Leifur - 20.11.1885, Qupperneq 1

it. sir.
Msiiiitoba, 20. nóveaiber I8Sj.
Nr. 'il
Vikubla )i(3 „LBIFUR“ kemur út ú hverjiii.
a d rorfal lnlausu. Argangurinn koslar $2.00 i Ameríku,
en 8 krónur í NorJurálfu. S'iltilaun clnn áttuncli. Uppsógn
á bladinu gildir okki, nema meó 4 infmaóa fyrirvara.
(lí ÆSKU SKYLDU ALLIR TEMJAST”.
(Lauslega pjtt úrsænsku),
Hvað cr verð víusius? það ciu 103,000
menn og konur, send iil fangahúsa 20 000 send
til fátækrahúsa. 300 morðingjar. 200000 föður
leysingjrr, 65,000 inanna dauði; þetta er verð
og verkauir vinsins, allt á cinu ári. það væri
i sannleika i'ráðlegt að sjá reikuingstöílu hag-
fneðinga yiir skaða þann er þjóðirnar liða óbeiu
llnis og beinlinis við brúkun vlnsin?. þar er j g
er ekki hagfræðingur, gct jeg ekki sýnt skaðanu
1 fullri myntl, eiuuugis 1 skuggsjá. og verð þvi
■ð taka ljuttasta vegiun. Gætum að! 100000!
(það er töluvcrt há tala) ínenn og konur eru
töpuð. Ef vjer reiknum þessa 100000 eptir
amerikönskum mælikvarða og gjörum hvern karl
mnnn $1000 virði, en hvern kvenmnann $500,
þá verðnr það allt til samaus $100000000. (Jeg
gjöri ráö l'yrir að eiun funmti aí' 100000 sjeu
kveanmenu). þetta er eiuuiigis einn liður úr
hinni yúrgripsiniklu skaðaskrá, sem þó i r nóg
til að sýiu oss, að hjer er niikilvægt efni til um-
hugsuuar, og sem liiópu’ oss fram » vlgvoll
framkvæindanua og oss ógna áhril viiisins, og
stömluin hrifmr af ótta, undruu og meöaumkuu,
vjer otiuuist álnit og alleiöingaiuar. sem vlnið
lu’fir og veikar 1 manuljelagiuu, undrumst viliu
og vauþekkiug maunsins, aumkuin hina glot-
uðu, inna t'atæku og inuuaöarlausu, Enn hjer
er meira viöaö gjora, en að latá hugaiiu dveija
tið skugganu, hugur og hönd j.uila aö veröa
fiamtaka 1 aö byggja varnargaiðinn. Eu iivar
akal þá byrjað? Sj.ufsigt á siOgæði. Maöuriiin
vill ekki annað og getur ekki vil,að auuaö enu
vera l'arsæll, Sjeilivert í'yrirtæki eiustakinig.-ius |
og sjirhvert fyrirkomulag í íjelagslífiuu er tilraun
td aö fultuægja faisældarlönguuinni. Eu maöur-
inu þekkir ekki fyiir frani vegiun til farsældar-
inuar, og ekki heldur cr honuui i„óst 1 hverju
hin sannasta farsæld cr iniiilaUn, þess vegua vel
ur hauu opt rangaii vcg cg kcppir aö skökku
augnamiði. Eu svo rlk er farsældarlönguu manns-
itis, og svo algjorlega eru aliat óskir fians og von
ir heuni háöar, aö hvcisu opt sem hauu l'ur á
niis viö liigangiun, þá reynir h.iua óöara aptur
að finna tiyjann veg til »ð na lionum. þessii
sifeldu kappsmunir, som koma Iraut a óteljandi
vegu, bera þess vott, aó 1 eöli mannsins er iim-
iaett ódauöleg vou um aö na pó niiiui lúllkomu-
ustu farsæld aö lokum. og hún er vissuiega á
rjettum gtuudvelii byggO, þratt fyrir þaO. «
hút) bregzt livað eptir auuaö, þ, e : tiirouuuuai
uiitjukkast.
