Alþýðumaðurinn - 19.03.1946, Side 2

2
ALÞÝÐUMAgtTRINN
Þriðjudaginn 19. Mars 1946
Hvað er að fjiíka?
,,Dagsljósið“
Eins og öllum mun ljóst, telur
blaðið Dagur sig íyrst og fremst
málsvar'a verslunarvalds KEA.
Sé eitthvað sagt, sem liann hygg-
ur því til álitslmekkis, eru marg-
ir pennar á lofti ritstjóranum til
aðstoðar. í síðasta tbl. Alþýðu-
mannsins varð mér það á að
grípa á því kýli margra kaupfé-
laga, sem farið hefir hraðvax-
andi seinustu árin: einangrun
þeirra frá alþýðu manna, sem í
fyrstu báru þau fram til sigurs.
Þessi einangrun hefir ekki síst
orðið hjá KEA, og því mátti
Dagur ekki þegjandi þola. Hins
vegar er hann ekki vandari að
vopnaburði en svo, að sumt rang
færir liann vísvitandi úr. grein
minni „A næsta leiti“, en sum-
staðar gerir hann mér upp orð
og hugsanir. Þetta gerir hann í
trausti þess, að hann sé miklu
víðlesnara blað til sveita en Al-
þýðum., svo að þar komist ekki
upp um falsið. Um bæinn hugs-
ar hann ekki núna, bæjarstjórn-
arkosningar úti, en vonlaust um
þing-sætið.
Ilelstu rangfærslurnar eru
þessar:
Dagur segir, að ég álasi Fram
sóknarfl. fyrir að styðja kaup-
félögin. Eg sagði, að Framsókn-
arflokkurinn væri orðinn flokk-
ur efnaðra bænda og kaupfélags
klíkna, þ. e. flokkurinn hefði
gert mörg félögin að hreiðri
sínu. Hvað heldur Dagur t. d.
um fylgi Framsóknarfl. hér á
Ak. væri, hefði hann ekki getað
hreiðrað um sig í KEA?
Dagur segir ég telji efnaðri
bændur ráða kaupfélögunum.
Eg sagði, að efnaðri bændur
veldust til forustu um málefni
svéitanna. Þessir menn „gefa
tóninn“ í bændapólitík Fram-
sóknarfl. nú orðið. Dagur segir,
að ég hallist að því, að pöntun-
arfyrirkomulagið sé tekið upp.
Eg minntist hvergi á það í grein
minni.
Af þessu dregur blaðið síðan
ályktanir, sem eru meira óg
minna rangar, af því að for-
sendurnar eru ýmist tilbúnar
eða „sniðnar til“.
Degi til hugarléttis vil ég taka
fram, að með „kaupfélaginu
okkar“ átti ég í síðustu grein
rninni við kaupfélög héraðanna
á hverjum stað. Þetta var raun-
ar vandalaust að sjá, hefðu ekki
KEA-gleraugun verið gróin á
nef ritara Dags, því að ekki er
öll alþýða sveitanna í KEA, þótt
stórt sé!
Dagur telur, að ég ráðist á
kaupfélagsstefmma og telur
býsn mikil, að maður, sem. sé í
stjórn kaupfélags hér, liagi sér
svo. Þessu er því til að svara, að
hugtakafölsun er að kalla gagn-
rýni árás, í öðru lagi, gagnrýndi
ég kaupfélagsstefnuna í fram-
kvœmd, ekki þær hugsjónir, sem
að baki henni lágu í upphafi og
liggja enn hjá öllum, setn vil-ja
jýrst og fremst hag alls almenn-
ings. J þriðja lagi er ég ekki í
stjórn neins kaupfélags, en
kannske ei' þetta fyrirboði þess,
að KEA ætli að kjósa mig í stjórn
sína á næsta aðalfundi!
*•
Hornsteinar Framsóknar-
flokksins nú
Degi er mjög sár þyrnir í
hóldi, að ég sagði í fyrr nefndri
grein minni, að efnaðri bændur
til sveita og kaupfélagsklíkur
réðu öllu um stefnu Framsókn-
arflokksins. Telur liann mig eng-
in rök færa fyrir þessu. Vil ég
því gera honum nokkra úrlausn.
Til þess að gefa sig að opin-
berum málurn þarf tíma. Ein-
yrkinn hefir hann engan, ungi
bóndinn, sem er að koma fótum
undir bú sitt, hefir hann sjaldn-
ast nokkurn. Þess vegna veljast
yfirleitt eldri, efnaðri bændur í
trúnaðarstöður til sveita. Þeir
eru venjulega allmiklu íhalds-
samari en fátækari og yngri
bændurnir, en þeir „gefa tón-
inn“ „bændastefnunni“ í krafti
aðstöðu sinnar en ekki fjölda.
M. a. veljast þessir menn á aðal-
fundi kaupfélaganna og í stjórn-
ir þeirra, því að þeir eiga heim-
angengt. Þessi „þróun“ málanna
hefir ágerst mjög í seinni tíð með
vaxandi fólkseklu til sveita. Á
hinu leitinu hafa kaupfélags-
stjórar og skjaldsveinar þeirra
eflst mjög að áhrifum sökum
velgengni félaganna. Sökum
þess hvað kaupfélögin eru orðin
stór,svo að almenningurhefireng
in tök á að fylgjast með rekstri
þeirra, hefir þessurn mönnum
tekist að gera kaupfélögin að
herrum en ekki þjónum við-
skiptamannanna. Á þessum
tveimur hornsteinum: efnabænd-
unum rosknu og verslunarvaldi
kaupfél. situr nú sú bygging,
sem Framsóknarflokkur kallast.
