Skutull - 09.08.1941, Blaðsíða 2

SK UTtJLL
„Vituð þép enn, eða livað?44
116
liugaioaður urn ýmiss mál. Hann
fylgdist mjög vel með i stjórn-
málum, var þar frjálslyndur, en
gætinn. Þá hugsaði hann mikið
um atvinnumál bæjarins og þjóð-
arinnar og fylgdi þeim með vak-
andi athygli og áhuga. En af
öllum almennum málum hafði
hann mestan áhuga fyrir kirkju-
málum og bindindisstarfsemi.
Hann var mjög lengi í sóknar-
nefnd, var meðhjálpari í mörg
ár, og forsöngvari syðra. Hann
gekk í góðtemplarastákunaMorg-
unstjörnuna árið 1886 og var
siðan alltaf i Heglunni, hér i
stákunni Nönnu. Gegndi hann
mörgum tránaðarstörfum innan
þessa félagsskapar. Uppeldismál
voru honum mjög hugleikin, og
fyrir fáum árum gaf hann tvö
þásund krónur til barnaheimiiis
hér á ísafirði. Bókhneigður var
hann mjög, og las einkum mikið
hin síðustu ár sin, eftir að hann
var hættur að stunda iðn sÍDa.
Bjó hann þá hjá dóttur sinni,***
Önnu, og manni hennar, Jónasi
Tómassyni bóksala og tönskáldi,
en var oft á sumrum norður á
Hásavík hjá annari dóttur sinni,
Sigríði, konu Þórarins Stefáns-
Ronar bóksala.
lngvar Vigfásson var með af-
brigðum vandaður maður til orðs
og æðis. Hann var hið mesta
práðmenni i daglegri umgengni,
en ekki lét hann troða sér um
tær, og var hann hvass i svör-
um, en ekki margorður, ef hon-
um þótti við þurfa, og því var
að skipta. Hann var prýðilega
greindur — athugaði hvert mál
vel, en var skoðanafastur, þá er
hann hafði myndað sér skoðun.
Þó var hann jafnan fás til að
ræða af fullri athugun og sann-
girni sjónarmið þeirra, sem voru
honum að meira eða minna leyti
ósammála um ýmiss mál.
Sá, er þetta ritar, bjó nokkui
ár í sama hási og á sömu hæð
og Ingvar. Töluðum við oft sam-
an, og var að ýmsu vikið, trá-
málum, uppeldismálum, stjórn-
málum, bókmenntum, atvinnu-
málum, liðnum tímum o. s. frv.
Það, sem mér virtist einkenna
Ingvar, var áhugi hans fyrir
öllu þvi, er hann taldi að
gagni mætti koma — og svo liitt,
að hann hefði beinlínis áhyggjur
af öllu því, sem hann t.aldi miður
horfa — hér í bænum, á íslandi
og i heiminum. Honum var ekk-
ert óviðkomandi. Hann vildi
grandskoða hvert og eitt, áður
on hann galt við þvi jáyrði sitt,
en hins vegar var hann þó ekki
þungur i dómum eða fullur
hleypidóma um það, sem honum
þótti horfa til hins verra — ef
hann aðeins gat skilið það. Nýj-
ungar allar vöktu hjá honum
mikla athygli, en afstaðan til
þeirra fór eftir því, hversu hon-
ura virtust þær vaxa ár grasi.
Fólk það, sem Bretar tóku hór
á ísafirði aðfaranótt hins 8. júní
í vor og fluttu til Bretlands, er
komið heim fyrir aðgerðir hinnar
íslenzku, lýðræðislegu ríkisstjórnar
— eftir af hafa setiö vikum sam-
an í fangelsi við venjulegt fanga-
viðurværi. Fólki þessu er nú fagn-
að af ættingjum og vinum, enda
full ástæða 'til að telja það heimt
úr helju. Það varð að hverfa frá
ágætum lífskjörum og fyllsta
frelsi til fúilar fangelsisvistar —
og enginn vissi, nema það yrði
sprengikúlum eða eldsprengjum
hinna þýzku nazista að bráð —
eða jafnvel tundurskeytum þýzks
kafbáts. Þetta fólk hefir nú fengið
íorsmekk ófrelsis og faiigelsisdval-
ar, sem tugþúsundir frelsisunn-
andi manna í ýmsum löndum
heims eiga við að búa, og heflr
þó ekki kynnzt þeim hörmungum,
sem búnar eru ýmsum þeim, sem
sitja í fangabúðum eða dýflissum
einræðisríkjanna. Og sem betur
fer, hefir það ekki orðið að sæta
þeim refsingum, sem í einræðis*
löndunum eru lagðar á þá, sem
að einhverju leyti þykja hafa hag-
að sér grunsamlega í sambandi
við erlenda menn, er gruna mætti
um njósnir eða skemmdarverk.
