Skutull - 06.02.1937, Blaðsíða 2

S K U T U L L
‘2
Raforka til heimilisnota.
Eftir Lúðvíg Guðmundsson.
Inngangur.
Innan fárra daga er ráðgert, að Rafveila
ísafjarðar og Eyrarhrepps verði opnuð al-
menningi til afnota. Rafsuðu- og -hitunar-
tæki af ýmsum gerðum eru nú komin hér
á markað og margir bæjarbúar munu nú
þegar hafa keypt sér tæki eða pantað.
Það er vitanlegt, að allan þorra almenn-
ings hér skortir fræðslu um gerð, val og
notkun rafmagnstækja, sem notuð eru við
heimilisstörf. Það er og ljóst, að gengi raf-
veitunnar veltur alhnjög á því, að sem jtest-
ir sem allra fgrst og á sem flestum sviðum
laki rafmagnið í þjónuslu heimila sinna. En
þar eð mér er ókunnugt um, að nokkrar
opinberar ráðstafanir hafi verið gerðar til
þess að leiðbeina almenningi í þessum efn-
um, hefi ég ráðist í að taka saman nokkrar
leiðbeiningar um val og notkun rafmagns-
tækja til heimilisþarfa. Við samning þeirra
hefi ég einkum stuðst við danska reynslu,
en vegna þess að verð á raforku er miklu
hærra í Danmörku en t. d. í Noregi, leggja
Danir meiri áherzlu á sparsemi og hagsýni
i noikun raforku, en þessa hvorslveggja er
einmill brgn þörf hér.
Flestar lýsingarnar á tækjum og leiðbein-
ingar um notkun þeirra heíi ég tekið úr
ritgerð eftir E. v. Holstein-Rathlou, docent.
Hr. rafmagnsfræðingur Höskuldur Baldvins-
son hefir lesið handrit greinar þessarar og geíið
mér góðar bendingar um ýmislegt, og kann
ég honum alúðarþakkir fyrir.
Rafmagn. ,
íslenzkar húsmæður, sem til þessa hafa
fæstar átt þess kost að nota rafmagn sér til
aðstoðar við heimilisstöríin, hafa eflaust oft
litið öfundaraugum til stallsystra sinna með
þeim þjóðum, er fyrir löngu hafa beizlað
fljót sín og fossa og leitt fram úr skauti
þeirra gnægð ódýrrar raforku. Og ástæður
til öfundar voru ærnar, því að rafmagnið
ber um flest eða allt af öllum öðrum teg-
undum orku, sem beita má húsmóðurinni
til aðsloðar og léttis við heimilisslörfin. Það
lœtur vel að sljórn og sparar þannig tíma
og egkur örgggi og feslu i vinnubrögðum.
Slgsa- og bruna-hœlla fglgir því nálega eng-
in, og það e/lir stórlega þrifnað og bætir
þannig alla hollustuliœtti heimilanna.
Með samstarfi leikra og lærðra, húsmæðra
og sérfróðra vísindamanna, hefir fjölbreytni
raftækja til heimilisnota aukist með ári
hverju; gerð þeirra hefir samræmst hlut-
verki þeirra og húsakynnum almennings,
hagkvæmni og listrænum kröfum samtíðar-
innar; orkunýtni þeiri'a eða sparneytni
hefir vaxið jafnhliða bættum vinnubrögðum
þeirra og auknum afköstum.
En nú dagar einnig hér af nýrri öld, —
öld rafmagns. íslenzk fallvötn eru gengin
í þjónustu þjóðarinnar. Nú er verið að
bregða beizli á Sogið, sem áætlað er að
gefa muni Reykjavík, Hafnarfirði, og ýms-
um sveitum á Suðurlandi allt að 10 þús.
hestöfl raforku. Akureyri ráðgerir nýja,
stórfellda virkjun hjá sér. Og þessa dag-
ana er verið að ljúka við virkjun Fossár í
Engidal, og innan fárra daga munu flæða
þaðan um Eyrarhrepp og ísafjarðarkaup-
stað allt að 800 hestöfl raforku!
Fræðsla.
En áður og um leið og rafveitur þessar
eru opnaðar til afnota, er nauðs^mlegt að
almenningur, einkum húsmæður, fái fræðslu
um gerð hinna nýju starfstækja. Þá er og
nauðsynlegt, að stjórnir rafveitanna beiti
sér fyrir námskeiðum fyrir húsmæður, þar
sem þeim sé veitt verkfeg kennsfa í með-
ferð tækjanna og vinnu með þeim.
Mun ég nú leitast við að skýra að nokkru
frá helztu tækjum, sem notuð eru í raf-
magnseldhúsum, og verður sérstök áherzfa
fögð á allt, er verða má til sparnaðar. En
þess verða íslenzkar húsmæður að minnast,
að þeim mun meiri sparnað og hagsýni, sem
þær sýna, því ítarlegar, sem þær notfæra
sér hverja orkueiningu, sem þær kaupa, því
meiri verður ánægja þeirra af rafmagns-
efdhúsinu og því betur geta þær veitl sér
önnur og fleiri tæki tif þess að fétta sér
heimilisstörfin, — og því sælli verða þær
og heimili þeirra.
Suðuplötur.
I nýtízku rafmagnseldhúsi eru fyrst og
fremst notaðar svonefndar suðuplötur.
