Skutull - 04.11.1932, Blaðsíða 2

2
SKUTULL
Einkarelístur
- Riliisreksíur
Það ligeur í augum upp;, aft
motbirur gegn ríkisrekstii
fnlla nm sji'.fnr siir,
ef í hlut eiea tyriitæki, sem rekin
eru til almenma heilla, svo sem
sirnar, heilbrÍgðisráðsfcHfanir. iyfsaia,
b.ðhús, sóttvarnaihús, söluhallir og
torg, ieikhús o. fl. Þar t! mælti
einnig nefna husaeerð. Ekkeit er
m‘úra vnði aimennri heiihrirrði en
hollir og ódýrir hústaðir. Rima er
að sepja nm miólkmsöln í sam-
h mdi við heiisu barnanna. Enn)»á
má því við hæta, að það gæt.i
reynst hollt, að hæiaifóiagið iæki
hranðgeið og slátrnnarhús, því að
oft, hefir alþýða manna átt við
haiðan kost að húa, bæði vegna
veiðlags a þeim nauðsynjum og
skoiti á vöiuvftndun,
E ns og nú afcandt sakir, hafa
flest riki tekið að sér rekstur
þeirra atvinnugreina, sem nú verða
taldar:
Pó-tflutningar eru reknir af rík-
inu í öllum löndum. Ennfremur
ritsími, að minnsta kosti landssími
í nær öllum löndum nema Bandi-
rikjunum ; sæsímann eiga fólög
einstakra manna. Þá er talsími
ríkiseign í sumum iöndum. Jirn-
hrantir eru reknar af ríkinu í Þý- ka-
landi, Rússlard', Finnlandi D m-
mörku, Noregi, Belgíu, Sviss, Ír.alíu,
Hollaidi og að nokkru leyti í
Svíþjóð og Prákklandi. Þegar sleppt
er þessum hel tu samgöngufyrir-
fækjnm, er mjög breytilegt, hvers-
honar íyrirtæki það eru. sem rekin
eiu af líkjunum. í P/ússlacdi á
ríkið námur, vírigarða og postulíns-
geiðir, sem ve;ta álitlegar tekjur og
hafa yfir 100 000 verkamanna í
þjónuslu sinni. í Ítalíu hefir ríkið
tekið í sínar hendur líftryggingar,
en í Nýja-Sjálandi rekur ríkið slysa-
og brunatiyggingar. f Fiakkiandi
hefir ríkið einkasölu á t.óbaki, eld-
sp tum og púðri. Auk þess heflr það
í sínum höodum ýmsar smærri
iðngreinar, svo sem postulínsgeið í
Sévres, glitvefnað, málmstungur frá
safninu í Louvre, ríkispi-entsmiðju,
kynhótastöðvar hrossa, baðstaði til
heilsubótar o. s. frv. — í mörgum
ríkjum, svo sem Ítalíu og Mpáni og
ýmsum htzkum ríkjum er enrþá
ein tekiulind, sem reynisfc mjðg
arðsöra, en h»5p;ð er a5 mæla með.
það er ríkish1 ppdrætti.
FJest hæiarféiög sjá mðnnum
fyrir neyzluvatni, annast greftranir
og reka slár.runarhús, söluhsllir,
sóttvarnir o. fl. — Sameiginlegar
ljósastöðvar eru t.il í meira en 500
horsrum í Bandarikjnnum og í
fjöida mörgum borgum í Þfzka-
land'. TJnnið er að því sama á
Englanrii. Svíss o? ftajíu en í
Frakklandi þekkist slikt ekki nema
í fcín o?Sa tólf bo>-giim. í Englandi
er mjög algengt, að hmgir sjai nm
rekstur sporvagna. Meira en helm-
ingur slikra fyrirfækja er rekinn af
hæiarféiögnm. Ánð 1911 vom 174
Bl'k fvrirtæki rekin af horgum, en
1 Sð af einstðkum mönnum. Þetta
er einnig að ve»ða almennt í Þ<zka-
landi og í Sviss og sömuleiðis á
ft.alíu. Á Englandi er það algenet,
að borgir láti reisa hús til ibúðar.
