Íslendingur - 23.07.1915, Blaðsíða 3

16. tbl.
ISLENDINOUR
63

an tundurbát ráku 4 rússnesk beiti-
skip á land við Katthamarsvík. —
Hafði hann orðið viðskila við flot-
ann. Á skipinu voru 21 dauður og
27 særðir menn.
(Arbejdet.)
Hagur landssjóðs.
Ræða ráðherra við framlagn-
ing frumvarps til fjárlaga fyrir
árin 1916—1917.
Að þessu siuni vil jeg ekki fara
að ræða frumvörpin hvert út af fyrir
sig, en geymi mjer rjett til þess
síðar. Jeg vil leyfa mjer að biðja
háttv. forseta að taka þau á dagskrá
og deildina til meðferðar.
Jeg skal svo leyfa mjer að gefa
stutt yfirlit yfir fjárhag landsins við
slðustu áramót. Eins og menn geta
sjeð á fjárlögunum 1914—1913, er
tekjuhallinn áætlaður kr. 316,723.85.
En að svo komnu verður ekki sagt
um, hvernig rætast muni úr um
fjárhag iandsins. Það kemur ekki
fyllilega I ljós fyr en eftir næstu
áramót, þegar gjöldin eru öll inn-
heimt.
Árið 1914 voru tekjur landssjóðs
kr. 2,309,862.01. En á fjárlögunum
sýnast tekjurnar hafa verið áætlaðar
kr. 1956,235, svo að mismunurinn
er kr. 353,627.01.
Þessi tekjuauki stafar aðallega af
þvf, að tollarnir hafa reynst meiri en
þeir voru áætlaðir.
T. d. var útflutnings-
gjald áætlað hvort
árið kr. 150,000 00
en varð — J95.T 1 r-53
Mismunur kr. 45.IILS3
Áfengistollur var á-
ætlaður kr. 10,000.00
en varð — 30,539-31
Mismunur kr. 20,539 31
Tóbakstollur var á-
ætlaður kr. 205,000 00
en varð — 224,451-75
Mismunur kr. I9.45I-75
Mestu munar á kaffi-
og sykurtollinum. Hann var áætlaður kr. 415,000.00
en varð — 525,010.34
Mismunur kr. 110,010.34
Vörurollur var áætl-
aður kr. 300,000.00
en varð — 345,222.53
Mismunur kr 45,222.53
Svo eru ýmsar aðrar tekjur, sem
hafa farið nokkuð fram úr áætlun,
svo sem pósttekjur, símatekjur og
aukatekjur. Ábúðar- og lausafjár-
skattur og húsaskattur hafa yfirleitt
farið lítið fram úr áætlun.
Þá skal jeg snúa mjer að útgjöld-
unum 1914. Þau verða alls
kr. 2,580,816.63
En á fjárlögunum sýnast þau hafa
verið áætluð kr. 2,119,144 63
Mismunurinn milli áætlunarupphæð-
arinnar og tekjuupphæðarinnar verður
þvf kr. 461,672.00
En þess ber hjer að gæta, að f út-
gjöldunum 1914 hafa verið greiddar
100,000 kr. sem hlutafje Eimskipa-
fjelags íslands og 100.000 kr. tillag
til Landsbankans, samkvæmt lögum
nr. 50, 10. nóv. 1913. Ef maður
dregur þessar 200,000 kr. frá, þá
yrðu útgjöldin fram yfir áætlun
kr. 261,672.00
En af þessari upphæð, sem útgjöldin
fara fram yfir áætlun, hafa verið
greiddar eftir ýmsum lögum 258,054
kr. 34 au., svo að gjaldaáætlun fjár-
laganna og útgjöldin standast nokk-
urnveginn á, þegar frá eru reiknaðar
greiðslur ettir öðrum lögum.
Ef þessar 200,000 kr. eru dregn-
ar frá gjöldunum 1914, þá verða
þau kr. 2,380,816.63
En tekjurnar vóru eins og eg nefndi
áðan kr. 2,309,862.01
Mism. verður því kr. 70,954.62
Samkvæmt frv. til laga um sam-
þykt á landsreikningunum fyrir árin
1912 og 1913 hefir hreinn tekjuaf-
gangur eftir fjárhagstfmabilið 1912
—1913 orðið kr. 291,884,63
og ef maður hugsar sjer, að af þeirri
upphæð yrði borgaður tekjuhallinn
1914, yrðu samt eftir kr. 220,930.01.
Það er nú aðgætandi, að fyrst og
fremst veit maður ekki, hvernig fjár-
hagur landsins verður frdmvegis og
svo er farið fram á fjárveitingu í
fjáraukalögum 1912—'13 og 1914
—1915, sem nemur samtals
kr. 241,091.43 og ef það er dregið
frá tekjuafganginum, sem er eftir
reikningnum 1912—1913, þá verður
tekjuhallinn kr. 20,063,42.
