Ægir - 01.10.1981, Blaðsíða 16

Jón Þ. Þór:
Hákarlaveiðar Eyfirðinga
á síðari hluta 19. aldar
Niðurlag
VI. Veiðitækni og aflaverkun
Allt frá því að hákarlaveiðar hófust á þilskipum
við Eyjafjörð, er svo að sjá sem aðeins eitt
veiðitæki hafi verið notað að ráði, handvaðurinn.
Meðan hákarlaveiðar voru stundaðar á opnum
bátum eingöngu, voru notuð ýmis veiðarfæri, svo
sem lagvaðir, hákarlalóðir o.fl., en eftir að
þilskipin komu til sögunnar, virðist notkun þeirra
hafa lagzt niður, a.m.k. á Norðurlandi, enda
hæfðu þau ekki vel til stórveiði á hákarli. Allmikil
vandkvæði hlutust oft af því, og oft mun það hafa
átt sinn þátt í hinum tíðu sjóslysum, að
hákarlaskipin urðu alltaf að liggja við fast, meðan
veiðarnar voru stundaðar.
Þegar komið var á miðin, var það ætíð fyrsta
verk að setja út dreggið, sem svo var kallað. Dregg
var akkeri, yfirleitt 60—100 kg að þyngd, með
fjórum spöðum, sem grófust í sjávarbotninn og
við það lágu skipin sem við stjóra. Áfastur
dregginu var svonefndur forhlaupari, keðja u.þ.b.
20—30 faðma löng. Lá hún við botn og var vörn
gegn hnjaski, sem eyðilagt hefði hvern venjulegan
tógspotta, þótt úr góðu efni væri. Áföst for-
hlauparanum var hin svonefnda pertlína, gildur
kaðall, trossa, sem lá upp í skipið. Pertlínan var
yfirleitt gerð upp í kassa, ýmist í lest eða þá þar,
sem rými var á þilfari, þegar ekki var verið að
veiðum. Þegar dreggið hafði verið látið út og
kenndi botns, voru yfirleitt gefnir út svo sem 50
faðmar af pertlínunni, sem gat verið allt að 400
faðmar að lengd. Var þetta nefnt yfirvarp.
Ef skip komst strax í afla, var eðlilega legið við á
sama stað unz afla þraut eða veður gekk til hins
verra. Dæmi voru til þess, að skip fylltu sig í einni
legu, en fremur var það fátítt. Ef sjór ókyrrðist á
meðan verið var við veiðar, var yfirleitt gefið út
svo mikið af yfirvarpinu sem þurfa þótti til þess að
auka svigrúm skipsins. Var yfirvarpið þannig
smáaukið og reynt að halda út unz veður varð svo
slæmt, að menn þorðu ekki annað en að létta og
leita vars. Að létta var mikið og erfitt verk og því
reyndu menn að forðast það í lengstu lög, einkum
þó ef mikill hákarl var undir. Stundum bar það
lika við, að menn urðu of seinir að létta og skipin
festust í hafís. Sumir þráuðust við að létta, unz
skipin hrukku upp, ein og kallað var, er dreggið
losnaði frá botni, eða þá, að stjórafærin slitnuðu,
og menn neyddust til að halda til lands. Fyrir kom
einnig, að menn reyndu að liggja af sér veðrin.
Slíkt þótti fifldirska og varð oft þeim að fjörtjóni,
er það reyndu.
Þegar lagzt hafði verið við fast, var næst að taka
fram veiðarfærin vaðina. Vaðirnir voru ekki
536 — ÆGIR