Alþýðublað Hafnarfjarðar - 20.12.1992, Qupperneq 9

Alþýðublað Hafnarfjarðar
9
sögn hans um dvölina, bæði því sem
hann sagði mér og því sem skrifað var í
þessa bók.
Þetta var ævintýraleg sigling með
saltfiskdallinum og tók hún um þrjár
vikur. Ahöfnin var skrautleg og á meðal
háseta var Einar nokkur Kárason, nú
rithöfundur, sem hefur verið ólatur við
að segja sögur af furðulegu fólki. bað
sakar því víst ekki að segja eina af
honum.
Þegar við komum til fyrstu hafnar,
sem var Napolí á Ítalíu var galsi í
mannskapnum eftir langa siglingu.
Einar bað mig um að koma með sér í
land og sagði að það væri best að við
tækjum með okkur nokkra saltfiska í
poka. Til að komast út af hafnar-
svæðinu með farminn fékk toll-
vörðurinn í hliðinu sinn skammt. Þetta
var um kvöld og hann kallaði okkur inn
í skýlið og lét okkur hvolfa úr pokunum
á gólfið. Dreifði síðan úr fiskinum með
fætinum og skoðaði þessa rómuðu
íslensku afurð í andagt. Eftir erfitt val,
sem fólst í því að snúa upp á vígalegt
yfirskeggið, eins og þar væri lausnina
að finna um hvaða fiskar brögðuðust
öðrum betur, tíndi hann upp nokkra af
gólfinu og gaf okkur merki um að fara,
með tilheyrandi saltfiskbendingum.
Við tókum stefnuna á næsta götu-
markað, þar sem okkur voru boðin gull
og grænir skógar fyrir fiskinn. Létum
við nokkra af þeim minnstu fyrir
ýmislegt handhægt og annað sem
okkur bráðvantaði, eins og til dæmis
húfur. En þá varð mér ljóst að nafni
minn ætlaði sér eitthvað annað og
meira með þennan saltfisk. Hvað það
var skýrðist fyrst þegar við vorum
búnir að þræða nokkrar hliðargötur og
öngstræti og enduðum loks inni á búllu
nokkurri, þar sem Einar sveiflaði
vænsta fiskinum upp á barborðið.
Hann gaf til kynna með tilheyrandi
látbragði og óhljóðum að hann vildi fá
konu fyrir þennan væna saltaða þorsk.
í fyrstu varð feitur ítalinn fyrir innan
barborðið, með skítuga svuntuna
framan á sér og glas í hendi sem hann
var að þurrka, einfaldlega hlessa.
Þegar hann lagði frá sér glasið og
beygði sig yfir fiskinn, þurrkandi af
fingrunum afar varlega í svuntuna,
varð mér fyrst Ijóst að hann var alveg
dolfallinn yfir þessari fegurð, sem
þarna blasti við honum og hafði verið
lögð sí svona upp í hendurnar á
honum. Hann lyktaði af honum , snerti
hann í aðdáun með fingurgómunum og
kallaði svo allt í einu eitthvað í átt að
rauðu flauelistjaldi við enda
barborðsins. Svo stundi hann upp
nokkrum sinnum „Mamma mia og
belle, belle", áður en stúlkan birtist.
Hún var ekki óálitleg, en þegar
maðurinn hafði bent nokkru sinnum á
fiskinn, okkur, hana og út í loftið í allar
áttir með tilheyrandi orðaflaumi, sem
hljómaði eins og fegursti söngur, þá
skiptust allt í einu veður í lofti og hún
hjólaði í hann í trylltri bræði. Við
gripum fiskinn og hlupum á dyr, því
það var nú augljóst að þessi kona
myndi aldrei selja sig fyrir íslenskan
saltfisk.
