Tímin - 24.10.1946, Blaðsíða 2

Nr. 41. 4. árg.
TIMIN
24. oktober 1946
limi n
J
Hósdagin 24. oktober 1946.
Útgevari: Havnar Frambnrðsfelag.
Ábyrgdarmaður:
Einar Joensen
Avgreiðsla: Telefon nr. 143.
Prentsmiðja:
P.f Landsprentsmiðjan. Tlf. 143
Haldaragjald: 2 kr. ársfjórðingin,
í leyssølu: 15 oyru eintakið.
Lýsingarprísur: 12 oyru pr. mm
áforsíðuni, aðrastaðni: lOoyru.
(Avsláttur fyri fastar lýsingar
effir avtalu).
Móti avgerSini
Til at orsaka harðskapin, dan-
ska ríkisstjórnin brúkti yvir fyri
Føroyum, tá ið hon læl kong
taka Løgtingið av og legði alt
Løgtingsins vald í hendtir danska
amlmansins ber, hevur amtmað-
urin sent bløðunum eina frá-
greióing frá ríkisstjórnini. Næst-
seinasla Dimma var full til
tremur av jubelsangi yvir hesa
orsakan, onnur bløð hava
ikki heft seg slórvegis við baiia.
Tó er vert at kanna sumt í
henni eitt sindur nærri lil at
kláileggja, hvat ið nú fer fram f
Føroyum.
í frágreiðingini verður tikið til:
»1 Uđtalelsen af 22. September
fastslog Regeringen, at Vedtag-
elsen af Prolokoltilførslen var
ugyldig, og at en eventuel Ved-
tagelse af de 12 Medlemmers
Forslag til Lagtingsbeslutning
vilde være ugyldig, saml at de
Organer, der maatle blive skabt
i Henhold til en saadan Beslut-
ning, vilde være ulovlige. Allige-
vel vedlog Lagtinget den 23. d.
M. Forslaget til Lagtingsbeslut-
ning og nedsatte det omlalte
Udvalg. Som det fremgaar af
Regeringens Redegørelse af 24.
d. M. er Laglingsopløsningen
udelukkende begrundet i, at
Laglinget trods Regeringens Ad-
varsler har fortsat med de mod
Lovgivningen stridende Vedta-
gelser og har bebudet Forlsæt-
telse heraf.«
Tveir grundleggjandi ólógleikar
eru ■ í viðurskiftum Danmarkar
og Føroya. Tann fyrri var, tá
ið danski sendiharrin Bourke á
fi iðarsamráðingunum í Kiel í
1814 fekk Sviar at trúgva, at
Føroyar vóru danskl land og
ikki norskt (afturfyri varð hann
gjørdur geheimekonferensraad
og í 1819 greivi). Annar ólóg-
leikin er tann, at danska fólkið,
tá ið kongur í 1848 hevði givið
If landaræltin (suverenitetin)
aftur, tók tann landarætt, sum
Føroyingar høvdu givið kongi
upp í hendur, og sum teir áttu
at fingið sjálvir, og legði hann
undir seg. Hetta var, lá ið Danir
í 1850 uttan at spyrja Føroy-
ingar, løgdu okkum undir danska
grundlóg. At fáa henda ólóg-
leikan avtiknan lievur verið
kjarnin í øllum sjálvstýrisstríði
í Føroyum frá 1906 og til tað
kom at enda 14. september, tá
ið Føroyingar valdu seg leysar
frá grundlógini. Tveir vóru
kostirnir í at velja: annaóhvørt
geva seg undir danska grundlóg
ella verða leysir. Føroyingar
valdu tað seinra.