í sambandi við þetta skal jeg leyfa
mjer að gera örstutta grein fyrir
verðbrjefaeign landssjóðs og skuldum,
sem hann stóð í við áramótin sfð-
ustu. Jeg skal geta þess, að hjer er
ekki talin víxilskuld, sem landssjóð-
ur var í við íslandsbanka, en hins
vegar er ekki heldur |talin inneign í
banka í New York, en sú inneign
er meiri en skuldin við íslandsbanka.
Verður væntanlega innan skamms
gerð grein fyrir störfum »Velferðar-
nefndarinnar*, er svo er nefnd, og í
sambandi þar við verslunarráðstöfun-
um landssjóðs vegna styrjaldarinnar
miklu. Eg sný mjer þá að eignum
þeim og skuldum, sem eg neíndi.
Það eru þá fyrst eignir viðlagasjóðs:
1. Innritunarskírteini fyrir 3ll2°lo
ríkisskuldabrjefum í veðbandi fyrir
I. og III. flokki veðdeildar Lands-
bankans kr. 225,000,00
2. Innritunarskírteini fyrir 4%
ríkisskuldabrjefum (f sama veðbandi)
kr. 90,000,00
3- 4'/2°/o bankavaxtabrjef af I. og
II. flokki (f veðbandi fyrir III. fl.
veðdeildar Landsb.) kr. 110,000,00
4. Skuldabrjef sveitafjelaga og ein-
stakra manna 3, 3V2, 4 og 4ll2°lo
kr. 1,480,057,93
Þetta verður samt. kr. 1,905,057,93
Þá eru næst verðbrjef keypt fyrir
lánsfje:
1. Bankavaxtabrjef keypt fyrir lán-
ið 1909 kr. 777,000,00
2. Bankavaxtabrjef keypt fyrir Ian-
ið 1912 kr. 249,000,00
Samtals kr. 1,029,000,00
Öll verðbrjefaeignin verður þá
kr. 2,931,657,93
Svo má hjer enn fremur telja eins
konar hlutabrjef í Landsbankanum
keypt 1. júlí 1914 fyrir 100,000 kr.
og loks hlutabrjef í Eimskipafjelagi
íslands, svo að verðbrjefaeign lands-
sjóðs er þá alls kr. 3,131,657,93
þá kem eg að hinum liðnum, skuld-
um landssjóðs:
I. Lánið frá 1908 (4% vextir, af-
borgast á 15 árum). Það var við síð-
ustu áramót kr. 333.333)33
2 Lánið frá 26. júlí 1909 til
kaupa á bankavaxtabréfum III. flokks
(vextir 4V2%, afborgast á 30 árum)
kr. 1,225,000,00
3. Lánið frá 1. nóv. 1912 (4l/2°lo
vextir. Afborgast á 15 árum. Hafnar-
Ián Reykjavfkur) kr. 433.333.32
4. Lánið frá 1. jan. 1913, tekið
hjá lffsábyrgðarstofnun danska rfkis-
ins til kaupa á bankavaxtabréfum III.
flokks (^VaO/o, afborgast á 30 árum)
kr. 237,499,99
5. Lánið frá 1, nóv. 1913 til
ritsfmabygginga (vextir 4 >/2% af-
borgast á 30 árum) kr. 491,874,27
Skuldirnar verða þá samtals
kr. 2,721,040,91
En eins og jeg gat um áðan, var verð-
brjefaeign landssjóðs 3,131,657.93, svo
að verðbrjefaeign landssjóðs fram yfir
skuldir hefir numið við sfðustu ára-
mót kr. 410,617,02.
Það verður þvf ekki sagt, að lands-
sjóður eigi ekki fyrir skuldum, held-
ur þvert á móti, þvf að hann á tölu-
vert fram yfir skuldir.
Þetta yfirlit yfir eignir og skuldir
landssjóðs í árslok 1914 verður lagt
fram á skrifstofuna, og geta þing-
menn kynt sjer það þar betur.
Jeg sje svo ekki ástæðu til að orð-
lengja meira að sinni. Aðeins skal
jeg geta þess, að það er ástæða til
að ætla, að tekjurnar verði nú nokk-
uð minni en undanfarin ár vegna
stríðsins, því að búast má við að
töluvert minna verði flutt inn í land-
ið af sumum vörutegundum en (
venjulegu árferði. Væri sjálfsagt á-
stæða fyrir þingið að athuga það,
þegar það gengur frá fjárlögunum.
Utdráttur úr fyrirlestri
hr. Fr. B. Arngrímssonar.
Hr. Fr. B. Arngrfmsson hjelt 15.
þ. m. fyrirlestur þann, er auglýstur
hafði verið í »N1.« io. þ. m. og síð-
an á götunum 14. þ. m. um: >Hvern-
ig d að sigra kuldann?<
Aðeins örfáir menn voru viðstadd-
ir, en ræðumaður Ijet sig það ekki
hryggja, að áheyrendurnir voru fáir.
