Austfirðingur - 11.06.1932, Blaðsíða 3

AUSTFIRÖINQUR
3
Búmannsklukka.
Sá siður hefir lengi tíðkast í
sveitum hjer á landi, að hafa klukk-
una of fljóta. Ýmsir hafa brosað að
„búmannsklukkunum", enda erþað
í fljótu bragði dálítið hjáleitt, að
láta dauðan hlut ráða fótaterð
sinni og háttatíma. En menn eru
vananum háðir, og klukkan ræð-
ur fótaferðinni, hvort sem risið er
árla eða síðla. Búmannsklukkan
er vfst alveg sjerstakt einkenni
fyrir íslenska sveitamenn. Og það
er engin tilviljun, að þessi venja
skyldi verða hjer til og haldast
við. Lífsbarátta íslenskra bænda er
örðugri en flestra annara manna,
hvar sem leitað er. Framleiðslu-
tíminn er svo stuttur, að hagnýta
verður hvert augnablik út í ystu
æsar. Búmannsklukkan er viðleitni
atorkumanna, búmannanna, að
vera „á undan tímanum“. Hún er
ávöxtur þess hugarfars, sem reynir
að sigrast á öllum erfiðleikum,
hversu miklir sem eru, einnig með
þeim ráðum, sem brosleg geta
virst.
Annars er það svo um bú-
mannsklukkuna, að þótt ýmsir
hafi þótst of vitrir til að fylgja slíkri
„firru", þá fór það svo, að einhver
mesta menningarþjóð heimsins
hagnýtti sjer þennan gamla bú-
hnykk Mörlandans á hinum erfið-
ustu tímum. Á stríðsárunum tóku
Englendingar upp „búmanns-
klukku" yfir sumartímann, — og
helst sú venja enn.
Hvergi á búmannsklukkan meiri
rjett á sjer en hjer á Austfjörðum.
Þeir eru flestir girjir háum fjöllum
og sólargangurinn stuttur. Þar
sem svo hagar lil, að aldrei sjer
sól um 3—4 mánaða skeið að
vetrinum, veitir ekki af því, að
hagnýta sjer sólarljósið sem best,
meðan sólargangurinn erlengstur.
Þótt svo heiti, að sólin skíni jafnt
yfir rjettláta sem rangláta, þá er
mikill munur á því, hvað t. d. íbú-
ar Reykjavíkur fá af sólarljósi
yfir árið móts við t. d. íbúa Seyðis-
fjarðar. Varla eru Reykvíkingar því
rjettlátari. En Seyðfirðingum er
þá meiri þörf að nota sólarljósið
sem best, meðan þess er kostur.
Jeg held það væri ráð, að gera
sýslu- og bæja-samþyktir um það,
hjer fyrir austan, að flýta klukk-
unni um I—2 stundir að sumrinu
til. Það getur ekkert skaðað, en
hinsvegar sennilegt að það hefði
miklar og góöar afleiðingar, bæði
að því er snertir afköst manna og
alment heilsufar. Englendingar eru
hagsýnir menn. Þeir vissu hvað
þeir gerðu með því að taka upp
búmannsklukkuna, þegar mikiö lá
við.
Búmannsklukkan á ekkert skylt
viö menningarskort eða afkára-
hátt. Hún er tiiorðin fyrir reynslu
margra kynslóða í baráttunni við
óblfða náttúru, þá sömu reynslu,
sem skapað hefir málsháttinn:
Morgunstund gefur gull í mund.
Búi.
Matvælaskortur
í Rússlandi.
Síðustu mánuðina hefir verið
mjög tilfinnanlegur skortur á mat-
valum í Rússlandi. Skömtulagið,
sem áður var smátt, hefir víða
rýrnað til muna. Sykur var t. d.
áður seldur öllum, sem höfðu
matvælaseöil, og var skamturinn
hálft annað kíló á mánuði. Nýlega
var þessi skamtur færður niður f
1 kíló fyrir þá, sem erfiðisvinnu
stunda og 800 gr. fyrir aðra þá,
sam matvælaseðla höfðu. í Moskva
hefir smjör og egg verið sjaldgæf
munaðarvara árum saman hjá öll-
um þorra manna — þótt undar-
legt sje, altaf frá þeim tíma að
hafist var handa í sveitunum um
stofnun sameignarbúa, en með
þeim var álitið að Iandbúnaðar-
framleiðslan mundi taka hinni
mestu gerbreytingu. En síðustu
mánuðina hefir skorturinn á þess-
um búnaðarafurðum orðið að al-
gerðri þurð. Þessar vörur hefir
jafnvel vantað í matarbúðir þær,
sem hafa það sjerstaka hlutverk
að inna, að birgja hinar útlendu
sendisveitir og einnig á gistihús-
um þeim, sem sækjast eftir útlend-
ingum tíl þess að ná í „valutuna",
erlenda gjaldeyrinn, sem mest er
sókst eftir.
Nú er ástandiö öfugt við það
sem var á árunum 1918—21. Þá
var skorturinn miklu meiri í bæj-
unum en sveitunum. Nú eru borg-
arbúarnir, einkum í mestu iönaö-
arborgunum, miklu betur settir en
sveitafólkið. Sovjetríkið hefir nefni-
lega komið miklu betra skipulagi
á, að sölsa undir sig matvælabirgðir
manna en var á fyrstu árum þess.
Besta sönnun þessa er hið geysi-
lega aöstreymi til stórborganna. í
Moskva og Petrograd er fólks-
fjölgunin t. d. hálf miljón á ári.