Orsakirnar eru því harla aug-
ljósar, hví flokkur þessi hefir
færst svo mjög í íhaldsáttina í
seinni líð.
„Hvernig líst þér knefi sá?“
Hér á Akureyri er mörgum
framsóknarmanni vel ljóst, hver
liáski steðjar að flokknum, ef
svo fer fram, sem nú horfir.
Þess vegna skeði það í vetur
fyrir bæjarstjórnarkosningarnar,
aðvinstrirneitn flokksinssáíu ekk
þegjandi lijá við röðun manna
á lista flokksins. Þó voru lu'eytr-
ingarnar ekki nógu róttækar til
að vekja traust frjálslyndustu
flokksmannanna á listanum, og
eftir kosningarnar lagði versl-
unarvaldið hnefann í borðið og
réði kosningu Steinsens í bæjar-
stjóraembættið, þrátt fyrir
megnustu vanþókmm vinstri
mannaima. Við stjórnarkosn-
ingu í Framsóknarfél. Akureyr-
ar komust þeir þó í meirihluta,
en ekki í fulltrúaráði, svo að
enn munu þeir oft sjá hnefann
á borðinu. Það er þetta verslun-
arvald, sem hefir komið fram-
sóknarverkamönnunum til að
kalla KEA í háði
„Kaupfélagið okkar“
Eins og allir vita, er Kaupfé-
lag Eyfirðinga með stærstu versl
unum hér á landi. Þetta á félag-
ið talsvert að þakka því, hvernig
það er í „sveit settí‘, en ekki síð-
ur hinu, að það hefir átt hinum
mikilhæfustu framkvæmdastjór-
um á að skipa og verið oftast
mjög heppið með starfsfólk.
Samt sem áður hefir megn óá-
nægja risið gegn því meðal
fjölda viðskiptamanna þess, og
þar sem Degi virðist þetta með
öllu ókunnugt, skal nú talið upp
nokkuð, sem fundið er því til
foráttu:
1. Félagið noti sér alltaf
hámarksálagningu.
2. Félagið afnam 5% afslátt-
inn.
3. Félagið greiði arð af að-
eins þeirra apóteksvara,
sem sjúkrasamlagsmeðlim-
ir kaupa þar.
4. Félagið telji færri og færri
vörur arðskyldar.
5. Félagið taki vexti af reikn-
ingsskuld, greiði enga vexti
af reikningsinnstæðu. —
(Þetta skellur mest á bænd-
um).
6. Félagið sé hlutdrægt í út-
hlutun vara, sem erfitt er
að fá, t. d. byggingarvara.
7. Félagið seldi óflokkaða
tómata fyrsta flokks verði
í fyrra sumar.
8. Félagið okri á kjöti, sem
engin verðlagsákvæði eru
um.
9. Fél. noti almenningseign
til að halda úti blaðakosti
fyrir sérstakan flokk.
10. Félagið leyfi „gæðingum“
sínum að „spekulera“ með
innstæður félagsmanna ,til
að „ávaxta“ þær og um
leið gera það að „atvinnu-
rekendavaldi“.
Sé þetta alll þvættingur og á-
lygar, veit ég að riturum Dags
þykir vænt um að gefast kostur
á að hrekja þær allar í einu.
Hafi þetta við rök 'að styðjast,
en ritara Dags ekki verið þessi
ágalli ljós, þykist ég þess full-
vís, að hann er „alltof gáfaður
og ærukær drengur“ til þess að
halda áfram að berja í brestina,
lieldur muni hami taka af alefli
að berjast fyrir róttækari stefnu
innan Framsóknarflokksins, svo
að aftur skapist möguleikar fyr-
ir góðri samvinnu verkalýðsins
í kaupstöðum og kauptúnum og
almennings í sveitinni.
Að lokum þetta: Það er eng-
in hætta á að velgengni KEA
fjúki, þótt ég gerist fyrirferðar-
mikill í augum ritara Dags í
dálkum Alþýðum. Voldug félög
falla ekki fyrir orðum eins
manns. Hitt er það, að KEA er
hollt að byggja ekki svo hátt, að
grunnurinn bresti. Haldi for-
ráðamenn félagsins frarn þeirri
drottnunar- og auðsöfnunar-
stefnu, sem þeir hafa rekið í
seinni tíð í stað þess að hugsa
fyrst og fremst um hag almenn-
ings, er eins víst og dagur fylgir
nóttu, að fjöldinn snýr baki fyrr
eða síðar við því, og þessi glæsi-
lega tilraun fátækrar alþýðu til
að bæta kjör sín er þar með að
engu orðin.
Það mega vissulega vera
brjóstheilir menn, sem vilja vit-
andi vits fella á sig þann dóm
sögunnar að hafa sökum valda-
fíknar og drottnunargirni gert
að engu margra ára ötula og
markvissa baráttu fátækrar al-
þýðu fyrir bættum verslunar-
kjörum.
Br. S.
Heimili og skóli, tímarit um
uppeldismál, 1. hefti 5. árg. er
nýkomið út. Efni: Lítið til fugl-
anna í loítinu, eftir Ásmund
Guðmundsson próf., Egill Þor-
láksson sextugur, eftir ritstj,
Mark og leiðir, eftir Snorra Sig-
fússon. Jón Kristjánsson kennari
sjötugur eftir ritstj., „Mönnum
miðar“ eftir Jón Gauta Péturs-
son. Einnig ýmislegt smávegis
til fróðleiks og skemmtunar.
*
N. k. Laugardagskvöld verð-
ur gamanleikurinn „Frá Akur-
eyri til Húsavíkur“ sýndur í
þinghúsinu að Hrafnagili. Dans
á eftir. Veitingar á staðnum.