þegar vjer lýtuin yfir mamikynssöguud vero
ur fyrir oss timabil, þjOOir og kyuþætui, aim
nutu mjög mlsmunaudi farsældat, ölduugis aö-
sinu íeyti eins og hiuir einstöKu menn. Gröí-
umst vjer eptirorsókuuuin til þessa uiikla. ó.kilj
sulega inísmunar, þá komumst vjer á þá sauufær-
ing, aö inest öll eymd maimanna cr sprottin af
skammsýnt þeirra, og aö farsæld þeirra er mest
nndir þvl komin aö þeir liafi sein mest vald yí-
ir allri hegöun þeirra. Meöaii skyusemin ci
óþroskuð, hafa hegðunarreglur þær, sem sutur,
mjög ófullkomuar aileiðingar, cn taka framför
um eptir því sein hún þroskast. llún þroikast
af rciusluuni. Reyuslan byrjar á þvi, aö tak i
eptir hiuu ýtnsa, sem skylniugarvitiu verða vör
viö, í'esl.a það 1 huga, bera það samati, athuga
orsakir og afleiCiugar og lcitast við að gjöra sjer
ljóst Jögmálið, sem pær fara ejjtir. Td að taka
framfórum 1 þessu, þarfskynsemin síi'.dda á-tund
un og áreyn-iu. eu það gjörir liana sinátt og
smátt fairari til að setja þær siðíerðisreg ur, scm
hvað bezt eru lagaðar til að gj la ruen'.i farsæla,
En fersældin er ekki komin undir ytri lifnaöar-
hiotti cingöngu. lieldur öllu fremur uudir innri
hugsunarhætti. þar af leiðir að, sk\ .semin er
og l'ullkomnar hegðunar 1. gmál sem liúu setui,
þcss samkvæmara er };að lögmáli si'gæðisius.
Mónnuin er svo varið, að þeir komast ekki af,
án fjelagsskapar; þeir þurfa að njota margskouar
aðstoðar og ánægjn liver af öðruui, c i þaö v.-rð
ur svo bezt, að hvtr láti þetta öðiuni 1 tje af
Irjálsum og i'usum vi.j-i. Ytra aðhald keinur þvl
til leiðar svo dugi. Egi maunlítiö, hvort held-
ur fjehgsliíiö eða iif hius einstaka nianns, að
verða farsælt, þá þarf skyusemin að vera svo
þioskuð. aö hún gjöri siðgæðislogmálið aö iuu-
yortis lögtnáli, cr stjórni hugsuu og licgðun
þeiira, svo þeir sjo sjor þess meOvitaudi að þeir
lili hver fyiir annan og leggi aiia aluö á aö
gjöra hver anuan svo farsælanu sein uut er. A
þonnau liátt njóla incun útvortis faivældar af
sambandiuu hver viö annau og iunri tarsældar
af þeirri meövitund: að hafa haft siögæðis lóg-
máliö fyrir grnndvallarréglu i allri liegðau siuni,
En það er ekki litill þro-ki sem skynsemin þarf
til þess að sjá og sauufærast. um, a > þ ssi grund •
vallarregla sje hin vissasta til larsældar, þeim
þroska uá hvorki þjóöir uje einstakii menn allt 1
eiini; til þessa þarf langau tlma. Margir hleypi
dóinar, sem 1 fyrndinui ruddu sjer tií rúins, hafa
hal.list i gildi um þúsun lirára; inargt þótti til
; forna góöir siðir, sc’u nú þykia, játækir siðir.
En þó vjer höfum fengið svo mikinn skynsemis- !
