Íslendingur - 25.01.1918, Blaðsíða 2

14
ISLENDTNOUR
4. tbl.
land, sem hún hefir getað náð í.
Ef veðurfræðisstofnun væri komið
hjer upp, yrði sjálfsagt eitt af henn-
ar helstu ætlunarverkum að rann-
saka, hvernig ísinn hagar sjer hjer
við land, og reyna að 'komast eftir
þvf, hvort hann sendi engin boð á
undan sjer. Pað er lítt hugsanlegt,
að hafísinn, þegar hann er í nánd
við landið, hafi engin áhrif á ásig-
komulag lofts og sævar hjer við
land. Og þá ætti að geta orðið vart
við þessi áhrif með þeim tækjum,
sem nútímans vísindi hafa á sínu
valdi, þó að menn taki eigi eftir
þeim við lauslega athugun. Pað
gæti iíka komið til álita, að senda
menn við og við norður og vestur
fyrir landið til að njósna um ferðir
hafíssins. Mætti til þeirra ferða nota
veiðiskip, er jafnframt notuðu ferð-
ina til veiðiskapar. Líklega væri þó
enn betra að nota flugvjelar til
þeirra ferðalaga.
Jeg er að vona, að eftir stríðið
fáum vjer flugvjelar, bæði til póst-
flutninga og strandvarna, og þá
gæti strandvarnaflugvjelarnar einnig
haft það starf með höndum, að at-
huga hafísrekið.
Hafísinn er sá vágestur fyrir land-
ið, að það er tilvinnandi að kosta
árlega allmiklu fje til að fyrirbyggja,
að hann komi að mönnum óvörum.
p. porkelsson.
I +
I Friðfinnur Pálsson, I
óðalsbóndi á Skriðu í Hörgárdal,
fæddur 20. des. 1863,
dáinn 7. júní 1917.
Pvi komstu dauði, því komstu svona
fljótt,
Var kveðjustundin þessa sorgarnótt,
þvi hreijstu burt hinn hrausta góða
hal,
Pú hlijir engu sem að deyja skal.
Vjer fáum aldrei fótspor dauðans
sjeð,
Hann jellir oft hið ýagragrœna trjeð.
En eftir stendur ein með blöðin bleik
Beygð til jarðar hrörleg feiskin eik.
Hve veglegt fagurt var þitt œfistarf,
Hver vildi ei feginn gefa slikan arf.
Æska Islands lít þú á lifið hans
Er leiðarstjarna að gcefu sjerhvers
manns.
Hann setti markið háit og sigur vann,
Pað sýna verkin sem að gerði hann.
Hann vjek ei fet, þó ferðin væri ei
greið,
Pví fjekk hann farið hina rjettu leið.
Hann unni vorri sveit með sœmd og
dáð
Og sifelt veitti mörgum hjálp og ráð.
Hann vildi bœta annars böl og nauð.
Hver bjó sjer fegralof og dýrri auð.
feg heyri bergmáls hljóm úr fjalla
sal,
Harma Ijóð sem liða um Hörgárdal.
öndir hlíð mót himinbjartri sól
Hnipir Skriða, hið forna höfuðból.
Par sem ætið yndi og gleði var
Og öllum fagnað sem að komu þar.
Hver mun ei þaðan sárast sakna hans
Hins sanna föðurs, góða eiginmanns.
En þvi að hryggjast, örstutt leiðin er
Yfir brúna, þar sem finnumst vjer.
Til Ijóssins heima lyftum vorri önd,
Par lifir hann und’ drottins náðar
hönd.
Vinur.
Baráttan gegn kuldanum.
Flestum þykir nóg um kuldann á
deyi hverjum og ekki ábætandi. En
lengi getur vont versnað. Harða vet-
urinn 1881 fór frostið niður í -—-36°
— og þá sagði Hjaltalín heitinn skóla-
stjóri mjer, að hann hefði mælt 3 álna
þykkan lagís hjer á pollinum
En hvað ætli við mættum segja, ef
við ættum von á öðru eins frosti og
Grænlendingar og Skrælingjar norðan
til í Ameríku eiga við að búa flesta
vetur. Þar kcma langir frostkaflar með
40—60 gráða frosti. Eða íbúarnir í
Werchoiansk norðaustantil í Síberíu.
Þar kemur mesta frost er menn þekkja
eða -f-720 C. Og þó berjast þeir góðri
baráttu gegn kuldanum og þykir klaufa-
skapur að kala.
Við íslendingar erum ver settir en
þessar þjóðir. Þær eiga árlega að venj-
ast þessum kulda, en við ekki nema
stöku sinnum og erum því svo illa
undir hann búnir Hvorki höfum við
húsakynni rije klæðnað sem megi við-
unanlega verja okkur gegn kulda. Eini
fatnaðurinn sem dugir f þessum feikna-
kulda eru skinnfeldir.