Eg og kærastan komumst til
Grikklands og vorum á eyjunni Krít
fram yfir áramót en síðan fram til vors
í Diafani á eyjunni Karpaþhos. Þá féll
ég fyrir Grikklandi og Grikkjum,
einlægni þeirra og öðrum þeim
mannlegu eiginleikum sem gera þá svo
sérstaka. Þessi vetrardvöl varð til jress
að ég fór síðar í nokkrar stuttar
heimsóknir til Grikklands á meðan ég
bjó í Danmörku og síðar til fimm ára
dvalar í fjöllum Manihéraðs, syðst á
Pelopsskaganum.”
Nám - Næstum dauður úr
malaríu
“Eftir vetrardvölina í Grikklandi hóf ég
nám við Kennaraháskóla íslands og
lauk þaðan námi frá mynd- og hand-
menntadeild árið 1979. Á vorin
stundaði ég skak á bátnum okkar frá
Stykkishólmi og var við fararstjórn á
Ibisa á sumrin. Ég álít að kennaranám
sé nokkuð góð almenn menntun á
háskólastigi, sem nýtist til margra
hluta. Enda eru fjölmargir sem hafa
útskrifast frá Kennaraháskólanum í
öðrum störfum en kennslu. Ekki eru
það kennaralaunin sem freista, en samt
virðist aðsóknin í kennaranám vera í
stöðugum vexti. Síðan kenndi ég eina
önn í Myndlista- og handíðaskólanum,
eitthvað sem ég hafði verið að þróa,
einskonar fjölmiðlakennslu. Ég skrifaði
bók um efnið sem lieitir Fjölmiðlar og
uppeldi og þýddi og staðfærði aðra
sem heitir Kvikmyndin og er eftir
Danann Chris Brögger. Þær voru
báðar gefnar út 1980 en þá var ég
fluttur til Danmerkur. Þar sótti ég
námskeið í Háskólanum og Kennara-
háskólanum og einnig í Þýskalandi og
Englandi. Var á kafi í þessum
fjölmiðlafræðum og skrifaði talvert um
kvikmyndir í dagblöð.
Þaðan fór ég til Malasíu, Tælands og
Indónesíu. í Kuala Lumpur kynntist ég
málaranum Ibrahim Hussein sem ég og
félagi minn, palentískur Ameríkani
gerðum kvikmynd um og sýndum síðar
verk hans í listamiðstöðinni okkar í
Danmörku, sem ég segi síðar frá. 1
millitíðinni hafði ég verið í
kvikmyndanámi hjá Arnold Eagle í New
York, eignast hús á Súmötru og
næstum drepist þar úr malaríu."
Grikkland sótti fast að mér
„Árið 1980 flyst ég til Danmerkur eins
og áður sagði og kynntist þar
sambýliskonu minni Susanne
Christensen, myndlistarkonu. Við
áttum og rákum þar saman einskonar
listamiðstöð en þurftum að fara til
Hunza í Himmalæjafjöllum norður
Pakistans til að ljúka verkefni þar, sem
ég hafði unnið að árið áður. Það var
smíði sólfangara, sem nú er reyndar á
safni í Gilgit, stærsta þorpinu þarna í
fjöllunum. Þaðan fórum við til Tælands
þar sem sambýliskona mín veiktist
illilega og lagðist inn á sjúkrahús. Svo
var það einn daginn að ég þurfti að
fara í bæinn til að versla og ákvað að
baða mig á ströndinni í leiðinni. Þá var
það sem Grikkland sótti svo fast að
mér, minningar, söknuður og löngun.
Þegar ég kom á sjúkrahúsið aftur og
ætlaði að fara að segja Susanne frá
upplifun minni á ströndinni, þá sagðist
hún vita að nú færum við saman til
Grikklands.
Það varð úr að við breyttum flugmið-
unum og hættum við að fara til Malasíu
og Indónesíu, þar sem ég hafði eignast
hús nokkrum árum áður, en það var á
Súmötru og hafði ég dvalið þar
nokkrum sinnum.
Við flugum beint til Kaupmannahafnar
um leið og Susanne hafði náð heilsu.