Meginhluti þeirra er kringlótt pfata úr
steypujárni. Efra borð plötunnar er rennt
og eggslétt en í neðra borði járnþlöt-
unnar figgja rafmagnsþræðirnir, sem hita
hana. Þegar rafmagnssti'aumi er hleypt
í tækið, hitna þræðirnir; lieitir þræðirnir
hita járnið og úr því leiðist hitinn í botn
ketils þess eða potts, sem á plötunni stend-
ur. Gefur að skifja, að það tekur nokkurn
tíma að hita járnplötuna, sem er allþykk.
Tif þess að tryggja það, að hitinn feiðist
fljótt og greiðlega úr pfötunni í pottinn,
verður botn hans að vera rennsléttur, svo
að hann fafli sem þéttast að plötunni.
Vatn, ryk, rusf og hverskonar óhreinindi,
sem komist hafa á milli potts og plötu,
tefja fyrir hituninni og auka þannig á eyðslu
rafmagnsins. Til þess að enginn hiti fari
forgörðum, verður þvermál á bolni jjolta
og katla að vera jafnl þvermáli suðuplöl-
unnar, eða nokkru meira. Ef botnflötur
ílátsins er minni en suðuplatan, geislar
allmikið af hita plötunnar út í loftið. Mörg-
um hættir til að gæta þessa síður en skyldi,
einkum þar, sem raforkan er ódýr.
t Hafnarfirði er nú verið að koma upp
raftækjaverksmiðju. Er gert ráð fyrir því,
að verksmiðja þessi framleiði ýmsar teg-
undir raftækja til notkunar við heimilis-
störf, t. d. suðuvélar, ofna, þvottavélar o.fl.
A myndinni, er hér fylgir, er sýnd ein tegund
þeirra suðuvéla, sem verksmiðjan mun fram-
leiða. »Vélar þessar líta mjög vel úl og
eru ólíkar eldri gerðum suðuvéla að útliti.
Þær hafa hreinar línur og slétta lleti. í
innri byggingu eru þær einnig mjög full-
komnar. Þær eru glerhúðaðar að utan-
verðu; bökunarofninn er úr ryðfríu stáli,
og hefir hann sjálflokandi hurð. Neðan
undir bökunarofninum er hitaskápur. Tvö-
falt borð er á vélunum og má lyfta el'ra
borðinu, sem er á hjörum, að aftanverðu,
og le§gja upp að baki vélarinnar...
Rofarnir eru settir aftan á vélarnar, en
snerlarnir að framanverðu. Allar leiðslur
eru undir neðra borðinu og algerlega vernd-
aðar fyrir raka. Raforkueldavél þessi er
gerð í tveimur stærðum, — 5 gerðir —,
tveggjíi plötu vél með bökunarolni og með
eða án hilaskáps; sama stærð með 3 plöt-
um og bökunarofni og raforku-steikarrist.
Stærri gerðin hefir 3 plötur, mjög djúpan
bökunarofn og hitaskáp. Raforkurist verður
í öllum þessum stærri vélum.« (Nik. Frið-
riksson: Raftækjasýningin í Osló. Tímarit
Iðnaðarmanna 1936).
Pottar og katlar.
Af því, sem áður hefir verið sagt, er Ijóst,
að pottar þeir og katlar, sem notaðir eru
á olíu- eða kola-eldavélar, eru alls eigi not-
hæfir á rafmagnseldavélar. í stað þeirra
eru notaðir gleraðir (emailleraðir) járnpotl-
ar og kallar með eggsléltúm, slipuðum botni,
eða aluminium-pollar og -katlar með þgkk-
um, rennsléttum, sllpuðum bolni. Sú trú
sumra, að aluminium-ílátin séu hættuleg
heilsu manna, hefir við engin rök að styðj-
ast. Dökk skán, sem myndast innan í
aluminium-potta við suðu, er ósaknœmt
elnasamband, og ver það málminn að
nokkru gegn frekari eyðingu. Er því alveg
ástæðulaust að fást um skán þessa, eða að
reyna að ná henni á burt Aluminium
leiðir hita mjög vel og flýtir það suðunni.
Aluminium leiðir hita betur en járn,
og heldur hitanum hetur en flestir aðrir
málmar.
»Einnig er stór kostur við aluminium-
áliöld, hvað þau eru létt, samanhorið við
áhöld úr þungum málmum.
Að nota tæki með þykkum hotnum fyrir
suðu við raforku er sjálfsagt af eftirfarandi
ástæðum:
Þykkbotnuðu tækin falla þétt að plötun-
um og breytast ekki við hitann.
Þunnu tækin aftur á móti breytast fljótt
við hitann og falla eigi þétt að plötunni,
en það orsakar, að hitinn frá plötunni á
erfiðara með að hafa áhrif á það, sem ver-
ið er að hita, og gengur það því seinna og
eyðist til þess meiri orka. Einnig reynir
það mikið meira á plöturnar, ef hitaleiðsl-
an er ekki góð, þannig að þær endast ver.
Rannsóknir, sem gerðar hafa verið á þessu,
sýna, að ef notuð eru slæm áhöld við suðu
með raforku, þunnir og beglaðir pottar og
önnur áhöld, verður eyðslan allt upp í 70%
meiri, en ef notuð eru tæki með^þykkum