Alþýðumaðurinn - 07.10.1947, Qupperneq 2

2
ALÞÝÐUMAÐURINN
Þriðjudaginn 7. okt. 1947
Hin nýja sköniun.
Undanfarin stríðsár höfum við
húið við skömmtun ýmsra nauð-
synjavara og mjög mikinn skort og
algera vöntun á mörgum þeim vör-
um, sem nauðsynlegastar t ru til brýn
ustu þarfa, þótt ekki hafi verið
skammtaðar af opinberum máttar-
völdurn okkar þjóðfélagr. Má þar
til nefna lnarga vefnaðarvöru svo '
sem léreft til rúmfatnaðar, efni í
yfirfatnað karla og kvenna, sem
sæmilegt hefir mált teljas' til þeirra
nota, efni í klæðnað handa börn-
um og unglingum, og tillminn fatn-
að á þessa æsku landsins, svo sem
sokkaplögg. Ennfremur h- -fir tilfinn-
anlega skort búsáhöld. svo sent
diska, bollapör oog fleira.
Skömmtun þeirra vara, sem fram-
kvæmd var á stríðsárunim, stafaði
af ótta um, að styrjöldin ieppti sam-
göngur til landsins, eða shortur yrði
á vörum þessum til kaups á hinum
útlenda markaði, svo að skömml-
tlnin væri nauðsynleg af þeim ástæð
um En vöntun þeirra vara, sem ekki
hafa verið skammtaðar, stafaði og
stafar enn af vöntun þeirra á heirns
inarkaðinum.
Fram á síðasta ár hefir þjóðina
ekki skort fé til kaupa á algengustu
nauðsynjum sínum, utarlands eða
innan. Síður en svo. Hún hefir vað-
ið í útlendum inneignam og inn-
lendu seðlaflóði upp fyri ■ öll skiln-
ingarvit, og hefir því hv >rki heyrt.
séð eða skynjað á annan hátt annað
en að hún myndi verða í þessari
paradís sællífis til eilífðar. Nú þegar
við erum að átta okkur á, að við
v^rðum að lifa eins og annað fólk,
sem býr utan við vallargarð Edens
verðum við að sjálfsögða að hagk
okkur eftir aðstöðunni og lifa í
samræmi við efni. Hér verður því
ekki sett fram neitt skaj/vonzkuvæl
yfir því, þótt nú, og það sannarlega
um seinan, sé eyðslu og óhófi sett
takmörk með þeirri skömmtun á
ýmsum nauðsynjavarningi, sem til
landsins er fluttur, ef því fylgir þá,
að algerlega sé fyrir það girt, að eylt
sé okkar dýrmæta gjaldeyri fyrir
það, sem þjóðin getur mjög vel verið
án, en að sjálfsögðu fer mikið eftir
því, hvernig á þeim málum er haldið,
.hvernig almenningur sætlir sig við
hnappheldu skommtunarinnar, og
hvernig skömmtunin verður fram-
kvæmd.
Fólk hefir nú fengið í hendur
fyrstu skömmtunarseðlana fyrir hina
nýju skömmtun og eiga að gilda
tíl næsta nýárs fyrir kaupum á mat-
vöru, búsáhöldum og vefnaðarvöru,
annarri en ytri fatnaði, og verður
iiér ekki sett út á fyrirkomulag þeirr-
ar skömmtunar sem þar er gerð. Er
þár að mestu leyti fylgt sama fyrir-
komulagi og lólk liefir áður vanizt
óg sælt sig við um þær vörur, sem
áður hafa verið skammtaðar, og hin-
ir nýju reilir fyrir vefnaðarvöru og
' búsáhöld eru mjúg þægilegir i
notkun. Hins vegar virðist sköpunar-
gáfa skömmlunaryfirvaldanna hafa
misst sjónir á öllum skynsamlegum
leiðum, þegar hún er að finna út
innkaupaheimild fyrir ytri falnaði
karla, kvenna oog yngra fólks, því
að þar s,ér hún enga aðra leið en að
láta einn af stofnaukum skömmtunar
seðilsins þjóna því ætlunarverki, þó
að þar verði ekki á neinn hátt kom-
izt af með minna en 2 eða 3 reiti
fyrir hvern mann, ef nokkur mynd
á að verða á framkvaund þeirrár
skömmtunar og hún á ekki að valaa
þeim,'sem hana þurfa að nota, sér-
stökum óþægindum, sem þó er mjög
auðvell að komast hjá með öðru
fyrirkomulagi. Kunnugt er hverj-
um manni, að yfirfatnaður karl-
manns er samsettur af jakka, vesti
og buxum, en fyrir • þetta þrennt á
aðeins ein innkaujiaheimild að gilda.