Við leigðum hluta af listamiðstöðinni
til leikhóps, keyptum okkur gamalt VW
rúgbrauð og breyttum afturrými þess í
stóra himnasæng. Því næst ókum við
glaðbeitt niður Evrópu á vit nýrra
ævintýra
Það merkilega við þetta allt saman var
að við vissum að syðst á
Pelopsskaganum biði okkar eitthvað,
en vissum ekki hvað það var. Fyrst
dvöldum við í tvær vikur í yfirgefnu
þorpi, þar sem öll húsin voru hlaðin úr
grjóti og voru sum þeirra í mjög góðu
ásigkomulagi þrátt fyrir að enginn
hefði búið þar lengi. Reyndum við að
finna eigendur húsanna með það í
huga að leigja eða jafnvel kaupa. En
ekkert gekk að öðru leiti en því, að við
urðum stöðugt heillaðri af þessu þorpi.
Svo var það einn daginn eftir um það
bil tvær vikur, að við sáum í fyrsta
skipti manneskju í þorpinu. Við
hugsuðum okkur gott til glóðarinnar
að hitta loks mann þarna. Þegar við
komum að honum sneri hann í okkur
baki og var í hrókasamræðum. Það
fannst okkur skrýtið, því enginn annar
en hann var sýnilegur. Við stóðum
aðeinsí tveggja metra fjarlægð frá
honum og enn snéri hann í okkur baki
og hélt samræðunum áfram. Þá varð
okkur ljóst að maðurinn var að tala við
grjótvegginn. Hann snéri sér við og
okkur mætti augnaráð annars heims.
Við heilsuðum honum en hann virtist
horfa í gegnurn okkur, sindrandi
augum, með sælubros á vör. Það var
eins og við áttuðum okkur og við
yfirgáfum þorpið og ókum yfir
fjallgarðinn yfir á austurströndina.
Ekki vorum við fyrr komin í gegnum
fjallaskarðið en við komum auga á
konu með tvö börn sér við hlið sem
veifaði okkur úr vegarkantinum. Við
buðum þeim far, en hún var þýsk og
hafði búið þarna í nálægu þorpi í
nokkur ár. Yngra barnið var veikt og
við keyrðum hana á næsta spítala. Á
leiðinni spjölluðum við saman og
þegar hún heyrði að við værum að
leita að húsi, sagðist hún vita um stað
sem myndi örugglega henta okkur.
Lýsti hún leiðinni þangað í grófum
dráttum en bætti því við að það væri
nánast ógerlegt að rata nema maður
þekkti leiðina. Við ákváðum samt að
reyna og fundum staðinn og einnig
eigandann eftir ýmsar krókaleiðir.
Húsið var eitt af þremur yfirgefnum
íbúðarhúsum á þessari hæð, en þar
voru einnig útihús. Við gerðum
munnlegt samkomulag við eigandann
um frjálsa ábúð til þriggja ára, gegn
almennu viðhaldi og fluttum inn sama
dag. Þetta gekk allt eins og í sögu og
þarna vorum við í fimm ár. Segja má að
þessi ár á frjósömu klettahæðinni hafi
verið með því ljúfasta sem við höfum
lifað.
Við hjuggum myndir í steininn, stund-
uðum lífræna ræktun á grænmeti,
möndlum og olífum til eigin nota. Við
vorum með hænsni, endur, ketti,
hunda og á tímabili geit og hesta.
Frjálst, áhyggjulaust og einstaklega
Ijúft líf, sem að lokum var bara of gott.
Þarna hefðum við auðveldlega getað
dagað uppi, ef annað hefði ekki kallað.