Þær refsingar eru misjafnar að
gimmýðgi, en víkja, eins og allrar
veraldar vegur, allar Mað sama
púnkt.“
Hér skal ekki fullyrt neitt um
það, hvort hinir ísfirzku fangar
hafa gert sór grein fyrir því, hvað
þeim gekk til gerða sinna, en trú-
Iegt er það, að hinn brezki vara-
ræðismaður, víðförull og veraldar-
vanur, hafl þó að minnsta kosti
gert sór Ijós öll innri sem ytri
rök málsins. Trúlegast er það, að
allir þeir, sem þarna voru við
riðnir, konur og karlar, bæði
þeir, sem burtu voru fluttir og
eins hinir, sem hér íengu að
vera áfram í friði og velsæld,
frelsi og ðryggi — já, trúlegast er,
að allt þetta fólk hafi staðið i
þeirri meiningu, að íslandi og ís-
lendingum ynni það ekki ógagn
Um liðinn tima var gott að
leita fróðloika til hans, þvi að
hann gerði þar hvorki að fegra
né sverta, en yndi var konum
að þvi, að minnast liðinna ára.
Hann var heillamaður sjálfum
sér og öðrum.
Börn þeirra hjóna, önnur en
þau, sem þegar kafa verið nefnd,
eru Arnfriður, kona Jóns Olafs
Jónssonar málarameistara hér i
bæ — og Vigfás, pípulagninga-
maður og blikksmiður, einnig
básettur hér.
Ingvari Vigfássyni fylgja hlýir
hugir, — þakklæti, virðing og
vinsemd.
Guðmundur Gfslason Hagslfn.
með gerðum sínum, hvort sem
hvatirnar hafi nú verið nazistiskt
ofstæki eða íslenzk góðvild og
gestrisni — eða kannski. allt þetta
í senn. En þunga ábyrgð hafa
þeir, sem kynnu að hafa- með
gælum sínum við nazismann leitt
einhverja inn á hina háskalegu
braut, sem enginn hefði getað
sagt fyrirfram, að hvaða vegar-
eða lífslokum kynni að hafa leitt
hina ólánssömu.
Afstaða Breta i þessu máli er
öllum löngu ljós, og skal hún
ekki rædd að þessu sinni, en það
er annað, sem okkur öll varðar
mjög mikið, Islendinga, og þá ekki
sízt Vestflrðinga, sem eiga sína
syni svo að segja á hverri fleytu,
sem fer á milli Islands og út-
landa, og á hverjum bát, sem
flýtur hór á fjörðunum og úti
fyrir þeim — og þótt víðar væri
kannað kringum þetta land sjó-
mannanna. Getur verknaður hins
nú heimkomna fólks að nokkru
leyti verið hættulegur, ef ekkert
tillit er tekið til afstöðu Breta og
bandamanna þeirra,gagnvart okkur
íslendingum?
Það virðist í fijótu bragði ekki
geta verið neitt við það að at-
huga, að liðsinnt só vegalausum
útlendingi. Það gæti meira að
segja virzt svo, að sjálfsagt væri,
að hver sá, er það gerði, safnaði
fjársjóði á himnum, hver sá, er
veitti slíkum mönnum mat, húsa-
skjól, fó eða flutning, vestur eða
austur, ynni til loís og þakka frá
öllum góðum drengjum. Þetta
mun og þana veg hafa virzt i
Noregi og víðar, þar sem á und-
anförnum árum var veitt.ur hinn
bezti beini þýzku farand- og nauð-
leitarfólki, — já, þetta mun þann
veg hafa virzt, unz Þjóðverjar
gerðu innrás í Icndin undir leið-
sögn þessara nauðleitarmanna —
íarandi eflir Ijósmyndum, vegvis-
um og skýrslum frá þeim hinum
sömu. Þeir héldu sig líka vera að
vinna góðverk og jafnvel þjóð-
þriíastörf,Þjóðverjavinirnir í Belgiu,
Hollandi, Noregi o. s. frv., sem
héldu á laun Þjóðverja og veiltu
þeim aðsiöðu til að vita um
skipaferðir, strandgæzlu, veður-
horfur til árása o. fl.