Þó það sé að sönnu algengt, að allar
þessar þrjár flikur séu keyptar í
einu lagi sem alfatnaður, er hitt og
algengt, að jakki er keyptur á ein-
um stað og buxur á öðrum,, endá
hafa verzlanir karlmannafatnað
sundurlausan lil sölu á þann hátt og
algengt er. að inenn fái saumað á
sauinastofum eill fal af þeim þremur,
er alfatnaður karlmanns er saman-
seltur af. Það er og algengt, að yngri
^nenn kæra sig ekki um vesti í sínum
ylri falnaði, jió að eldri menn vilji
liafa það, en nota oft í stað vestis
prjónaða jjeysu, sem saumastofur
hafa ekki að bjóða, en ástæðulaust
virðist, að meina einum eða öðrum
að breyta ytri klæðnaði sínum á þann
hátt, ef hafin óskar jjess, eða fá auka
buxur með jakka í stað vestis, ef
hann kysi það heldur, en ekki verð-
ur séð, að hægt sé að verja stofn-
aukanum á þann hátt. •
Kaupaheimild karlmanns fyrir al-
fatnaði á því að vera í þrennu lagi,
svo að hverjum manni sé í sjálfs-
vald sett hvað áf þeim þremur flík-
um, sem fatnaðinn mynda, hann
kaupir, og heimilt sé að fá tvennar
buxur með jakka, ef vesti er sleppt,
eða til að kaupa peysu í stað vestis.
Fyrir yfirhöfn þyrfti þá að láta 3
fatnaðarreiti, til jíess að engin breyt
ing yrði á magni því af fatnaði, sem
skömmtunarstjórnin hefir ákveðið.
Engu mini>i fjarstæða er það að
lála eina iimkaupaheimild gilda fyr-
ir tveimur kvenkjólum, því að með
jjví er kona sú, sem þarf að fá sér
kjól, neydd lil að kaupa annan um
leið, Jjó að Kenni sé ekki jjörf á hön-
um Jjá strax, þar sem hún hefir ekki
nema eina kaúpaheimild fyrir báð-
um kjólunum, og verður að sjálf-
sögðu að afhenda hana í hendtfr
þeim, sem selur henni fyrri kjólinn.
Þá getur hún ekki keypt sinn kjól-
inn í hverri búðinni, þar sem ekki
er hægt að skipta stofnaukanum, sem
sem gildir fyrir kjólakaupunum, milli
tveggja kaupmanna. Þessi ráðstöfun
skömmtunaryfirvaldanna spyrnir
einnig beint á móti þeim tilgangi
skömmtunarfyrirkomulagsins að
dreifa þeim vörum, sem til eru i
landinu á hverjuin tíma, á milli sein
flestra, og sézt það á mjög einföldu
dæmi sem því, að ef nú væri til einn
kjóll í landinu á hvern íullvaxinn
kvenmann, gæti þó ekki nema önnur
hver kona landsins eignast kjól, af
því að kaupa verður tvo kjóla út
á stofnauka kvennanna eða engan
ella. Onnur hver kona landsins yrði
þá að bíða til seinni tíma eftir að
eignast kjól, þó að sumar nágranna
konurnar hefðu getað náð sér í tvo
kjóla. Eins mætti ætla, að allar kon-
ur landsins þyrftu að eignast kjól
nú fyrir jólin, og úr því yrði bætt
með innflulningi þessarar vöru og í
samræmi við skömmtunaifyrirkomu-
lag það, seiíi hér hefir verið talað
um, og yrði þá strax á þessu ári að
flytja inn þessa vöru, sem Jjó ætti að
endasl til ársloka 1948, en í gjald-
eyrisvandræðum þjóðarinnar nú
myndi vera full ástæða til að geyma
það af Jjessum innflutningi, sem skað
laust væri, til næsta árs. Þá er og
sjálfsagt að miða hvorki innkaupa-
heimild fyrir karlmannafátnaði,
kvenfatnaði eða unglingafatnaði ein-
göngu við tilbúinn fatnað, heldur
einnig við efni í fatnaðinn, Jjar sem
möguleiki er á ýmsum þeimilum til
þess að vinna fatnað úr efninu.