Eftir nokkrar almennar athugasemd-
ir um tilraunir sfnar fyrir 20 árum til
að koma á raflýsing og rafhitun f
Reykjavík og um hitagildi og kostnað
rafsegulaflsins, og ýmiskonar elds-
neytis, einkum steinkola og svarðar,
og um þörfina á að bæta upphitun í-
veruhúsa á íslandi vegna heilsu og
hagsmuna, sem rafhitunin gæti veitt
°g tfyggt mönnum hjer eins og er-
iendis. Sagði ræðumaður, að samkv.
skýrslum, er út hefðu verið gefnar
erlendis, hefði reynslan sýnt í Sví-
þjóð, á Svisslandi, á Þýskalandi og í
Lundúnum á Englandi síðan 1909, að
rafaflið væri hin ódýrasta, handhæg-
asta, hollasta og hættuminsta hitalind
þegnr á alt er litið, einkum þar sem
ár eða fljót og fossar eða vindar væru
notaðir til að ala rafaflið, eins og
mætti með þolanlegum kostnaði hjer
á Akureyri og annarstaðar hjer Norð-
anlands.
Með þvf að rafhita og raflýsa Ak-
ureyrarkaupstað, gætu bæjarbúar spar-
að nál. 60 þúsundum króna á hverju
ári, reiknandi fbúatölu hans 2000
manns og ætlandi svo á að til hús-
hitunar þurfi til jafnaðar svo nemi nál.
1V2 smálest af góðuna steinkolum og
Vs af steinolíufati, þ. e. 25 potta á
mann á ári, en verð steinkola 35 til
40 krónur hverja smálest og á stein-
olíu á 30 til 35 krónur fatið.
En hvað ættu menn að gera til að
sigra sumarkuldann og hafísinnf
Hvernig væri mögulegt að sigra
kuldann, ekki aðeins hjer á íslandi,
heldur hvar sem væri f heimi og um
leið að fyrirbyggja örbirgð og ýmsa
kvilla og sjúkdóma, sem húskuldi og
óhreint loft hafa í för með sjer og
sem stytta mörgum hundruðum hjer á
landi, mörgum millíónum í útlöndum,
árlega aldur?
Þungamiðja málsins væri sú, sagði
ræðumaður, að það vœri ekki ó-
mögulegt að sigra kuldann.
Það væri mögulegt fyrir hið samein-
aða mannkyn að yfirvinna helstu örð-
ugleika mannlffsins, þar á meðal kuld-
ann, og það eins hjer norður við
heimskautabaug og enn norðar eins
og í tempruðu löndunum.
Jafnvel haffsinn yrði að vfkja fyrir
áhrifum stórvirkja þeirra og vinnu-
tækja, sem verkfræðingar heimsins
gætu upphugsað og stjórnvitringar og
auðmenn stórþjóðanna gætu látið fram-
kvæma.
Til þess að gera veðráttu íslands
,5 til 10 stigum hlýrri en hún er nú,
þyrfti ekki annað en að veita nokkru
meiru af miðjarðar-straumi jarðarinn-
ar (Golfstraumnum) hingað og það
væri ekki óvinnandi verk. Það væri
mögulegt með því að byggja öflugan
straumbrjót fram af Orinoko-fljótsós-
unum (f Suður-Ameríku) norður til
Antille-eyjanna, h. u. b. 400 kilom.
vegar; og eins meði því að grafa h,
u. b. 500 m. breiðan og nægilega,
segjum 50 m., djúpan skurð þvert gegn-
um eyna Cuba, og annan álfka breið-
an og langan gegnum Floridu-skag-
ann, báða frá suðri til norðurs.
Þetta stórvirki mundi ekki alt sam-
an þurfa að kosta yfir 60 millíarða
króna, þ. e. aðeins helming þess fjár,
sem stríðið hefir nú þegar kostað, nje
vara lengur en h. u. b. 3 ár fyrir 2
millíónir manns, eða liðugt eitt ár fyr-
ir 5 millíónir manna. —
Setjum svo að 2 skurðir (eða göng)
sjeu grafnir 500 m. breiðir hvor og
20 m. dýpri en hafflötur, annar gegn-
um Florida-skagann, hinn gegn um
Cuba, og að hraði miðjarðarstraums-
ins f Caribiska sjónum og Mexiko-
flóanum sje h. u. b. 5 m. á sekúndu
og meðalhiti hans þar 250 C., en
aðeins io° C. er hann kemur hingað
til íslands, þá gæti þessi straumur
frá Florida og Cuba n.l. 100,000
teningsmetrar sjávar á sekúndu með
10 stiga hita, brætt eins ferkilometra
fsspöng, 1 metra þykka, á 80 sekúnd-