Merkúr - 01.07.1918, Side 6

4
MERKUR
Um hlutafélög.
Hlutafélög eru nefnd þau fyrirtæki, þar
sem nokkrir eða margir menn slá sér saman
og leggja fram ákveönar fjárupphæöir til
reksturs fyrirtækisins, en standa aö ööru
leyti eigi í ábyrgð fyrir skuldbindingum
þess.
Hlutafélög eru nokkurs konar leynifélög,
því aö almenningur veit sjaldnast um þaö
hverjir eru hluthafar þeirra. Fylgja þeim
margir og miklir kostir. Ber þá fyrst og
fremst aö telja þaö, að' venjulegast er auð-
veldast að koma stórum fyrirtækjum á fót
meö hlutafjársöfnun. Og mörg hin stærstu
fyrirtæki í ýmsum greinum viöskiftanna,
svo sem verslun, iönaði, siglingum og bönk-
um, hefðu annaöhvort eigi komist á fót,
eða þá verið rekin í miklu smærri stíl, ef
eigi hefði verið farin sú leiðin að gera
þau í öndverðu að hlutafélögum. Þvi að
hvort tveggja er, að einstakir menn hafa
sjaldnast haft svo mikið fé handbært, að
þeir gætu komið fyrirtækjunum á fót á
eigin spýtur og svo vilja menn oft eigi
binda þannig aleigu sína.
Hlutafélagsskapurinn hefir og þann
kost, að menn, sem eiga yfir litlu fé að
ráða, geta hæglega orðið meðeigendur að
stórum fyrirtækjum. Er það oft heppilegt,
því aö á þann hátt getur fjöldi manna séð
s i n n h a g í því að efla vöxt og viö-
gang fyrirtækisins og margar hendnr
vinna létt verk, eins og gamli málsháttur-
inn segir. í þessu sambandi má minnast
á Eimskipafélag Islands, sem stofnað er á
þessum grundvelli: að öllum, jafnvel hin-
um fátækustu borgurum þessa lands, er
gert kleift að gerast hluthafar og að sem
allra flestir sjái sinn hag í því að styðja
að velmegun þess og framför. Að þjóðar-
metnaður hefir góðu heilli greitt götu fyrir-
tækisins, kemur ekki þessu máli við og.
skal því slept að minnast á þaö.------
Eitt af því, sem gerir menn fúsa til þess
að ganga i hlutafélög, er sá kostur þeirra.
— ef kost skyldi kalla að svo komnu — að'
hluthafar hætta eigi meiru fé heldur en
því, sem þeir gefa fyrir hlutabréfin. En
þetta er líka sá agnúinn á hlutafélögunum,.
sem verstur er viðfangs, og skal nú.
nokkru nánar að því vikið.
Misbeiting hlutafélagsskapar.
Sá er munur á firma eins manns og hluta—
félagi, að traust lánardrotna hans og allra
þeirra, er styðja hann á einhvern hátt,
byggist á ábyrgð þeirri, er vér köllum
e i n k a-á b y r g ð. Með þvi er átt viö
það', að alt það, sem hann á og hefir undir
liöndum, aleiga hans og starfskraftar, eru
aö veði fyrir því, að hann standi við allar
þær skuldbindingar, er hann gerir. Það er
þvi eigi of djúpt tekið í árinni að segja
að' þessi stranga einka-ábyrgð sé ein af
höfuðmáttarstoðum allra viðskifta. En samt
sem áður hafa nú á síöari árum risið upp
æ fleiri fyrirtæki, sem skjóta sér að nokkru
leyti alveg undan einka-ábyrgöinni, án þess
aö annað fullgilt komi í staðinn. Þetta er
einkenni vorrar aldar og augljósust dæmi
þess eru hlutafélög, þar sem menn binda
eigi aleigu sína að veði fyrir skuldbind-
ingum, heldur að eins það fé, sem þeir
leggja fram fyrir hlutabréfuin. Þessi grein
viðskiftalífsins hefir óðfluga eflst síðasta.
mannsaldurinn og af henni stafar mikifc.