Grænlendingar hafa nærskyrtu úr
æðar- eða álkuhömum og snýr fiðrið
að kroppnum. En utan yfir hafa þeir
stakka úr selskinnum eða hreindýra-
skinnum og buxur og háa sokka úr
skinnum. Þeir láta hárin snúa út, en
holdrosann inn. Þetta er áreiðanlega
hlýrra og skjólbetra. Heimskautafarar
hafa innri fatnað úr ull en ytri úr
skinnfeldum með hárin út á við. Þannig
er útbúnaðurinn bestur. En hjer verður
slíkur fatnaður ekki »( búðum tekinn*.
Hjer fæst nóg af silkisvuutum og slifs-
úm, en margt ekki sem er okkur
miklu þarfara. Við ættum að versla
við Grænlendinga og þiggja af þeim
skinnavörur fyrir ullarvarning.
Mikið hef jeg haft gaman af að lesa
ferðabækur ýmsra sem ferðast haía
um heimskautalöndin, eins og Norden-
skjolds, Nansens, Mylius Erichsens,
Kochs, Holms og Garde og seinast
Roalds Amundsens. Vil jeg ráða þeim
sem dönsku kunna til að lesa bækur
þessara. höfunda því við ' íslendingar
getum svo margt gott lært af þeim.
Af bókum Nansens þótti mjer einna
mest koma til »Eskimoliv«, hann skrif-
ar manna skemtilegast. Maður þarf
að lesa sumt oftar en einu sinni og
hjá fleiri höfundum til að trúa þvf,
svo ótrúlegt virðist hvað vesalings
Skrælingjarnir geta orkað í baráttunni
við hina óblfðu náttúiu. Jeg tek t. d.
hvernig grænlenskur veiðimaður getur
einn sfns liðs með exi, skutli og
svarðreipisvað unnið á rostungi 2000
punda þungum f vök og dregið hann
upp úr vökinni a’einn, fláð af honum
húð og spik og brytjað hann sundur
á sleðann sinn. Erfiðast er að koma
dólpungnum upp á ísinn. Til þess
heggur hann með exinni sex litlar
vakir f röð, með litíu millibili. Því
næst þræðir hann vaðendanum niður
um eina vökina og upp um þá næstu
þannig að með því myndast nokkurs-
konar trissa eða talfa. Fyrir þetta
tekst honum af eigin afli að tosa upp
rostungnum.
Annað vii jeg minnast á sem meira
viðkemur kuldanum Það eru snjóhús-
in sem Skrælingjar byggja sjer til
skjóls þegar þeir eru á veiðiferðum.
Tjöld duga ekkert í frostunum. Stund-
um dvelja þeir lengi í snjóhúsunum
og una vel hag sfnum. Jeg ætlaði ekki
að trúa þvf en satt er það : f þessum
kofum hafast þeir við allsnaktir og
heimskautafarar þeir sem hafa heim-
sótt þá segja, að inni hjá þeim sje
svækjuhiti og loítið alveg furðanlega
gott.
Hróaldur Ámundason, sem jeg áður
nefndi, sá það fljótt að tjöld gátu ekk-
ert jafnast á við snjóhús á vetraríerð-
um. Harin ljet því Skrælingja kenna
sjer að byggja snjókofa. Sama gerði
Mylius Eiichsen og þeir fjelagar. Þeir
bjuggu í snjókofa margar vikur og f
þeim hfbýlum lá Moltke málari fár-
veikur. Án sjóhússins hefði hann alls
ekki komist lffs af.
Hróaldur lýsir því f fyrirlestri er
hann hjelt f landfræðingatjelaginunorska
(Rolfsen: Lande og Folk. Geografien.
II. Del. Kbh. 1914, bls. 783 — 788),
hvernig Skrælingjar byggja snjóhús
sín.
Skal jeg stuttlega tilfæra hjer hið
helsta úr frásögu hans:
Fyrst er vandinn að velja góðan
snjó. Til þess hafa þeir sjer til hjálp-
ar staf sem þeir kalla »hervond« og
er úr upprjettu hreindýrshorni með
broddi úr pólnautsbeini. Með þessum
galdrastaf kanna þeir snjóinn, en hvers-
konar prik gerir auðvitað sama gagn.