Skólastjóri í Hrísey og aftur
í Fjörðinn
„Eftir þessi fimm dásamlegu ár í
Grikklandi vorum við aftur komin til
Kaupmannahafnar en áttum erfitt með
að aðlagast aftur borgarmenningunni
og þá var það að við seldum listamið-
stöðina og ég réð mig sem skólastjóra í
Hrísey og Susanne kenndi þar
myndmennt. Þar dvöldum við einn
vetur en héldum þá aftur á vit
ævintýranna og fórum um vorið í átta
mánaða ferðalag til Indónesíu, Fiji eyja,
Nýja Sjálands, Japans og Nepal. Þetta
var ein af mörgum ævintýra og
námsferðum sem við höfum farið á
síðustu 12 árum. Eftir heimkomuna
bjuggum við í húsinu hennar Jónu
systur á Hverfisgötunni og hjuggum
þar í steininn á meðan hún vann að
sinni list, -leirlistinni, í Ungverjalandi,
eins og hún hefur gert mörg
undanfarin sumur. Afraksturinn af
sumarstarfinu sýndum við svo í
Hafnarborg í ágúst s.l. Verkin voru
unnin í grástein og marmara, en
Susanne sýndi verk unnin í móberg.
Það var íslenskt grjót sem réði þar
ríkjum, enda var sýningin frá minni
hendi lof og þakkargjörð til náttúr-
unnar og ekki síst þeirrar íslensku.
Það var sérstaklega gott að vinna
jressi verk þarna í garðinum, skúrnúm
og kjallaranum að Hverfisgötu 31. Jóna
er búin að koma sér jrar upp ljómandi
vinnuaðstöðu og andi hennar er þar
ávallt nálægur. Útsýnið er líka mjög
fallegt yfir bæinn í miðju hjarta hans.
Svo fundum við grásteininn og
móbergið í grennd við bæinn, í fjörunni
og upp til fjalla.
Það var Bjarni Gíslason og kona hans,
valkyrjan Gauja sem byggðu þetta hús
og voru þar með hluta af búskap
sínum. Þau voru jrar með kú og fjölda
katta eins og margir rnuna. Bjarni var
einnig með fiskverkun uppi við
Reykdal og þar vann ég mér inn minn
fyrsta pening. Hann borgaði alltaf í
reiðufé að loknu dagsverki."
í norrænu gesta-
vinnustofunni í Hafnarborg
"Áður en Jóna systir mín kom aftur frá
Ungverjalandi til að kenna við
Myndlista- og handíðaskólann, þar sem
hún leiðir leirlistadeildina, sóttum við
um norrænu gestavinnustofuna í
Hafnarborg og vorum svo heppin að fá
þar inni í þrjá mánuði. Þetta er einstök
aðstaða fyrir listamenn og ekki síst
farandlistamenn eins og okkur.
Hafnarfjarðarbær hefur gert
stórkostlega hluti fyrir listir og
menningu á síðastliðnum árum og
undirtektir bæjarbúa verið frábærar.
T.d. hefur aðsóknin að sýningum í
Hafnarborg sýnt og sannað hversu vel
íbúarnir kunna að meta þetta glæsilega
framtak. Nú svo er það högg-
myndagarðurinn á Víðistöðum,
listamiðstöðin í Straumi, nýstofnaður
myndlistarskóli og væntanlegur
sýningarsalur á sama stað.
Ékki má gleyma glæislegum tónlistar-
skóla og safnaðarheimili sem nú er í
byggingu. Þegar fyrstu skóflustung-
urnar voru teknar að þeim byggingum
nú í haust í kalsaveðri undir þungbún-
um himni, þá gerðist nokkuð sem mér
finnst lýsa betur en orð þeirri birtu
sem stafar af þessu framtaki á sviði
lista og menningar í bænum. Ýmsar
ágætar ræður voru þar fluttar af
tilefninu og loks kom að Sigurbirni
biskupi, þeim einstaka manni, að
blessa framkvæmdirnar. Hann lyfti
höndum mót þungbúnum himni og
blessaði stað og stund og þá um leið
brutust sólargeislarnir í gegnum
skýjaþykknið, eins og svar máttar-
valdanna og blessun. Skóflustung-
urnar voru teknar í glaða sólskini."