Nýloga hafa verið birt í aðal-
blaði Sjálfstæðisílokksins plögg
nokkur, sem sýna, hvorn viðbún-
að Þjóðverjar höfðu hór fyrir ó-
íriðinn. íslendingur var fenginn til ‘
að hafa á hendi störf fyrir hina
þýzku nazista. Hann skyldi afla
ýmsra upplýsinga, en fyrst og
fremst búa jarðveginn undir þýzka
erjun með sem allra mestum og
styrkustum áróðri. Hann reyndist
ekki vaxinn því að uppfylla kröíur
sinna þýzku húsbænda, og var
þá sendur hingað Þjóðverji til þess
að gera betur. Hann var látinn ná
í sínar hendur öllum aðalviðskipt-
unum við Þýzkaland, og af um-
boðslaunum hans var svo tekið fó
til áróðursins, og í raun og sann-
leika voru það við fslendingar,
sem borguðum brúsann. Þjóðverji
þessi bar íslendingum hið versta
söguna. Það skyldi bitna á þeim
í viðskiptasamningum, hve vin-
veittir þeir væru Bretum inni við
beinið. Svo skall ófriðurinn ýflr.
Og vorið 1940 hernámu Bretar
ísland. Þá voru yfirleitt hinir
þýzku áróðursmenn teknir hönd-
um. Sumir fóvust i hafi, fyrir
vopnum sinnar eigin þjóðar, aðrir
sitja í íangelsi í Bretlandi og
Kanada. En sigur töldu Þjóðverj-
arnir sér vísan, og svo töldu þeir
einnig, nazistarnir íslenzku. I
september 1940 átti stríðinu að
vera lokið með sigri Þýzkalands.
íslenzkir nazistar voru svo sann-
færðir um þetta, að þeir vöruðu
lýðræðisvini í hópi vina sinna við
þeirri hættu, sem yflr þeim væri
vofandi.
Úr innsta hópi áróðursliðsins í
Reykjavík bjargaðist, einn maður.
Hann leitaði vestur á fjörðu til
fólks, sem hann treysti til að
veita sér fulltingi. Hann mun
hafa sagt því, að þó að það ætti
kanski fyrir sór að liggja að
komast fyrr eða síðar í hendur
Breta, þá mundi hann ekki ljósta
upp um nokkurn þann, er haíði
veitt honum liðsinni. Ilanu heflr
og að líkindum fullyrt, að hann
væri aðeins fátækur og allslaus
vesalings flóttamaður, sem hefði
alls ekki í hyggju að gera að
neinu leyti neitt illt af sér, heldur
vildi hann aðeins forða sór undan
fangelsisvist í Bretlandi. Og hon-
um tókst að koma svo ár sinni
fyrir borð, að hann gat óáreittur
haft aðsetur sitt á einum afskekkl-
asta bæ íslands — úti á yzta
annesi, þar sem nauðasjaldan ber
gest að garði, en vel sór til veð-
urs og skipaíerða, einkum frá og
til Vestíjarða. Þeim, er þetta ritar,
er ekkert kunnugt um athafnir
hans annað en það, að hans fyrsta
verk, eítir að hann hafði verið
tekinn af Bretum, var að gefa
ýtarlega skýrslu um alla þá, sem
höfðu á einhvern hátt veit.t hon-
um liðsinni. Þetta er auðvilað
nokkur vitneskja um þýzkar naz-
istahugmyndir um drongskap, og
eins vitum við öll, hverra erinda
maður þessi var hór upphaílega
— og hver hafa verið verk slíkra
manna í hinum ýmsu löndum?
Þýzkur maður hengdi sig í Reykja-
vík sumarið 1938. Okkur grunaðí
þá þegar, hvers vegna hann gerði
það. Nú er okkur það ljóst. Hann
átti ekki góða heimvon, eins og
sagt var hór áður fyrr um deyj-
andi rnenn, sem ekki höfðu guð-
rækilega lifað. Og hverja heim-
von myndi sá hafa átt, sem
brugðizt hefði nazistaskyldu sinni