Einnig er það bekkt í Þýzkalandi
og í Qviss. f (Jjr éve sér hæiinn
fyrir orku handa heimilunum. l.oks
má nefna það, að í Erglandi vottar
fyiir bæjar- og líkisrekstri á ýmsum
greimim. fc. d. baðstöðvar, geiil-
sneiðing mjólkur. tilbirnn ís. ö'geið
og ýmiskonar ankaafurðir, og jafr-
vel hlómrækt. (Glasgow). í Cotanía,
P Uermo, Verona, Leipz;g og Buda-
pest ■ er brauðgerð rekin af bæjar-
félaeinu, en slátrunarhús í Lissabon
og Siirich.
Hagfrœði Charies Gide,
fyrra bindi bis. 161-102.
Aths.
Lesendur minnast, þess, að eitt
af aðaldeiiumálum jafnaðarmanna
og samkeppnismanna er það, hvort
heppilegra sé opinber rekstur eða
einkarekstur. Er emkareksturinn
liftaug allra ihaldssamra flokka, og
' ekki síður íslenzka íhaldsins en
annara afturhaldsflokka. Hér hefir
nú borgaralegur vísindamaður skýrt
frá nokkrum staðreyndum um
þessi deilumál, og er af því ljóst
hveit stefnir. Hinn opinberi rekstur
er sem sagt að færast inn á æ
fleiri og fleiri svið og þrengja
einkarekstri og einkabraski út í
yztu myrkur. Vilja íslendingar eyða
kröftum sinum í þ»ð að reyna að
sporna gegn eðlilegri fás og þróun
timans ? Væntanlega eru þeir hygn-
ari en svo.
Ba3læ\ir.
Þassar bækur hafa verið sendar
Skutli til umsagnar:
Alríkisstefnan eftir Ingvar Sig-
urðsson, mikil bók, rituð af manni,
sem er óánægður með ástandiS
í heiminum eins og það er. Sér
höfundur hvarvetna umbótaþörfina
og hyagur lausnina vera Alríkis-
stefnuna.
Dýraverr»darinn er ásamt Æsk-
unni og Unga íslandi hollur lestur
fyrir hörn og unglinga. Er þó ekki
svo »ð skílja, að fullorðnir geti
ekki lika haft bæöi gign og gaman
af sögum og kvæðum upa líf
dýranna, vitsmuni þeirra og þarfir.
Þó hafa fa'endingum ekki yerið eins
ijósar og vera ætti, þær skyldur,
sem þeir hafa víð málleysingjana.
D raverndannn ætti að vera á
hverju sveitaheimili, ekki síður en
búnaðarrit.
Skiptapiiin mikli. Fmmh.
alþýðunnar i landinu. Eru þó
baokatöp, af völdum slíkra aamfcaka,
engin, eða nær engin móts við
alla skuldasápu íhaldsins. — Og
mest alt það fé, sem hór var talið,
tapaðist áður en heimskreppan
mikla skall á, í árferði svona eins
og gengur og gerist. Hvað tapasfc
hefir nú á ný, veit líklega enginn.
Fsestir hafa það handa á milli
að þeir geri sór í fljótu bragði
grein fyrir hver feikna upphæð
þetta er, sem horfið hefir, nó hve
mikið mætti gera fyrir alla þá
peninga.
Til skýringar má geta þess, að
Samvinnufólagsbátarmr kostuðu i
erlendri höfn um 60 þús krónur
hver. — Það er andvirði 100
Samvinnufólagsbáta, sem tapa9t
hefir. Tuttugu Samvinnufélagsbátar
myndu nægja til atvinnu í bæn-
um, eins og bærinn er nú. Hverj-
ir 20 bátar gæfcu ensfc í 20 ár.
Það er stofnfó til atvinnn ís-
firðinga í 100 ár, sem hefir
tapasfc, jafnvel þó skipin gæfu
ekkert af sór til endurnýjunar.
— Neðstikaupstaðurinn kostaði
136 þús. krónur. Það er andvirði
37 stöðva eins og Neðsta, sem
hefír tapast.
— Hæstikaúpstaðurinn kostaði
300 þús. Það vantar litið á, að