Af því, sem hér hefir verið sagt,
er ljóst, að sama gildir um kaupa-
heimild fyrir unglinga og börn og
fyrir fullorðið fólk á fatnaði þeirra
eða efni til^ fatnaðar, að heimildin
verður að vera bundin við einstaka
flík eða efni í hana, ef nokkur leið á
að vera að framkvæma þessa fatn-
aðarskömmtun á viðunandi hátt. Er
Jjví Ijóst, að skömmtunaryfirvöldin
mega á ný setjast í sína fínu stóla
og gjöra bragarbót á fyrri skáld-
skap, og er það fremur létt verk,
þó að þeim tækist ekki að finna
rétta leið í fyrstu. Ekki er annar
galdurinn en að kalla inn alla stofn-
auka, sem nú eru ætlaðir fyrir fatn-
aði, og afhenda gegn þeim hverjum
karlmanni 3 innkaupareiti, er gildi
stofnaukinn gildir nú. Konur þurfa
allir samanlagt fyrir því sama og
að fá 2 reiti fyrir sinn stofnauka og
unglingar og börn eins, og gildi reit
irnir hvort sem heldur er fyrir tik
búnum fötum eða efni í þau, og fer
sjálfsagt fyrir yfirvöld þessi að gjöra
þetla nú þegar.
Gersamlega er sú breyting óhaf,-
andi, sem skömmtunaryfirvöldin
hafa gjört á úthlutun innkaupaleyfa
fyrir ýmsum varningi, sem nú er
skammtaður, sem sé sú, að leyfi þessi
skuli nú þurfa að sækja til Reykja-
víkur, þó að þau væru áður gefin
út í hverju hreppsfélagi og bæ, með-
an skömmtunin var miklu fábreyttari
en hún er nú. Er það stórfurðulegt,
að viti bornum mönnum skuli koma
i
til hugar, að skömmtunarskrifstof-
an í Reykjavík geti annað því að
afgreiða allar beiðnir, sem til hennar
liljóta að ber^st af öllu landinu um
leyfi til kaupa á vörum í stærri og
smærri stíl, þó að hún hafi ekki áður
haft með höndum nema yfirstjórn
skömmtunarmálanna, meðan miklu
færri vörur voru skammtaðar. Nær
þessi villeysa svo langt, að verzlanir
hér á Akureyri verða nú að sækja
leyfi til skrifstofunnar í Reykjavík
til kaupa á vörum, sem seldar eru af
heildsölum á Akureyri eða fram-
leiddar hér, þó að leyfi fyrir slíkum
vörum hafi áður verið afgreidd hér.
Séistök leyfi þarf fyrir umsóknir
slíkra leyfa, scm út eiga ao vera
gefin af skömmtunaryfirvöldum höf-
uðstaðarins, en eyðublöð þessi hafa
ekki sézt hér enn, þó að skömmtun-
in sé komin til framkvæmda fyrir
nokkru, og má af Jjví nokkuð marka,
hvernig afgreiðsla muni verða á
leyfum þeim, sem nauðsynleg eru til
þess, að einhverja vöru sé hægt að
láta af hendi við kaupendur.
Það, sem hér hefir verið sagt, er
ekki sagt í mótmælaskyni við þá ráð-
stöfun, að sett sé skömmtun á aðflutt-
ar vörur til landsins. En fyrirkomu-
lag skömmtunarinnar og fram-
kvæmd hennar verður að vera þann-
ig, að þeir, sem við hana þurfa að
búa, hafi ekki af henni sérstök al-
gerlega óþörf óþægindi og erfiði.
Þeir, sem við verzlun fást á skömml-
unarvörunum eiga fullkominn rétl á
því, að erfiði það, sem skömmtun-
in veldur þeim, sé ekki margfaldað
með firrum skrifstofuvalds í höfuð-
stað landsins, eins og sýnilega er
gjört með því að draga allar leyfa-
veitingar þangað úr höndum góðra
manna hér, eða ganga svo frá
skömmtunarseðlum, að ekki sé við
tmandi. Erlingur Friðjónsson