Meðan á borgarastyrjöldinni stóð
vissi straumurinn í hina áttina, af
því að þá var auðveldara að ná í
mat á Iandsbygðinni.
Verkamenn í Moskva og Lenin-
grad fá ákveðinn skamt, tvö pund
af brauði á dag, og auk þessfast-
an skamt af te og sykri, þótt lítill
sje. Aðrar fæðutegundir eru einn-
ig fáanlegar meö köflum, eftir því
sem birgðir hrökkva. Þá fáverka-
menn þeir, sem vinna við meiri-
háttar verksmiöjur heitan kjöt-
eða fiskrjett á hverjum degi á
matstofum þeim, sem við verk-
smiðjurnar eru, og börnin fá oft
heitan mat í skólunum. í borgun-
umkemur matvælaskorturinn harð-
ast niður á þeim, sem ekki eiga
heimting á aö eta á matstofunum,
sem eru víða bæði við verksmiðj-
ur og ríkisstofnanir, og einkum
hinna rjettminni stjetta (fyrverandi
kaupmenn, aðalsmenn, landeigend-
ur, klerkar og kennimenn). Þessir
menn fá ekki matvælaseðla og
verða því að eiga sitt undir
„privat“-markaönum eða „ríkis-
búðunum*, þar sem vörur eru
seldar hindrunarlaust en á geysi-
háu verði. Eöa þá að þeir verða
„Jeg hefi reynt um da-
gana óteljandi tegundir
af frönskum handsápum,
en aldrei á æfi minni hefi
jeg fyrir hitt neitt sem
jafnast á við f.ax hand-
sápuna ; vilji maðtir hal-
da liörundinu unglegn og
yndislega mjúku "
Allar fagrar konur nota hvítu
Lux handsápuna vegna þess, hún
heldur hörundi þeirra jafnvel enn
pá mýkra heldur en kostna'ðar-
samar fegringar á snyrtistofum.
LUX HANDSAPAN
M-LTS 209-50 IC LEVER BROTHERS LIMITED, PORT SUNLIGHT, ENGLAND
að leita til ættingja og vina til að
sjá sjer farborða.
í sveitahjeruðunum er skorturinn
miklu meiri, vegna þess að bænd-
um er minna sint við úthlutunina
og í mörgum hjeruðum er algerð
þurð á sykri, te og sápu. Korn-
vörur þær, sem bændur hafa af-
gangs, eru teknar frá þeim á
ákveðnu verði, og með þeim hætti
að þvingun er, þótt annað sje
látið heita. Bændur kvarta oft
einnig yfir því, að þegar hinir op-
inberu starfsmenn meti það, sem
þeim er stlað af kornvörum sjálf-
um sjer og búpeningi til viðurvær-
is, þá sje heldur skorið við negl-
ur. Þegar veriö var að safna bænd-
unum f sameignarbúin, varslátrað
geysimiklu af nautpeningi, svínum
sauðfje og hænsnum. Síðan hefir
verið skortur á fóðri og ráðstaf-
anir ríkisins sitt á hvað, stundum
hallast að einstaklingseign, stund-
um unnið á móti. Afleiðingin
hefir orðið sú, að bændur eru
ver settir hvað matvæti snertir en
verið hefði, að óbreyttum að-
stæðum.
Eftir því sem ferðamönnum
segist frá og sjeð verður af brjef-
um, þá er matvælaskorturinn sem
stendur mestur í Ukrain. Lftur út
fyrir að brauðskamturinn í mörg-
um bajum í Ukrain sje ekki nema
puad á dag, og aðeins til erfiðis-
manna. Fjöldi manna í Moskva
sendir matvæli af sínum eigin tak-
markaða skamti til frænda og
vina í Ukrain. Ferðamaður, sem
nýkominn er frá Ukrain, segir aö
slíkt dýrtíðarverð sje þar á „privat*
markaðnum, að brauð sje selt
fyrir átta til tíu rúblur kílóið. Þetta
svarar til 18—22 króna. En meö-
allaun iðnaðarverkamanns á Rúss-
landi eru um 100 rúblurá mánuði.
Það virðsat vera þrjár meginá-
stæður til matvælaskortsins, sem
nú er í Rússlandi. Almenningur
veröur aö leggja á sig þungar
byrðar til þess að komið verfti í
framkvæmd 5 ára áætluninni, sem
svo mjög er látið af. Verslunar-
skýrslur sovjetríkisins sýna að
mikið er flutt út af korni, smjöri,
eggjum, fiski, alifuglum og öðr-
um fæðutegundum, sem auðvitað
væri hægt að neyta heima fyrir.
Byrði þessa þvingaða útflutnings,
sem nauðsynlegur er til þess að
Rússar geti staðið við viðskifta-
skuldbindingar sínar, þyngist þar
sem annarsstaðar við verðfallið.
í ööru lagi er líklegt, að ófrið-
arblikan í austri, hafi leitttil þess,
að stjórnin hafi safnað matvæla-
birgðum, sem til mætti taka í
hernaði og af því að þjóðin átti
áður við þröngvan kost að búa,
þá hlaut slík birgðasöfnun að
koma skjótlega niður á öllum al-
menningi. Og síðast en ekki síst,
ríkisbúin og sameignarbúin hafa
framleitt miklu minna, en forvígis-
mennirnir höfðu gert sjer í hugar-
lund. —
Sanngjarn dómur um matvæla-
ástandiö á Rússlandi yrði eitthvaö
á þessa leið: Það er ekki alment
hallæri, sem sambærilegt sje við
hungurdauðann, sem varö 1921—.