þroska aö vjer viöurkeunum þessa i.ruuuvallar. ]
reglu, þá h jfuin 'jer hann táztir svo miKÍun, |
að vjer getuiu beiinfært liana til v. r við hvert
tækifæri í litinu, þess m i. sem þar a breziur,
þuss hættara er við að SjálLelskan, sem önu er
svo eðlileg, veröi því ineir, og steikari og geti
ekki látio hugauu dvelja viö ann ö eti sig og
sinar eptiria manir og nuust me i farsæsd mui-
faliu 1 því aö iiillnægja þuiin 1 svipinu. enu i þvi
aö hlýða siöíæðisl jgm uinu, 0_ pótt skyusemiu
þroskot smátt og smá , u.g mar.ir bá.t meö
hö átta sig á þessu. þar af ,eiöu misskiluing,
stríð liiö innra og margvísleg siðgæöisbrot lnö
ytra þar að auki er það tnjóg opt, að yt.ri
atvik villa sjóuir fyrir mötiuum eöa verða á ein-
livein hátt tilefni til aö leiða þá af hinmn rjetta i
si gaiðisvegi, þesskouar atvik koJlum vjerfrcist-
ingar, og álltuiii þær illar; þó era þær ekki iil-
ar i sjálfu sjer eða ueiiur sendingár neðan að.
þv.'it á móti, þær eiu u.iuðsynlegar, eins og
, t l ht'iujiuum; þair knýja lltí?. til aðgj iiöa og
, O.i aö hinum siðgæðisl, gu kröptum að æi'a sig.
A vísueru þær ekki ætíð nógu þroskaðar tit aö
ejöra þær boinlinis að Mes-unar uppsprettnm. eii
óbeinlínis vcrða þær það. þá saint. með þvi að
gefa tiléfni til lærdóinsrikrar reynzlu, sem veröur
pess miniiisstæðari, sem húu er dýrkeyptari. Af
dæini og reynzlu, eius eiga margir að læra, en
fæslir af oss hafa nægan skyusemisþroska til aO
meta sllkt rjett, meðan vjer ckki gjörum oss seka
i stórum siðgæðis-brotum. lltum vjer oss rjeti
láta og siögóða, en fyrirlýtuin ineir cð.i ininm
hvern þaiin nicðbróður vorii, sem vjer vitum ti
að eitthvaö iiafi á orðið.. þá gleyinum vjer þ i
að þó stór ai'brot eigi sjer ckki stað hjá oss, þ.i
sanuar það ekkeit og vjer gotuiii allsckki dreg-
ið par af þá ályktun, að vjer sjaum i raun og
vcru betii cun hinn fyiirlytni vesaliugs syudari.
llauu liefir auðvitað ekkí liaít uógan siðgæðis-
þroska til að sigra freistinguna. En livort o<s
liefði tcki>t betur i lians sporum, það vitu n vjer
ekki nema reynslaii l'iæði oss á þvi með öðrum
oiðum, uenia vjer kommn i hans spor að öllu
leyti, baiði að uppLgi, uppeidi og öiluin ástæð-
um. En hveiiær á slikt sjer stað? Golt uppeldi
og aðrar gó.'iar ásræður gvta hæglega losað niann
við afbiot, og allir eium vier skyusamir fró nir
og sannorðir. sneðan ekk'it freistar vor til
Ii nnskiipara, stuldar eða lýgi. Eu æii 1 eriitt
geta sumir vesaliugar att í toes-n till ;i. ,toku n
t, d.: þi sem bua i stórum o fj bn nuu.n bo g-
luu og eru ekki eiuumsis neyildir af jrliirgö. h Md
ur hafa fið barndóaii s.ikuui hei nskulegs npp-
eldis og iilra eplirdæma, |«-i.-|>ía; *lv<nr skakka
hugmynd um rjott og rangt, og oru slfelt ihæUu
fyrir freistingum, sem ráðast á þá óviðbúua O-