Hvussu var nú statsrættarsløða
Føroya, tá ið fólkaatkvøðan fór
fram? Tá ið vit vóru hersettar
av Bretum og Danir av Týsk-
arum í 1940, var avkvett okkara
millum. Tá vóru somu viðui-
skiflir Danmarkar og Føroya
millum, sum millum Danmarkar
og Noregs í 1807, tá ið alt sam-
band millum hesi lond av kríggs-
ávum var avkvett og Noreg
mátti fáa egið landaslýri og
egið dómsvald. Tá var í roynd
og veru landarætturin fallin
aftur til Føroya fólk, og tað var
eisini Løgtingið, sum 9. mai 1940
ásetti ta stjórnarskipan sum vit
hava havt síðan og høvdu, til
danska rfkisstjórnin við harð-
skapsboðum kvetti hana av og
lók Løglingið av. Tað var Før-
oya Løgting, sum gav amtmann-
inum tað útinnandi vald, hann
hevur havt síðan 1940. At Louis
Zachariasen og P. M. Dam og
leirra menn, sum hava kallað
seg sjálvstýrismenn, lá sviku
sjálvslýrishugsanina og góvu
amtmanninum alt tað vald út-
eftir, sum vit Føroyingar av
røtlum áttu, og sum tá sjálvandi
skuldi verió fallió aflur lil okk-
ara, man eina ferð fara at verða
roknaósum ein hin syndarligasta
henđing í okkara søgu, men
gjørd gerning fær ikki vend.
Tað stendur fast, at undir
hesari stjórnarskipan liava vit
livað alla bardagalíðina, og tá
ið friðurin kom, varð hon ikki
avtikin. Sjálvandi mátti Løg-
tiugið, sum hevði fingið lóggávu-
vald, sjálvt samtykkja nýggja
stjórnarskipan. Danska ríkis-
stjórnin kundi tí heldur ikki
taka stjórnarskipanina av — hon
royndi tað heldur ikki, tí
hon visti, at tað løgting, sum
valt var í 1945, samlykti ikki ta
stjórnarskipan hon vildi hava:
Føroyar aftur undir danska
grunđlóg og alt tað sjálvræði,
vit hava havt í bardagatíðini,
burtur. Tað stelidur fast, at
Sanibandsflokkurin á Løgtingi í
1945 setti fram uppskot um at
„genforene Færøerne med Dan-
mark.“
Sjálvstýrismenn og fólkaflokks-
menn vildu hava atkvøðu fyri
og ímóti danska stjórnarupp-
skotinum um al leggja okkum
aftur undir danska grundlóg.
Taó varð okkupi beinanvegin
noktað. í staðin fór uppskotið
til fólkaatkvøðu við teimum
treytum, sum danski ríkisstjórin
og danslci ríkisdagur góðkendu:
antin taka lit hesa støðu undir
grundlógini ella verður leyst.
Føroyingar valdu loysingina
og søgdu seg harvið undan
danskari grundlóg.
Tá ið hetta var hent, mátli
sjálvandi næsta stig vera at
broyta okkara núverandi bráð-
fengis stjórnarskipan samsvar-
andi og síðan taka samráðingar
við Danir um endaliga skipan.
At hesar samráðingar ikki kundu
vera, uttan Føroyingar fyrst
høvdu atkvøtt seg leysar, er
hvørki komið í lag av sjálvstýr-
ismanna ávum ella fólkaflokks-
manna ávum. Danska ríkis-
stjórnin hevur sjálv orsakað
helta, villleidd av teimum monn-
um, sum hon nú aftur slyðjar
seg til í Føroyum. Vit sjálvstýr-
ismenn ynsktu ikki al kvelta
við Danmark, um vit í lagalig-
heit kundu fáa landaræði aftur
til okkara sjálvs. Vit mótmæltu
hesari alkvøðu og spáddu, at
Danir kundu koma til, annað-
hvørt at loysa móti sínum vilja
ella til at kunngera útheiminum,
at teir høvdu borið okkum følsk
boð: teir høvdu als ikki meint
tað, sum teir høvdu latið Før-
oyafólk skilt: um tit ikki laka
við okkara tilboð undir donsku
grundlógini, so vilja vit einki
vita av tykkum. Danir hara valt
tað seinasla. Syndarligt, at teir
góðu menn, sum skipa Dan-
markar ríkissljórn skuldu lala
seg gera minnimenn fyri al vera
monnum til vildar sum siga seg
vera teirra vinir, men sum hava
forrátt teir so, al teir mugu hald-
asl at vera mesti skaðamenn
viðurskiftum Føroya og Dan-
markar viðvíkjandi.
At hesir somu menn síðan
fáa ríkisstjórnina til aftral at
nýla harðskap, taka Løgting,
landsnevnd og alt Løgtingsins
fyrisæti av til at kolivelta fólka-
atkvøðuna er syrgiligt. Men tað
er eisini uppøsandi, og svar okk-
ara Føroyinga má vera eittans:
Setið Løgting av nýggjum, sum
førir Føroyingum til ognar landa-
ræltindi okkara, sum vil hava
vunnið okkum aftur av røltum.