Lokaorð - Hugleiðing um lífið
„Hvað tekur við hjá okkur í febrúar
næstkomandi, þegar afnotum af gesta-
vinnustofunni lýkur, vitum við ekki.
Við höfum áhuga á að hafa bækistöð
og heimili hér á íslandi, allavega til
sumardvalar. Og í því sambandi kemur
aðeins Fjörðurinn til greina. Staður í
bænum þar sem við getum búið og
unnið óskipt að listsköpun. Helst í
hrauninu við sjóinn í útjaðri bæjarins.
Það hefur verið mjög ánægjulegt að
rifja nú upp þessar gömlu minningar
um Hafnarfjörð og lítið eitt af því sem á
daga mína hefur drifið í ferðum mínum
um heiminn. Þar er frá mörgu að segja
og efni í mörg viðtöl, jafnvel heilu
bækurnar. Það getur verið að þegar
ellin færist yfir, ef ég verð svo
lánsamur að fá að lifa og þolinmæðin
til skrifta eykst, að þá komi ég
einhverju saman í bók. Ég á reyndar
ýmis ókláruð handrit í bláa kistlinum,
sem dusta þarf rykið af.
En núna er það höggmyndin og mynd-
li^tin sem á hug minn allan. Það er á
þeim vettvangi sem sköpunargleðin og
tjáningarþörfin fær útrás. í nóvember
var ég með sýningu í Gallerí Umbru í
Reykjavík á átta myndum sem ég vann
í olíuiiti og grástein. Núna geri ég lítið
annað og nýt þess svo lengi sem ég
get. Ég læt mér nægja einn dag í einu
og hef aðeins óljósar hugmyndir um
framhaldið, þó ekki skorti draumana
og sýnirnar.
Það er listin að lifa sem höfðar mest til
mín og að lífslistinni finnst engin upp-
skrift. Sú list verður heldur aldrei lærð,
en lærir svo lengi sem lifir. Lífið er
hverfult og háð stöðugum breytingum,
en ég hef mitt vegarnesti og við það
bætist stöðugt. Eitt tekur við af öðru á
lífsleiðinni, hugmyndir fæðast, sumar
öðlast form næstum fyrirvaralaust,
aðrar eru lengi í gerjun og enn aðrar
umbreytast eða gleymast. Líklega er ég
einskonar tækifærissinni og ef það er
sú merking sem Ragnar í Smára lagði í
hugtakið, þá er ég sáttur við það. Hann
spurði hvernig það væri hægt að
komast eitthvað áfram, ef maður
hagaði ekki seglum eftir vindi. Hvert, -
það er svo allt annað mál.
Það má segja að trú mín felist í eins-
konar tilvistartrausti þar sem mörk
veruleika og draums eru óljós og oft
engin, en fegurðin og gæðin eru aðal
aðdráttaraflið. Við erum hvert um sig
hluti af margbreytilegri heild og þessi
óskilgreinanlega heild býr í okkur,
hverju og einu. Því búum við yfir
óþrjótandi vitneskju sem við þurfum
að læra að uppgötva og beita. Með því
að yfirgefa heimahagana, ferðast og
gefa sig á vald öðrum og ólíkum
menningarheimum, fólki og umhverfi,
tel ég að við víkkum ekki aðeins
sjóndeildarhringinn, heldur komumst í
nánari snertingu við það sem býr innra
með okkur, okkur sjálf. Mér finnst til
dæmis að þetta flakk mitt um heiminn
hafa skýrt og skerpt ýmsa afgerandi
mótunarþætti í bernskunni, umhverfi,
fólk og aðstæður sem ég á svo mikið
að þakka fyrir hver ég er og hvernig líf
mitt hefur þróast."
Gleðilegjól
Með asnanum Lilu á Zaravúní-hœðinni í Grikklandi. Þar bjuggu þau Einar Már og Susanne í fimm ár.
Þessi mynd var tekin í verslun Jóns Gíslasonar um 1960. A myndinni
eru þeir Guðvarður Jónsson faðir Einars og Sigurður Arndal.