar«.
I3egar þessi þrjú stór-tónskáld þjóðverja
voru fallin frá, hnignaði þar sönglistinni
nokkuð fram undir aldamótin næstu (1(500),
því engir afburðamenn í sönglistinni voru þá
uppi, en þó voru margir sem mikla þýðingu
höfðu fyrir kirkjusönginn, og fjölgaði þá mjög
lögum lútersku kirkjunnar. Helstir þeirra
söngfræðinga voru: Joh. Eccard (1553 —1608),
söngstjóri í Berlín og víðar. — Lco Hassler
(1564—1612), hirðorganleikari í Prag; eftir
liann er lagið: »Ó höfuð dreira drifið«. —
Cyriakus Spangenberg (1528—1604). — Nik.
Selnecker (1528—1592). — Bartolomeus Ge-
sius (f. nál. 1555, d. 1613). — Seth. Calvisius
(1556 —1616). — Melchior Vulpius (1560—
1616). — Michael Prátorius (1571 —1621) og
margir fleiri, sem lög eru eftir í söngbókum
vorum.
Söngurinn var á 16. öldinni margraddaður
og venjulega sungin fjór- og fimmrödduð lög,
sem bygð voru á ströngustu reglum »kontra-
punktsins« þannig, að hver rödd var sjálf-
stæð útaf fyrir sig með sitt eigið lag, sem þó
hljómfræðislega rann saman við lög hinna
raddanna. Oft voru og lög sungin með fieiri
röddum og þótli tónskáldunum mesl fordild
í að hafa þær sem fiestar eins og t. d. Jacob
Gallus (1550—1591) söngstjóri í Olmixtz setti
saman lag með 24 röddum, en þó komst
Englendingurinn Thomas Tallis enn þá léngra
því hann bjó til lag með 40 röddum, sem
hafði 8 soprana, 8 mezzosoprana, 8 kontra-
tenóra, 8 tenóra og 8 bassa; lag þetta erenn
til i handriti á satni Kristskirkjunnar í Ox-
ford. Aðallagið sjálft var jafnan liaft í 3.
rödd (tenór) og var þá kallað »Cantus firmus«.
í kirkjusöngnum var því þó breytt á síðari
55
hluta 16. aldar og sjálft lagið, sem áður var
í tenór lagl í efstu rödd og sungið á sama
liátt og nú er. Sá sem þá breytingu gerði
var Lucas Osiander (1534—1604), lúterskur
prestur og söngfræðingur í Wurtemberg. Áður
gat söngurinn ekki verið safnaðasöngur og
var því breyting þessi til mikilla bóta, enda
varð hún og fljótt almenn. Söngbók Osiand-
ers með breytingum þessum kom út í Núrn-
berg 1586; í henni eru 50 lög gömul, sem
ætluð voru skólum og kirkjum í Wiirtem-
berg og í formálanum greinileg leiðbeining
um meðferð söngsins fyrir þá sem æfa lögin
eftir henni.
Á 16. öldinni er hjá oss fræinu sáðtil lúterska
sáhna-kveðskaparins og kirkjusöngsins og nær
þá þegar nokkrum þroska, en á 17. öldinni
blómstrar það hvorttveggja. Þá eru stór-
skáldin vor þrjú uppi, síra Sigurður Jónsson
í Presthólum, síra Hallgrimur Pélursson í Saur-
bæ á Hvaltjarðarströnd og síra Stefán Olafs-
son í Vallanesi. Telja má og lleiri góð skáld
til þessarar aldar, en fram hjá þeim verður
gengið að sinni. Síra Sigurður var elztur
þeirra þrímenninga, f. nál. 1600, d. 1661; þar
næstur var síra Hallgrímur, f. 1614, d. 1674
og yngstur sira Slefán, f. nál. 1619 en dó
1688. Sálmaskáld voru þeir báðir, síra Sig-
urður og síra Hallgrímur langtum framar en
síra Stefán, og verulegl sálmaskáld getur liann
naumast talist þótt hann hafi þýtt marga
sálma og enda frumkveðið nokkra, sem telj-
ast mega i góðu gildi enn, t. d. »Kær Jesú
Kriste«, »Himnarós, leið og !jós« og »Heyr
þú, Jesú, hátt eg kalla«. Veraldlegu Ijóðin
hans og tækifærisvísur eru það, sem bezt
hafa geymt nafn hans og hjálpar þar víst
mikið til, að hann orti undir nýjum og fall-
egum lögum, sem almenningur lærði fijólt
og kvæðin sjálf findin og liðlega ort.
Á því er enginn vafi, að sira Stefán er
einn af merkustu mönnum þjóðar vorrar; um
liann hefir margl og mikið verið ritað nú á
síðari árum í blöðum vorum og timaritum,
auk þess sem æíisaga lians er greinileg og
vel skráð eftir dr. Jón Þorkelsson framan við