Meirilutin á Løgtingi hevur
ongan ólógleika gjørt; hann
hevur nýtt tingsins lóggávurætt
á lógligan hátt. Sambandsmenn,
Javnaðarmenn og Louasarmenn
hava harímóti á tingi ferð eftir
ferð lóggivið móti grundlógini
og Hilbert amtmaður hevur
játtað. Finki hevur verið gjørt
við teir.
Tað fyrsta, danska ríkisstjórnin
skuldi havt gjørt, lá ið sam-
ferðsla aftur var Danmarkar og
okkara milllum, var at sett
nevnd til at kanna gjølla, landa-
stýrið okkara í bardagaárunum
og tað, sum politisk hevur farió
fram.
Hetta sum hevur setl ilt blóð,
knndi verið bøtt um, um her
hevði verið gjørt rætt og skjal,
og ikki hevði verið hildið fram
eflir somu leiðini, og đanska
samfelagið framvegis liildið
óvitandi um tey veruligu viður-
skiftini. Rikard Long.
Brúðleyp
í dag verða vígd í Havn
frgv. Gunhild Eklund úr Havn
og harri Fred Iínowls úr Man-
chester, Onglandi.
Politiskur fandur
„paa bnnden Liste“
Seinasta sunnukvøld vóru P.
M. Dam og Louis Zachariasen
í Vestmanna og hildu fund. Hvat
teir søgdu kann einhvør ætla,
sum kennir ræltar sambands-
menn. Hin stóri demokraturin
P. M. Dam og sambandssjálv-
týrissmaðurin L. Z. høvdu eis-
ini frágreíðing um demokratiið,
og hvussu tað skuldi gjøgnum-
førast. Tað galt um at forða
diktaturinum at sleppa fram at,
og sum livandi dømi vístu teir
tað í gerð við at nokta mótstøðu-
monnum loyvi at tala longur
enn 10 minuttir.
Fundurin var setlur kl. 8 og
endaði kl. 1 og vardi soleiðis í
heilar 5 tímar.
L. Zachariasen og P. M. Dam
losaðu fyrst 1 tíma hvør, og
segði Hans Nolsøe, sum var orð-
stýrari, at nú var orðið frílt og
var tíðin setl at vera lOminult-
ir til hvønn talara.
Valevni nr. 2 á lista A í Vesl-
manna hevði millum aðrar eis-
ini biðið um orðið, men hesin
fundur endaði ultanal maóurin
slapp at siga eilt einasta orð.
P. M. Dam og L. Z. fóru so-
leiðis fram, at teir háðandi sín-
ar mólstøóumenn, seltu fram
spurningar og kravdi teir eftir
svari samstundis sum teir høvdu
setl bann fyri, at teir skuldu
fáa oróið. Slíkt er demokratiskur
siður!
Tað er at harmast yvir, at
slíkir menn skulu tíðliga og seint
kasta orðið »diktatur« eftir øðr-
um monnum, men samstundis
kunnu vit ikki gera annað enn
læa at teimum, tá teir siga,
aftaná at hava slaðið og tosa í
4 tfmar, at um teirra mótsløðu-
menn fáa meirilula, so kemur
Føroya fólk at fiska í gruggut-
um sjógvi, sum áður. Aftaná at
hava hoyrt L. Z. og P. M. Dam
tosa 4 tímar, hevði fólk fingið
fulla kenslu av hvat teirmeintu
vió lí. b.
Nýkomin trolari
í gjár kom á Havnina Mið-
vágstrolarin »Varðherg,« sum er
keyptur úr Onglandi og um-
vældur í Aalborg. Hann er av
vanligari stødd og sær ógviliga
væl út. A vegnum úr Aberdeen
fann hann Aberdeentrolarin
»Starbank« við brotnari maskinu
70 fjórðingar úr Akrabergi, og
sleipaði hann til Havnar. Aber-
deenarin hevði fingið 900 kassar.
COOPERS
SEYÐAVASK
Betri fæst ikki
EINASØLA
JAC0B LOTZEN
TELF. 14