Qest er að efst sje lausamjöll, en þar
undir harðfenni, þó ekki of samanbar-
in fönn eða svelluð. Nú moka þeir burt
lausamjöllinni, afmarka hússtæðið og
kasta snjónum kringum grunninn. Síð-
an skera þeir út úr harðfenninu þunna
en nokkuð háa hnausa. Til þess nota
þcir langskefta og langblaðaða hnífa
svlpaða hákarlaskálmum. Og nú hlaða
þeir húsið innan írá, einungis úr hnaus-
um er þeir taka upp úr sjálfri tóft-
inni, en hún dýpkast jafnóðum. Það
þarf sjaldan að grípa til verkefnis ut-
an við kofann. Þeir leggja nú hnaus
við hnaus, ,en þannig að endarnir mæt-
ast ekki, heidur leggst næsti hnaus
lítið eitt á snið innan við endann á
þeim fyrsta o. s. frv. uns hringurinn
er lokaður. Svo kemur næsta röð þar
oían á og sækist verkið fljótt þar sem
hnausarnir eru nokkuð háir. Kofinn
verður kúpumyndaður og vandinn er
að hlaða hnausunum þannig að smám-
saman hvelfist loltið uns gat er eftir
á mæninum. Þessu gati loka þeir
seinast með haglega tilsniðnum tappa
úr snjó. — Venjulega , hjálpast hjón
að við bygginguna. Maðurinn stendur
inni og hleður, en konan hjálpar til
utan við kofann með því að þjetta
veggina og dengja að þuitn meiri snjó
svo þeir verði þykkri. Inni í kofanum
verður smámsaman töluverður úrgang-
ur af snjó. Sá úrgangur notast til að
byggja úr pallinn þar 3em sofið er og
eldað. Þegar maðurinn hefir lokið koía-
byggingunni og múrað sig alveg inni,
sker hann op á kofann í hæð með
pallinum og fer út, en konan fer inn
í hans stað. Hann rjettir henni öll
búsgögnin, lyrst fjölda af hreindýra-
skinnum og selskinnum til að breiða
yfir pallinn og því næst spiklampann
eða koluna og öll eldhúsáhöld. Að
því búnu er aftur hlaðið í gatið. Hið
fyrsta sem hún nú gerir er að kveikja
á kolunni — kveikurinn er úr mosa,
en sjálfur lampinn er trogmyndaður úr
járni og hún fyllir hann með því að
fyggja spik og spýta því á lampann.
Því næst fyllir hún pott rneð snjó og
hengir yfir koluna á prik, sem hún
stingur inn í kofavegginn. Nú lof að
hitna inni í kofanum. Bráðnar þá insta
snjólagið á loftinu og á veggjunum,
en frýs jafnskjótt svo alt verður gler-
að og gljáandi. Hnausarnir frjósa sam-
an og þjettast. Síðan breiðir hún leld-
ina á palliun og selskínn á gólfið.
Og meðan þessu fer fram inni í
kofanum hefir maðurinn byggt 3—4
metra langan, lágan, boginn gang upp
að kofanum. Hann bfður síðan eftir
rnerki frá konu sinni og að þvf fengnu
brýtur hann nýtt gat á kofann úr
ganginum og skríður inn. Verkið tek-
ur þau I */2 klst. — Kofarnir eru mis-
munandi stórir, alt eftir því hvað fjöl-
skyldan er stór, þeir stærstu sem
Hróaldur sá voiu alt að 25 fet að
ummáli og 14 fet á hæð, en það voru
hreinar hallir fyrir íjölda manns, en
venjulega langtum minni eða 10—15
fet að ummáli.
Þegar byggingunni er lokið flytja
íbúarnir inn í húsið. Þeir skríða hver
á eftir öðrum inn um göngin. Fyrst
hrista þeir og bursta af sjer snjóinn.
Þá er tekið til snæðings. Harðfrosið
spik og selskjöt, hreindýrakjöt eða
önnur vilhbráð er þýdd í katiinum, en
annars etin hrá nema mikið sje haft
við. Og þegar allir eru mettir, af-
klæðast þeir hverri spjör og leggjast
til værðar allsnaktir á pallinum hver
upp að öðrum og breiða ofan á sig
stóru hreindýraíeldina. Ef þeir hafa
nóg að bíta og brenna halda þeir
máske lengi kyrru fyrir f sama kofan-
um, annars halda þeir lengra áleiðis,
yfirgefa þennan koía og byggja sjer
nýjan þar sem betra er til fanga.
Ef þeir ætla að dvelja lengi í þess-
um sama kofa setja þeir á hann glugga
og ditta að honum enn betur til að
gera hann hlýrri. Rúðurnar tá þeir úr
glærum ísnum á vatni eða á þar f
grendinni. Höggva út einn eða tvo
jaka mátulega stóra og steypa þá inn
í þar til gerðar gluggatóftir á veggn-
um. Loftræstingin tekst furðanlega
með því að súg leggur inn ganginn
og á loftinu er dálítill strompur. Þeg-
ar kaldast er, er skinn hengt fyrir
ganginn eða snjóhnaus lagður fyrir
opið.
Hróaldur hafðist við í snjókofa í
62° lrosti og Ijet vel yfir, en hann
hafði »prfmus« í stað lýsiskolu. Myl-
ius hafði aðeins lýsislampa og kvart-
aði yfir hve hann fiafði rokið mikið og