reynt sakleysi er euu ekki oiðið að siögæöi og
eltki fyr enu t-ptir sigur 1 striði við fieistingdr,
cptir að ft ngin ci mikil rcvnsla og æling i þvl
aðstandaá móti þeiin ahiifmn, sem spilla liegð-
nn void, þ ,ð er samvi/.kd vor eða parsónulega
meðvitund um rjett og órjett. sem i þessu eí'iii
á að leiðbeint o-s. þar af getinn vjor uiaikaö
hvernig ástatt cr fyrir oss 1 siðgæðislegu tiliiti:
hvcrt vjt.1 iátum -amvi/kuna stjórna hugarfaii
voru og liegðan vorri, eða vjer látum þær eptir
langanii sein sjálfssemin(?) æsir hjá'o.-s, gjára þaö
Eu sanni/kun er eius og livet öunur greiu maö-
vitundar vorrar, öþroskuð 1 fyrstu og er fram-
fór heunar komiu undir andlegri framf r vorri
yfir höluð, Eigi liún aö geta leiídieint oss á
rjottan si;xgæöis og farsældar veg, þarf hún að
vera frjáls og styðjast viö sjállstæða lmgsuu. líver
maður á rjej£ á uð vera sjálfstæöur, og það er
jafnvel nauðsyúíegt aðsjerhvej k«ppkc ti aö gjöra
sjálfau sig sem bezt hæfanu til að nota þennann
rjett, og að sjerhvcr taki sji-r vara fyrir »ð skerða
hann lijá óí rum. Að saina skapi sem hugsun
os sainvi/ka inanns verður liáð og ófrjals hverf
ur iiin iðfe ð. ega sjalfs ábyrgð hans og um
leið vonin iiin a'’ viiiun sigur á freistiugunum og
ávinn s.ei' hina söuu t larsæld.
Fiækorn siögæðisins liggur i eðli mansius
frá þvl fyrsta ; eu eins og frækornið þufjörð,
lopt og vatn til að verða eik, s\o þaif uiaður-
inn lika ytri hjálpar nieðala ’J ið g«t* full
komuast i siðgæði. llans eigin kiapta.- Iiio.vkva
ekki til þess. Vjer getuin ekki þakkað siðgæði
vort kappsmuuum sjálfra vor eiunm satnan.
Vort bezta siðgætismeðal er : gott uppeldi,
það flytur rtvnslu foreldra vorra yfii til vor,
það veuur oss frá b msneini á skyusamlpgar
lifernisre lur og hlýðui við for-ldiana, sem er
vot a\ðsta iyrirmynd 1 kærleik og öllu góðu.
Að lilýða skynaeminm og fylgja öllum dyggða-
fyrirmyudu n, em barni er unt aö að bera skyn-
bragö á. þaö kennir oss aö lifa friösamlega
samaii, hal'a vald yfir sjálfum oss og leggja sjálfa
oss frlviljuglega í söluriiar fyrir hið æðra, fyrir
heildina sem vjer tiihcyium og fyrir heimilisije-
l.igið. áieö viði,V'inri eu ö lugri hendi verðum
vjcrltiddir lil samvizkusemi og slðgæðisleg lífs—
skofiun v, rðui o-s s\o i’ast inurætt að hún upprætist
ald ci »pnrr Goit upp Idi cr ervitt 1 frain-
kvæuidlu ii en paö aiiuar sig margfaldiegn.
U.n laiö og l’oreldtaruir k [p.ost að veita
j b.Ji uum sluum -iðs * mb'.■ t llpp .ldi, Verða þaU
: sjáií' siöbetri og l’aisa-lli,
Annaö sein lieíir mikilvwga })ýðingu til að
efla siðgæði hjá oss, er: aö fullkomna sem jafn-
ast alla vora hætileiki. M«ð þvi að hið ýtnsa
ólika sálaie'li voit |jio ki.t. viö lik-i fauin vjer
ljósui þekkiug a lög náli skyn-emiuiiar og sið-
gæöisius, og nauðsyniuni til aö hlýða p\i, sjUf.
>