Ægir - 15.09.1974, Blaðsíða 7

hvort mörk lögsögu yfir fiskveiðum skuli vera
þröng — annað hvort fyrir atbeina þröngrar
landhelgi eða þröngra fiskveiðimarka — til
þess að hindra ekki frjálsar veiðar á úthafinu.
Hér er því um að ræða árekstur tveggja and-
stæðra sjónarmiða. í þessu sambandi má rifja
UPP til frekari skýringar það, sem gerðist, þeg-
ar ríkisstjórn Hollands árið 1896 á grundvelli
starfa Institute of International Law 1894 og
International Law Association 1896, sendi orð-
sendingu til annarra Evrópuríkja í því skyni
aS fá fram skoðanir þeirra um, hvort rétt væri
að færa út landhelgina almennt. Öll ríki voru
feiðubúin til að ræða þessa tillögu — nema
eitt, þ. e. Bretland. Svar brezka utanríkisráð-
herrans, Salibury lávarðar, er frægt orðið:
..Þegar ég hafði orð á því við Salisbury lá-
Varð,“ sagði sendiherra Hollands, „að Bret-
iand hefði vegna víðáttu strandlengju sinnar
°g fiskveiðihagsmuna meiri hag en nokkurt
annað ríki af útfærslu landhelgi, svaraði hann
á sinn venjulega, gáskafulla hátt: En þá gæt-
Urn við ekki lengur komið og fiskað nálægt
ykkar ströndum, og hversu langar sem okkar
strendur eru, þá er fiskurinn undan ykkar
ströndum."
U
Ef við lítum á sögulegar staðreyndir kemur
1 Ijós, að fiskveiðar erlendra manna við Is-
iand voru bannaðar alllangt frá ströndum á
sautjándu, átjándu og nítjándu öld — og allir
Hóar og firðir voru þá lokaðir fyrir fiskveið-
um erlendra manna. Hagsmunir íslendinga á
hessu sviði voru á þeim tímum nægilega
verndaðir. Hins vegar gerði Danmörk samning
við Bretland árið 1901, þar sem þriggja mílna
iandhelgi var ákveðin við Island (ásamt 10
nnlna grunnlínureglu í flóum og fjörðum).
hessi ákvörðun var tekin, þegar togveiðar
höfðu hafizt og miklu meiri þörf en áður fyrir
verndun auðlindanna undan ströndum. Við
hetta kerfi var búið í hálfa öld með uggvænleg-
um afleiðingum. Fiskveiðitækni jókst, veiðarn-
ar fóru í vöxt og í vaxandi mæli var auðlind-
u«um stofnað í hættu. Sanngjarnt er, að tekið
sé fram, að í samningnum frá 1901 var ákvæði
um rétt til uppsagnar með tveggja ára fyrir-
vara, þannig að framkvæmd þess kerfis um
hálfrar aldar skeið var ekki eingöngu Dan-
niörku að kenna, svo sem stundum er haldið
fram. Að því er Breta varðar, var það skoð-
un þeirra, að kerfi það, sem samningurinn
byggir á, væri það, sem alþjóðalög mæltu fyrir
um og þess vegna mundi aðstaðan verða
óbreytt, þótt samningnum væri sagt upp.
Samkvæmt þessari kenningu hafði strandríkið
fullkomin yfirráð innan hinnar eiginlegu land-
helgi. Utan þeirra marka væri ekki hægt að
meina þegnum annarra ríkja veiðar, nema
samkvæmt samningum við hlutaðeigandi ríki.
Annað væri ósamrýmanlegt hinu helga frelsi á
úthafinu. Nauðsynlegar verndunarráðstafanir
átti því að gera með milliríkjasamningum.
Þetta var raunar sú skoðun, sem uppi var í
alþjóðasamfélaginu á þeim tímum.
1901-kerfið leiddi í sívaxandi mæli til eyði-
leggingar fiskstofnanna og þegar fyrir síðari
heimsstyrjöldina var augljóst, að efnahags-
legri framtíð íslensku þjóðarinnar mundi
stofnað í hættu ef ekki væru gerðar gagn-
ráðstafanir.
ih
Eftir síðari heimsstyrjöldina, þegar lýð-
veldið ísland hafði verið stofnsett, taldi ríkis-
stjórn íslands, að ekki væri lengur hægt að
una við ástandið og að gera yrði gagnráð-
stafanir. Árið 1948 var stefnan mörkuð.
Árið 1945 höfðu Trumanyfirlýsingarnar
áskilið Bandaríkjunum fullan rétt yfir auð-
lindum landgrunns þeirra og rétt til að ákveða
verndarreglur á hafinu utan landhelgi, — hið
síðara í samvinnu við aðrar þjóðir, ef þegnar
þeirra þjóða stunduðu veiðar á þeim svæðum.
Ýmis Suður-Ameríkuríki höfðu á næstu tveim-
ur árum lýst yfir rétti sínum á landgrunns-
svæði þeirra og hafinu yfir því, innan 200
mílna frá ströndum. Yfirlýsingar þeirra gengu
lengra en Trumanyfirlýsingarnar, þar sem
ætlunin var að færa út hina eiginlegu land-
helgi. Hvað sem því líður, var komin upp
hreyfing í þá átt að færa út lögsögu ríkja.
Af íslands hálfu var ákveðið að fylgja
þessari hreyfingu eftir.
Tvenns konar stefnumörkun var ákveðin.
Annars vegar voru sett lög nr. 44 frá 5. apríl
1948, um vísindalega verndun fiskimiða land-
grunnsins. Hins vegar var ákveðið að fylgja
málinu eftir á alþjóðavettvangi.
Með lögunum frá 1948 var sjávarútvegs-
ráðuneytinu heimilað að ákveða nauðsynleg-
eir reglur varðandi fiskveiðar á tilteknum
Æ GIR — 263